مقاله سایش اجتماعی کارکنان : مفهوم ، پیامدها

بخشی از مقاله

چکیده
هدف از این مقاله بررسی مفهوم سایش اجتماعی و پیامدهای آن میباشد. روش پژوهش اسنادی- تحلیلیی با استفاده از منابع چاپی و الکترونیکی است. یافتهها بیانگر آن است که سایش اجتماعی شامل همه رفتارهای منفی است که در طول زمان از کارکنان صادر میشود و باعث تضعیف تواناییهای شخص میگردد. همچنین پیامدهای سایش اجتماعی عبارتند از: پیامدهای نگرشی که شامل مواردی چون عدم رضایتمندی، تعهد پایین، درگیری شغلی پایین و عدم اعتماد میان افراد میباشد. پیامدهای سلامت و بهزیستی که شامل فشار روحی، تنیدگی و افسردگی میباشد. پیامدهای رفتاری که شامل رفتارهای انحرافی مانند خشونت و خرابکاری، غیبت، وقفه در کار و کندکاری ارادی و رفتارهای غیرشهروندی است.
کلیدواژهها: سایش اجتماعی، پیامدها، کارکنان

مقدمه

در سالهای اخیر توجه به نیروی انسانی بهعنوان مهمترین منابع بقا و رشد سازمان، اهمیت روزافزونی یافته است. از این رو، رفتارهای کارکنان از دو جنبه رفتارهای سازمانی مثبت و رفتارهای سازمانی منفی یا جنبه تاریک رفتار سازمانی1 مورد توجه جدی قرار گرفته است. به اعتقاد فلوگر2 و کروپانزانو - 1998 - 3 امروزه میتوان ادعا نمود که کار به عنوان یک عامل کلیدی در شکلگیری هویت، روابط و تعاملات انسانی نقش مهمی دارد، اما همین کار میتواند منشا استرس، سایش، خستگی و تحلیلرفتگی در افراد گردد. فشارهای روانی زمانی شکل میگیرد که توانایی و قابلیتهای فرد کمتر از میزان مطالبات و خواستههای محیطی و سازمانی از وی است که موجبات کسب تجربیات منفی و بد از محیط کاری را برای فرد رقم زده، بسترهایی جهت بروز عارضههای روانی اجتماعی در سازمان خواهد بود. علیرغم مدنیالطبع بودن انسان و وجودنیازی به نام اجتماعی در کارکنان، اما اخیراً  محققان سازمانی در  مطالعات  مربوط به  بهرهوری نیروی انسانی  به یکی از عارضههای زندگی  سازمانی،  یعنی  ابعاد منفی تعاملات اجتماعی و جزئیات روابط نزدیک میانفردی اشاره نموده-اند که تحت عنوان سایش  اجتماعی4 نام گرفته است . - 12 -                 

از طرفی به زعم برومند - 1387 - افراد در رویارویی با عوامل فشار عصبی و تنشزا متفاوتاند؛ برخی در ملایمترین برانگیختگیها نابود میشوند، در حالی که برخی دیگر آسیبناپذیرترند . - 1 - به زعم فتاحی و همکاران - 1391 - در تحلیلهای جدید، علم رفتار سازمانی به زوایای تاریک تعاملات و مواجهههای مستمر روزمره اشاره کرده و یکی از تبعات منفی مواجهه و رویارویی کارکنان با همکاران، مراجعان و ... را با عنوانی به نام سایش اجتماعی مطرح نمودهاند که تحلیلرفتگی، تهی-شدن، فرسودگی عاطفی، ضعف در تعاملات و مواجههها و در نهایت افت عملکرد فردی که زمینهساز افت عملکرد سازمانی نیز خواهد بود را بهدنبال دارد . - 4 - نیز سایش اجتماعی یکی از دستاوردهای منفی زندگی اجتماعی است که هزینههای سنگینی برای سازمانها و جامعه دارد . - 2 -

بر اساس نظر گرینبرگ - 2010 - 1 و دافی2 و همکاران - 2002 - سایش اجتماعی به عنوان رفتاری که در کوتاه مدت اثر محسوسی بر سازمان و کارکنان آن ندارد، هم از نظر محققان علوم رفتاری و هم از نظر مدیران سازمانها پنهان مانده و مورد غفلت واقع شده است، اما این رفتارها در صورت تداوم و تکرار در یک بازه زمانی نسبتا طولانی میتواند منجر به تاثیرات پایدار و قابل توجه بر نگرشها، رفتارها و سطح سلامت و بهزیستی روحی و جسمی کارکنان گردد 15 - و. - 10 به دلیل اهمیت متغیر سایش اجتماعی، مقاله حاضر ضمن تبیین مفهوم سایش اجتماعی، پیامدهای آن را مورد کنکاش قراد داده تا سازمانها برای مقابله با بروز احتمالی آن، تمهیدات لازم را در نظر بگیرند.

مفهوم و شکلگیری سایش اجتماعی

توجه به جنبه منفی روابط میانفردی و تعاملات نامناسب اجتماعی بین افراد سازمان که از آن بهعنوان سایش اجتماعی یاد میشود از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. سایش اجتماعی شامل همه رفتارهای منفی است که در طول زمان از کارکنان صادر میشود و باعث تضعیف تواناییهای شخص میگردد. مطالعات مربوط به سایش اجتماعی بر مبنای تحقیقات روانشناسی اجتماعی روک - 1984 - 3، دلیلی بر میزان مبادلات و تعاملات اجتماعی مشکلساز در مجموعه تجربیات افراد، بنا شده است. روک علاوه بر تأثیرات جوانب مثبت، جنبه منفی تعاملات اجتماعی، اثرات بهزیستی روان-شناختی را در مقاله اثرات منفی مراودات اجتماعی بر وضعیت سلامتی زنان سالمند بررسی کرد و نتیجه این بود که اثر فعالیتهای منفی بر سلامت زنان مورد نظر، به مراتب قویتر از فعالیتهای مثبت بوده است . - 18 -

به نظر واآنانن - 2003 - 4 تحقیقات اولیه بیشتر به جنبه مثبت تعاملات اجتماعی و منافع آن تحت عنوان حمایت اجتماعی پرداختهاند و سپس مفهوم منفی سایش اجتماعی مطرح شده است که محور آنها اثرات منفی سایش اجتماعی بر سلامتی جسمانی و روانی بوده است . - 2 - به عبارتی موضوع سایش اجتماعی ابتدا در حوزه عمومی روانشناسی اجتماعی شکل گرفته وسپس وارد مطالعات سازمانی شده است.به زعم دافی و همکاران - 2006 - سایش اجتماعی سازمانی همه  رفتارهای  منفی و یا تحلیل برندهای  است  که  درطول  زمان کاری  از سوی متعاملین با  فرد بر وی وارد میشود و  باعث تضعیف تواناییها، تحلیل روندگی شخص می-گردد، تضعیف تواناییهایی مانند برقراری و نگهداری روابط مثبت میانفردی، موفقیتهای شغلی، بهداشت روانی، اعتبار و محبوبیت در سازمان میباشند . - 9 -

بر اساس تعریف دافی و همکاران - 2002 - سایش اجتماعی ایجادمانع توسط یک فرد از روی قصد و غرض با هدف از بین بردن شهرت و اعتبار فرد دیگر است.پس سایش زمانی به وجود میآید که مثلا فرد به صورت ناروا متهم به کاری شده که در نتیجه باعث از بین رفتن اعتبار او شده  است . - 3 - دافی و همکاران - 2002 - اذعان داشتند، در صورتی که رفتاری و عملی به عمد برای جلوگیری از تحقق اهداف در فردی دیگر طراحی شده باشد رفتار سایشی به حساب میآید . - 11 - همچنین از نظر دافی و همکاران - 2002 - سایش اجتماعی به عنوان رفتاری که مانع ایجاد و حفظ روابط مطلوب و همراه با موفقیت میشود، تعریف شده است . - 17 -

به نظر وینکور5 و ونرین - 1993 - 6 سایش اجتماعی در سازمان عبارت است از احساسات و هیجانات منفی مانند خشم و بیعلاقگی که به سمت یک فرد خاص نشانهگیری و هدایت میشود؛ همینطور ارزشیابی منفی از نگرشها، فعالیتها و تلاشهای شخص مزبور و سایر رفتارهای عمدی و ارادی، مانند خودداری از ارایه اطلاعات مهم شغلی و سازمانی به فرد که از سوی سرپرست، همکاران و یا سایر افراد را شامل میشود بهطوری که توانمندیهای فرد را برای رسیدن به اهداف مختل میکند. رفتارهای فعال مانند توهین، حرکات ناراحت کننده اما بیصدا با اعضای صورت بدگویی و شایعهسازی مکرر، سایش اجتماعی سازمانی محسوب میشوند . - 21 -

مولفههای سایش اجتماعی

از دیگر مباحث مربوط به سایش اجتماعی مولفههای آن است که برخی صاحبنظران در مطالعات خود آنرا مورد بررسی قرار دادهاند. دافی و همکاران - 2002 - به منظور سنجش سایش اجتماعی کارکنان، یک مقیاس 26 مادهای 6 گزینهای، طراحی و تدوین نمودهاند که دو مولفه سایش سرپرست1 و سایش همکار2 را مشخص مینماید. به عبارتی هر 13 ماده آن به سنجش یک مولفه اختصاص دارد . - 10 - یو - 2013 - 3 ضمن اشاره به دو مولفه سایش اجتماعی یعنی سایش سرپرست و سایش همکار در سطح فردی مینویسد: ارزشیابی منفی از نگرشها، فعالیتها، تلاشهای شخص و سایر رفتارهای عامدانه و ارادی از سوی سرپرست و همکاران که توانمندیهای فرد را برای رسیدن به اهداف شغلیاش مختل میکنند، مانند خودداری از ارائه اطلاعات مهم و ضروری به شخص مورد سایش و رفتارهای فعال مانند توهین، حرکات ناراحتکننده اما بیصدا با اعضای صورت، بدگویی و شایعه سازی مکرر، سایش محسوب میشود . - 22 -
رینالدز - 2009 - 4 رفتار سایشی را شامل مولفههای زیر میداند:

1.سایش مستقیم:5 شامل بدنام کردن، رد آشکار نظرات، تحقیر فرد یا ایدههای او، عدم دفاع از فرد در شرایط بحرانی، ندادن اطلاعات برای انجام امور کاری و ایجاد مانع در ارتباط با دیگران میشود.

2.سایش کلامی:6 شامل ترور و تخریب شخصیت فرد، بدگویی و اظهارنظر غلط در نهان و آشکار میباشد.

3.سایش فیزیکی:7 شامل تلاش برای ضربه زدن به فرد به هر شکل ممکن میباشد، این تلاش کاملا عمدی است که با هدف سایش و ممانعت از رسیدن به شهرت مطلوب در محیط کار صورت میگیرد.

4.سایش غیرکلامی:8 شامل رفتارهایی که باعث تخریب و تحقیر فرد شود . - 6 -

پیامدهای سایش اجتماعی

سایش اجتماعی یکی از جنبههای منفی زندگی اجتماعی است که پیامدها و تبعات قابل توجهی برای سازمانها و جامعه و افراد دارد؛ به عبارتی این رفتارها علاوه بر اثرات مستقیم آن بر سازمان، میتوانند اثرات عمیقی نیز بر کارکنان آن داشته باشند. بامیستر9 و همکاران - 2001 - اذعان داشتهاند که دانشمندان حوزه سایش اجتماعی، پیامدهای این رفتارها بر روی کارکنان را به سه دسته تقسیم کردهاند:

1.پیامدهای نگرشی؛ که شامل مواردی چون عدم رضایتمندی، تعهد پایین، درگیری شغلی پایین و عدم اعتماد میان افراد میباشد.

2.پیامدهای سلامت و بهزیستی10 ؛ که شامل فشار روحی، تنیدگی و افسردگی میباشد.