بخشی از مقاله
چکیده
در سال 2006 و متعاقب برگزاري کنفرانس »استراتژي جهانی براي ایمنی هوانوردي1 « ، کشورهاي شرکتکننده، پیشنویس دستورالعملی را به تصویب رساندند که راهنمایی براي به اجرا درآوردن مفاد انکسهاي 6، 11 و 14 دربارة برنامههاي ایمنی به شمار میرود. همچنین این دستورالعمل به کشورها کمک میکند تا انکس 13 را دربارة تحقیقات سوانح، به نحو مفیدتر و مؤثرتري به اجرا درآورند.
با توجه به اینکه تبدیل وضعیت این دستورالعمل به صورت یکی از انکسهاي شیکاگو به نوعی اجتناب ناپذیر است و اینکه تاکنون در ایران براي داخل کردن انکسهاي این معاهده به قوانین داخلی و به اجرا درآوردن آنها با مشکلاتی مواجه شدهایم، به نظر میرسد زمان آن رسیده تا با تدقیق بهموقع در این دستورالعمل، موجبات الگوسازي، قانونی کردن و اجراي هرچه سریعتر آن را در قوانین داخلی فراهم آوریم. با این روش، علاوه بر کسب وجهه بینالمللی لازم، در برخورد با موقعیتهاي خاص، با کمبود ابزار قانونی بین المللی مواجه نخواهیم شد. این مقاله ﺑﺮ آن است تا با بررسی قوانین داخلی ایران و با معرفی دستورالعمل مدیریت ایمنی 2 ، پیشنهاداتی براي اجرایی کردن بهموقع آن در داخل کشور ارائه دهد.
مقدمه
کشورهاي امضاکننده معاهده بینالمللی هواپیمایی کشوري - شیکاگو - ، متعهد شدهاند که براي هماهنگی و یکسانسازي مقررات و آییننامههاي مربوط به هواپیماها، کارکنان، خطوط هوایی و سرویسهاي کمکی و در همه اموري که این هماهنگی موجب تسهیل و پیشرفت کار هوانوردي شود، کمال مساعدت را مبذول دارند. براي حصول این منظور، سازمان بینالمللی هواپیمایی کشوري - ایکائو - در مواقع لزوم میتواند مقررات و طرحهاي پیشنهادي و اصول معینی را که جنبه بینالمللی دارند اتخاذ و تدوین نماید.
به این ترتیب، شوراي ایکائو و کمیتههاي تابعه آن ضمایمی را تهیه نمودهاند که در آنها نظامنامهها و رهنمودهاي عملی براي دولتها، اپراتورهاي هواپیما و کارکنان فرودگاهها پیشنهاد شده است. این نظامنامهها میتوانند در جهت حفاظت و ایمنی هواپیمایی کشوري بینالمللی به کار روند. شوراي ایکائو در اجراي این وظیفه، 18 ضمیمه ایجاد نموده است. این ضمیمهها دربرگیرنده استانداردهایی میباشد که توسط ایکائو در راستاي ایفاي وظیفه خود در ایمنی هوایی تهیه شده است. »استانداردها و رویههاي پیشنهادي3« دربرگیرنده تمام جنبههاي فنی و عملیاتی ﻫﻮاﻧﻮردي بینالمللی از قبیل ایمنی، اعطاي مجوز به کارکنان، هدایت هواپیما، فرودگاهها، سرویسهاي حمل و نقل هوایی، بررسی سوانح و محیط زیست میباشد.
نظام نامه مدیریت ایمنی
در سال 2006 و متعاقب برگزاري کنفرانس »استراتژي جهانی براي ایمنی هوانوردي«، کشورهاي شرکتکننده پیشنویس نظامنامهاي را به تصویب رساندند که راهنمایی براي به اجرا درآوردن مفاد انکس هاي 6، 11و 14 پیرامون برنامههاي ایمنی به شمار میرود. همچنین این نظامنامه به کشورها کمک میکند تا انکس 13 را درباره تحقیقات سوانح، به نحو مفیدتر و مؤثرتري به اجرا درآورند. به طور کلی، نظامنامه مذکور شامل یک سري تعاریف و توصیهها به کشورها براي ارتقاي ایمنی با تحلیل حادثه، سانحه، دادهها و انتقال اطلاعات در زمینه ایمنی است.
کشورهاي شرکتکننده توافق نمودند که تا پایان همان سال این نظامنامه را در داخل کشورها به اجرا درآورند. پس از پایان این زمان ایکائو مجاز بود تا با رضایت هر کشور، از آن کشور نظارت به عمل آورد. 70 کشور در همان جلسه اعلام آمادگی کرده و گزارشهایی را ارائه دادند که از میان آنها میتوان به امارات، کویت، اردن و ... اشاره نمود. این نظامنامه که در حال حاضر به صورت یکی از اسناد اﻳﻜﺎﺋﻮ7 میباشد، بهعنوان روش اجرایی یکی دیگر از انکسهاي این سازمان خواهد بود که در آینده به انکسهاي سابق اضافه خواهد شد. تفاوت در اینجاست که در حال حاضر برخلاف سابق که ابتدا یک انکس به تصویب میرسید و سپس اسناد زیادي به آن الحاق میشد، ابتدا اسناد اجرایی به تصویب میرسند و سپس انکس به صورت سندي مختصر ولی در عین حال دربردارنده مهمترین بخشهاي موجود، به تصویب میرسد.
رویکردهاي متفاوت به مدیریت ایمنی
سیستم مدیریت ایمنی عبارت است از یک رویکرد سازماندهیشده به برنامهریزي براي ایمنی، شامل ساختارهاي سازمانی لازم، مسئولیتپذیري، ایجاد رویه و سیاستگذاري. براي سازمانها این سیستم مدیریت دربردارنده ظرفیتهایی براي پیشبینی و پرداختن به مسائل مرتبط با ایمنی قبل از وقوع سانحه میباشد. همچنین این سیستم توانایی مقابله مؤثر با سوانح و در نتیجه ارتقاي دانش ایمنی را به کشورها میدهد.
الف- رویکرد سنتی
از نظر تاریخی، ایمنی هوانوردي، مطابقت با نیازهاي روزافزون قانونی و حقوقی محسوب می شد. این رویکرد تا اواخر دهه 70 میلادي که نرخ سوانح علیرغم انبوه قوانین و مقررات افزایش یافت، کاربرد داشت. پس از آن به جاي ارائه بهترین تعریف از رویهها و استانداردهاي مرتبط، این رویکرد، هدف خود را تضمین حداقل استاندارد ممکن معرفی نمود. با بالاتر رفتن میزان مرگ و میر در اثر این دسته سوانح و رسیدن این آمار به یک سانحه کشنده در هر یک میلیون پرواز، دستیابی به ارتقاي ایمنی با استفاده از این رویکرد مشکلتر شد.
ب- رویکرد معاصر
به منظور حفظ ریسک ایمنی به یک سطح قابل قبول، مدیریت ایمنی معاصر از شکل انفعالی و واکنشی به حالت بازدارنده درآمده است. رویکرد بازدارنده معاصر به مدیریت ایمنی، عناصر زیر را دربر دارد:
− بهکارگیري روشهاي علمی در مدیریت ریسک
− تعهد زیادتر نسبت به مدیریت ایمنی
− فرهنگ ایمنی جامع و منسجمی که رویههاي ایمن را ارتقا داده، تبادل اطلاعات در این زمینه را تشویق نموده و نیازهاي مبتنی بر ایمنی را با توجه ویژه به مدیریت مالی مورد بررسی قرار دهد.
− اجراي مؤثر رویه هاي اجرایی استانداردها
− ایجاد محیط غیرتنبیهی به منظور گزارش هرچه واقعیتر سوانح
− ایجاد سیستمهایی براي جمعآوري، تحلیل و تبادل دادههاي ایمنی
− تحقیقات مناسب در مورد سوانح
− آموزشهاي ایمنی براي پرسنل عملیاتی
− تبادل اطلاعات و تجربههاي کسبشده در زمینه ارتقاي ایمنی
− نظارت نظاممند ایمنی با هدف امحاي نقاط حادثهساز
در اجرایی کردن این رویکرد و به منظور نیل به اهداف یادشده در نظامنامه مدیریت ایمنی، نیاز به یک رکن ایمنی در سازمان هواپیمایی کشوريکاملاً مشهود است. براي کارایی بیشتر، این نهاد باید زیر دست بالاترین بخش فعالیت کند. نهاد ایمنی یادشده موظف است برنامهریزي دقیقی براي کلیه بخشهاي مجموعه از بالاترین تا پایینترین نهاد داشته باشد. هرچند ممکن است در وهله اول به نظر برسد این بخش جدید نیز هزینههایی را بر سازمان بار خواهد نمود، ولی با درك هزینههاي مخفی که در هر سانحه به سیستم وارد میشود به این نتیجه میرسیم که هرچند اختصاص این بودجه در زمان فعلی دشوار باشد، ولیکن از هزینههاي آینده جلوگیري نموده و به نوعی صرفهجویی در آینده محسوب میشود.
