بخشی از مقاله
چکیده
زباله یکی از معضلات جهان امروز، به ویژه برای کشورهای جهان سوم و در حال توسعه تلقی میگردد. بسیاری از زبالههای تولید شده مانند شیشه و پلاستیک تجزیه نمیشوند و بعضی دیگر نیز مدت زمان زیادی طول میکشد تا به چرخه طبیعت باز گردانده شوند. بنابراین بازیافت به عنوان یک فرایند معقول از مهمترین اصول مدیریت مواد زاید جامد است. برای دستیابی به مبانی این تحقیق از اسناد و مدارک کتابخانه ای و بررسی میدانی استفاده شده است. با اجرای برنامه ساماندهی افراد دوره گرد و فروشندگان و دلالان پسماندهای خشک بازیافتی، علاوه بر حفظ بهداشت و محیط زیست شهری و سلامت شهروندان و ایجاد بیش از 30 شغل سازماندهی شده، از ایجاد ناامنی در شهر ایلام جلوگیری خواهد شد.
کلمات کلیدی: پسماند، فروشندگان پسماند، بازیافت
.1 مقدمه
امروزه پسماندها جزء لاینفک زندگی بشر به شمار میرود و در بسیاری از شهرهای جهان، مدیریت مواد زاید به عهده شهرداری ها و یا توسط شرکت های خصوصی باصلاحیت صورت می گیرد . از این رو می توان برای کسب رضایت عموم مردم و عدم صرف هزینه های زیاد شهری از طریق سازماندهی در وضعیت جمع آوری زباله، و بازیافت تدابیر لازم اندیشید. در این میان نباید نقش مردم در مدیریت مواد زاید را نادیده گرفت. در تحقیق تقوایی و همکاران تحت عنوان: »مدیریت پسماندهای جامد شهری، گامی در راستای توسعه پایدار مطالعه موردی شهر زنجان« عنوان می کند اگر چه مردم می توانند در تمام مراحل کنترل مدیریت مواد زاید جامد نقش داشته باشند، ولی نقش آنها در مرحله تولید، نگهداری موقت و بازیافت بارزتر است. شهروندان به عنوان تولید کنندگان پسماند در اولین مرحله از عناصر موظف مدیریت مواد زاید با کاهش میزان زباله تولیدی سعی در کم کردن مشکلات مربوط به مدیریت مواد زاید نموده و این امر مهم جز با دگرگونی الگوی مصرف مردم ممکن نیست .[1]
در این میان دولت نیز در سال 1382 طرح توجیه فنی اقتصادی بازیافت در کل کشور را به اجرا درآورده است که به عنوان سنگ بنای برنامه های کلان بازیافت مواد مورد توجه قرار گرفته است. بررسی های انجام شده در کشورهای صنعتی نشان می دهد کانادا 80 %، ایتالیا 75 %، اسپانیا % 63 ، آمریکا حدود % 60 ، آلمان، هلند و فرانسه هر یک 50 %، سوئد 40 %، ژاپن حدود % 12 از زباله های شهری خود را به روش دفن بهداشتی دفع می کنند و سوئیس با 10درصد دفن بیشترین موفقیت را در کاهش سهم دفن مدیریت مواد زاید جامد شهری و بازیافت داشته است. با توجه به گسترش سریع صنایع پتروشیمی در ایران و افزایش مصرف انواع مواد پلاستیکی به طرق مختلف باعث شده است که این مواد سهم عمده ای از زباله را تشکیل و پیش بینی می شود که مقدار پلاستیک موجود در زباله در سالهای آینده باز هم بیشتر شود. با توجه به ارزش اقتصادی مواد پلاستیکی و امکان بازیافت مجدد آن با توسعه علوم و فنون اصولی ترین راه تفکیک, جمع آوری و بازیافت آن برای تهیه سایر مواد است. بنابراین انجام کار آموزشی در جهت فرهنگسازی بحث تفکیک زباله از ارکان مهم در جهت مدیریت مواد زاید است .[2]
زباله دزدی در مدیریت پسماند به واژه ای گفته می شود که زباله های قابل بازیافت و مفید قبل از جمع آوری یا در مراحل فبل از حمل به جایگاه دفع زباله توسط متکدیان، آشغال جمع کنندگان خیابانی و ماموران جمع آوری زباله های شهری برادشته می شود و بفروش می رسد. در بسیاری از شهرهای ایران زباله ها قبل از تفکیک در مقصد توسط زباله دزدها جمع آوری می شود. متاسفانه عدم مدیریت صحیح و برنامه ریزی مناسب در ایران در مراحل جمع آوری باعث شده است که زباله های شهری بعد از تولید و در درب منازل تکفکیک و جداسازی شود و زباله های مفید و سر بار آشغالها توسط دوره گردها و دلالان جمع آوری و برداشت شود.
.2 طرح مسئله و هدف از اجرای طرح
افزایش تقاضا برای پسماندهای خشک بازیافتی جهت مواد اولیه و همچنین نداشتن برنامه ساماندهی زباله دزدها و دلالان پسماند در شهرداریها و سایر مراکز دولتی مانند بهزیستی، نیروی انتظامی و ... موجب افزایش تعداد دوره گردها به خصوص در بین کودکان و در نتیجه افزایش مخاطرات بهداشتی و زیست محیطی، سرگردانی کودکان و نوجوانان و ناامنی در محله ها شده است و مهمتر از همه چهره نامناسبی است که برای شهرهای ایران بویژه در شهر ایلام ایجاده کرده است.
.3 طرح پیشنهادی
با توجه به اینکه افراد دوره گرد در شهر ایلام به صورت پراکنده مشغول به جمع آوری غیر اصولی پسماندهای خشک بازیافتی هستند لذا ضرورت دارد از طریق فراخوان در صدا و سیما، مطبوعات و تماس با افراد شناسایی شده اقدام به ثبت نام از افراد دوره گرد نمود. پس از شناسایی و ثبت نام از افراد دوره گرد براساس شرایط سنی و حقوقی افراد سالم و واجد شرایط شناسایی و سپس به افراد انتخاب شده از طرف شهرداری شهر ایلام، مجوز برای جمع آوری پسماندهای خشک بازیافتی یا دریافت از محل درب خانه 700 تا 1100 خانوار ایلامی را صادر نماید.
بعد از انتخاب با توجه به اینکه فروشندگان و دلالان یا واسطه های پسماندهای خشک بازیافتی با دوره گردان جمع آوری پسماند ها ارتباط مستقیم دارند جهت شناسایی امکانات و تجهیزات و همچنین رابطه اجتماعی و حقوقی آنان با دوره گردان لازم است که گروه مطالعه تمامی فروشندگان را بر اساس پرسشنامه ای که در آن ضمن بیوگرافی کامل به تعداد افراد تحت پوشش کارگاه، نوع فعالیت افراد تحت پوشش کارگاه، وضعیت و متراژ ملک، ابزار کار، نوع پسماند خریداری شده، نحوه خرید، نحوه فروش و میزان تقریبی پسماندهای خشک بازیافتی و نحوه همکاری در طرح ساماندهی عنوان شود. پس از شناسایی و دعوت به جلسه و توضیحات لازم در خصوص اهداف طرح ساماندهی، پیمانکارانی که داری مجوز و سابقه کار مفید و آمادگی جهت شروع کار را دارند انتخاب شده و آموزشهای لازم به پیمانکاران ارائه گردد. به نسبت هر 6000 خانوار یک پیمانکار که سلامت اجتماعی بهتری دارد انتخاب شود. هر پیمانکار تعداد 5 تا 6 نفر با توجه به تعداد خانوار و وسعت منطقه را از افراد دوره گرد ساماندهی و جذب نماید.
پیمانکاران تجهیزات مورد نیاز جهت اجرای طرح جمع آوری پسماندهای خشک بازیافتی شامل خودروهای جمع آوری و کیوسک دریافت پسماند ها را خریداری نمایند. محله ها در هر منطقه تقسیم و حوزه فعالیت دوره گردها مشخص شود. مسئول جمع آوری پسماندهای خشک بازیافتی با کد مشخص در منطقه مورد نظر به مردم محل جهت همکاری و تحویل پسماند معرفی نمایند. سپس فرد معرفی شده با لباس کار مشخص و کارت شناسایی در روزهای مشخص - هفته ای یکبار - با واگن های دستی و یا خودرو، روزانه به درب منازل خانوار مراجعه و پسماند های خشک بازیافتی را جمع آوری کنند و جهت تشویق شهروندان کارت شرکت در قرعه کشی به خانوارها تحویل گردد.
برای جمع آوری پسماند های خشک بازیافتی توسط افراد دوره گرد از روش جمع آوری از درب منازل و نصب غرفه یا مخزن مخصوص در محله ها میتوان استفاده کرد. در روش جمع آوری از درب منازل پرسنل آموزش دهنده محله در طرح ساماندهی با تحویل جزوات و کیسه زرد در خصوص طرح تفکیک پسماندها به شهروندان آموزش خواهند داد که پسماندهای خشک بازیافتی را در کیسه زرد نگهداری و در روزهای معینی از هفته آنرا به مسئول جمع آوری پسماند های خشک بازیافتی که با لباس مشخص و کارت شناسایی به درب منازل مراجعه خواهند نمود و به صورت رایگان یا در مقابل کارت قرعه کشی تحویل نمایند.
پسماندهای جمع آوری شده توسط افراد در محل های مشخص توسط خودرو پیمانکار محله جمع آوری و به محل تفکیک پسماندها انتقال داده میشود. در نصب غرفه یا مخزن مخصوص در محله به فاصله مشخص در محله ها و معابری که تردد روزانه شهروندان بیشتر است یک غرفه یا تعدادی مخزن مستقر شود و مسئول آن تعیین گردد و شهروندان پسماندهای خشک بازیافتی خود را به فرد مسئول تحویل نمایند و سپس با یک خودرو اقدام به جمع آوری پسماند های خشک بازیافتی موجود در مخازن نموده و آن را به واحد بازیافت تحویل نماید. جهت تحویل پسماندهای خشک بازیافتی به پروژه بازیافت در صورتی که پیمانکارن از جمع آوری پسماندها و تحویل آن به پروژه بازیافت خودداری نمودند شهرداری شهر ایلام در خصوص خرید خودروی مخصوص حمل و تخلیه مخازن خشک بازیافتی اقدام نماید.
.4 نتایج و بحث
فرایند بازیافت نه تنها محیط زیست را از آلودگی نجات می دهد، بلکه منافع اقتصادی متعددی نیز دارد که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره نمود: -1 با توجه به نبود یا کمبود زمین مناسب برای دفع زایدات، با بازیافت مواد وکاهش حجم آن، پتانسیل زمین برای پذیرش مواد زائد افزایش می یابد؛ -2 به دلیل محدودیت منابع طبیعی، اگر بازیافت زباله صورت گیرد، نیاز به استخراج مواد خام، کمتر شده و منابع طبیعی برای نسل های آینده حفظ می گردد؛ -3 با اجرای عملیات بازیافت، حجم زباله های ورودی به محیط زیست کاهش می یابد. در نتیجه، از آلودگی ها کاسته می شود و بهداشت عمومی نیز ارتقاء یافته و بیماری ها نیز کاهش می یابد؛ -4 با اجرای بازیافت و کاهش حجم زباله، هزینه جمع آوری و حمل و نقل و دفن کاهش می یابد؛ و -5 بازیافت مواد موجب می شود که نیاز به ورود مواد خام از خارج کشور کمتر شود و در نتیجه، وابستگی اقتصادی کاهش و تولید ملی افزایش پیدا می کند .[3]
