مقاله سبک رفتارهای ازدواج بر حسب طبقه اقتصادی و اجتماعی شهروندان تهرانی : تشابه یا تفاوت؟

بخشی از مقاله

چکیده:

پژوهش حاضر، با هدف توصیف و اکتشاف تفاوتهای رفتارهای سبک ازدواج بر حسب طبقهی اقتصادی و اجتماعی با توجه به نتایج بدست آمده از مطالعهی شهر تهران انجام شده است. این پژوهش با استفاده از روش پیمایش انجام شده و برای جمعآوری اطلاعات پرسشنامهی محقق ساخته، به کار گرفته شده است. جمعیت آماری، افراد همسردار، بیهمسر بر اثر فوت و بیهمسر بر اثر طلاق شهر تهران بود که با استفاده از نمونهگیری خوشهای چند مرحلهای، حجم نمونهای برابر 398 نفر از آنها به عنوان پاسخگو انتخاب شدند. جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات از نرم افزار spss استفاده شده، که از آمارهای توصیفی - فراوانی مطلق، درصد فراوانی مطلق و... - و آمارهای استنباطی - جداول متقاطع، آزمون معناداری خیدو ، تحلیل واریانس یکطرفه - ، روابط بین متغیرها، مورد آزمون قرار گرفته است.نتایج تحقیق نشان داد که الگوی متفاوتی در سبک ازدواج بر حسب طبقه - درآمد، تحصیلات و محل سکونت - وجود ندارد، اما با توجه به نتایج تحقیق، در بین طبقات بر حسب سن ازدواج، همسانی زوجین و نوع ازدواج شباهتهای نظیر اینکه افراد موافق این هستند که با فاصلهی سنی کمتر با هم ازدواج کنند، فرد مورد نظرشان از نظر شرایط اجتماعی و اقتصادی مشابه آنان باشد. در نهایت در تمام طبقات، بیشتر افراد تمایل به ازدواج مدرن داشتند.

واژگان کلیدی: رفتار ازدواج، طبقه ، الگوی تفاوت

مقدمه و بیان مسئله 

نظام آفرینش، به گونهای خلق شده که همهی موجودات بصورت جفت هستند و به تنهایی نمیتوانند راه کمال را بپیمایند. در واقع ازدواج، آسانترین راه حل برای پیشرفت فردی و اجتماعی است و بطور کلی، یکی از وقایع مهم حیاتی است، که از نظر اجتماعی به عنوان پیوندی با ثبات بین زن و مرد شناخته میشود - کاظمی پور، - 1383 و سنگ بنای تشکیل خانواده است. از آنجایی که انتخاب همسر از مهمترین تصمیمات فرد در زندگی است به نظر میرسد یکی از معیارهای همسرگزینی که میتواند به اندازه دیگر معیارهای انتخاب همسر نقش داشته باشد، طبقه اقتصادی و اجتماعی فرد است، که تضاد در آن همیشه مشکلاتی را به همراه داشته است بدون شک تفاوت در اقتصاد خانوادههای زوجین، در رفتار و عملکرد آنها تأثیرگذار است. کوئن در کتاب درآمدی به جامعهشناسی خود همسرگزینی و ازدواج را با دو روش بیان مینماید روش اول که مبنای آن علاقه و عشق است و روش دوم که در اختیار خانوادهی فرد است.

برای بسیاری از جوامع، ازدواج مبتنی بر عشق، یک پیش نیاز طبیعی و ضروری و اجتناب ناپذیر است و به نظر میرسد کارایی زناشویی مبتنی بر عشق و علاقه ایست که به جوانان کمک میکند عواطف و محبتی را که خانواده به آنان مبذول میکرده به زندگی تازه خود منتقل کنند. وی معتقد است "خصوصیاتی را که فرد در همسر آینده خود بطور طبیعی جستجو میکند، شامل جاذبههایی مانند مشابهت سنی، مذهبی، نژادی، پایگاههای اقتصادی، اجتماعی، سطح تعلیم و تربیت، کنشها،زیباییها و قیافه اوست" - کوئن1، . - 178 :1379 یکی از معیارهایی که میتواند در انتخاب همسر مهم باشد اختلاف سنی زوجین است "اختلافسنی زوجین به دلیل افزایش سن ازدواج در زمان و عدم تغییر در سن ازدواج مردان، کاهش یافته است" - کاظمیپور، . - 1383 در این پژوهشقصد بر آنست که »نوع ازدواج« و »اختلاف سنی بین زوجین« را در طبقات مختلف اقتصادی و اجتماعی سنجیده و تفاوتهای موجود در »سبک رفتاری ازدواج« را در میان طبقات، بیان نمایید.

در این پژوهش قصد بر آنست که تفاوتهای رفتاری با تکیه بر دیدگاه بوردیو بررسی گردد. بنابراین، هدف این پژوهش شناسایی سبکهای رفتاری ازدواج با توجه به طبقهی اجتماعی و اقتصادی با استفاده از نظریه بوردیو است که عمده نوشتههای وی دربارهی قشربندی اجتماعی است. واژه طبقه2 از ریشه رومی classis میآید که در آن زبان به رابطهای از لحاظ مالکیت اشاره دارد. بسیاری از اندیشمندان از واژههای »گروه اجتماعی« یا » قشر اجتماعی« استفاده میکنند. "واژه طبقه در ترکیبهای »طبقه پایین«، » طبقه متوسط« و »طبقه بالا« بسیار رایج است و در تمام این موارد نیز مفهوم »طبقه« کمابیش به معنای یک گروه اجتماعی با موقعیت اقتصادی، اجتماعی یکسان تعریف میشود" - فکوهی، . - 1383

انسانها همواره به لحاظ ساختاری در فضای اجتماعی چند بعدی جای گرفتهاند، که عمدتاً بر مبنای وضعیت طبقهی اجتماعیشان تعریف شده است »طبقه اجتماعی« به دسترسی فرد به منابع گوناگون، پیوندهای اجتماعی و فرصتهای اجتماعی مرتبط »شغل« و نیز »سن«، »جنسیت«، »وضعیت تحصیلات«اشاره دارد و صرفاً »درآمد« کهعریفیت کاملاً مارکسیستی از طبقه است را شامل نمیشود. با توجه به نظر بوردیو میتوان اینگونه استنباط کرد که این طبقات متعدد و قشرهای گوناگون مبنای سبکهای رفتارهای جمعیتی مختلفاند. اما طبقات و قشرهای آنها سبکهای زندگی کم و بیش همگنی را بوجود میآورند و دارای الگوهای مشترکی هستند.

وی این نکته را نیز توضیح میدهد که "هر طبقهای هبیتاس خود را بوجود میآورد که شامل شیوههای تفسیر و رویدادهای مشترک میان اعضای طبقه است هر هبیتاس طبقاتی موجب شکلگیری الگوهای رفتاری همساز با یکدیگر میشود" - بوردیو3، - 486 : 1984 اما، در این پژوهش به تفاوتهای »درون طبقاتی« و رویدادهای مشترک »میان طبقات« پرداخته میشود. به طور کلی »"ساختمان ذهنی«، همان »ساختارهای اجتماعی تجسم یافته و ملکه ذهن شده« است" - بوردیو، . - 486 : 1984 که این ساختارها تقسیم بندیهای طبقاتی اجتماعی را منعکس میسازند. بنابراین، سبک ازدواج افراد به سلیقه و ذائقه هر طبقه مربوط میشود و حتی تفاوت در سبک رفتارهایجمعیتی رابطه با تفاوتهای طبقاتی دارد و دنبال کردن این تمایزها به شکل بینهایت میتواند ادامه داشته باشد.

پس اینکه سبک طلاق و ازدواج افراد تا چه اندازه متفاوت است همه نشانههای طبقهای هستند که به آن تعلق دارند. البته آنچه »بوردیو« و » وبر« اظهار داشتهاند، طبقات گوناگون با شیوههای متفاوت زندگی در جامعه وجود دارند. مفهوم سبک زندگی در جامعه غربی زمانی شکل گرفت که جوامع آنها از ثبات اجتماعی و ساختاری برخوردار بوده و دارای ساختار طبقاتی بودند و با توجه به مطالعات انجام شدهی محققان، انتظار میرود جامعه ایران نیز یک جامعه طبقاتی باشد در نتیجه میتوان با استفاده از نظریه بوردیو برای انجام این پژوهش سعی به کشف الگویی برای تفاوتهای » سبک رفتارهای ازدواج در طبقات مختلف اقتصادی و اجتماعی« نمود، تا به پرسشهایی که ذهنمان را به خود مشغول کرده است پاسخ دهیم.

-1-1 پرسشهای پژوهش

-1-1-1 پرسش اصلی

چه تفاوتی بین سبک رفتارهای ازدواج و بر حسب مولفههای طبقهی اقتصادی و اجتماعی - درآمد، تحصیلات، محلسکونت - وجود دارد؟

-2-1-1 پرسشهای فرعی

.تفاوت بین همسان همسری و طبقه اقتصادی، اجتماعی چیست؟
.چه تفاوتی بین اختلاف سنی زوجین و طبقهی اقتصادی، اجتماعی وجود دارد؟
.چه تفاوتی بین نوع ازدواج و طبقهی اقتصادی، اجتماعی وجود دارد؟

-2-1 پیشینه پژوهش

شهابی - 1390 - ، در بررسی »آرمانهای زوجیت و همسرگزینی در شهر تهران، - پژوهشی دربارهی توافق دختران دبیرستانی و مادران آنها - ، در طرز تلقیهای زناشوئی«، نتایج بدست آمده در مورد همسانهمسری به این ترتیب بود که، مفهوم همسانهمسری سنی به عنوان یک قاعده در جامعه ایرانی مصداق ندارد و قاعدهای در مورد برابری و همسانی نیست، بلکه وجود فاصله سنی به نفع مرد است. و میل به همسرگزینی طبقاتی در مادران تهرانی شدیدتر است تا در دختران آنها. کاظمیپور - 1383 - در مقالهای به عنوان »تحول سن ازدواج زنان در ایران و عوامل جمعیتی مؤثر بر آن«، شاخصهای مربوط به تحولات سن ازدواج، اختلاف سنی زوجین و سن ازدواج به تفکیک قومیت، شاخصهای توسعه، را مورد بررسی قرار داده است و به این نتیجه رسیده بود که، افزایش سن زنان در ازدواج و عدم تغییر در سن ازدواج مردان از اختلاف سنی زوجین کاسته است و با افزایش سنی ازدواج زنان، فاصله اختلاف سنی زوجین با کاهش بیشتر همراه است.

همچنین بین سن ازدواج، سواد، تحصیلات، قومیت، محل سکونت در شهر و روستا و بطور کلی پایگاه اقتصادی اجتماعی افراد، رابطه وجود دارد. ساروخانی و مقربیان - 1390 - ، در مورد »رابطهی گرایش تجددگرایی و همسرگزینی در دو منطقه از شهر تهران«، دریافتند که در کل، بین تجددگرائی و همسرگزینی رابطه معناداری وجود دارد، یعنی هر چه گزینش همسر توسط فرد بیشتر صورت بگیرد، تجدد گرایی بیشتر است. در این تحقیق همچنین نشان دادند که، اکثریت پاسخگویان بر این باور بودند که » گزینش همسر، حاصل توافق تعاملی بین دختر و پسر است و فقط خانوادهها، حکم داور را دارند. همچنین، کریمی ثانی - 1391 - ، در مقالهای به عنوان »تعیین کنندهی موفقیت ازدواج: یک مطالعهی کیفی که میان جامعه آماری آن از میان زوجهای موفق تبریز در زندگی زناشویی، انتخاب شده بودند.

یافتههای پژوهش نشان داد که، عواملی نظیر -1 ارتباط زوجها - زناشویی - ، -2 عوامل فردی و شخصیتی -3 عوامل اخلاقی و معنوی -4 عوامل فرهنگی و اجتماعی -5 عوامل خانوادگی پیش بینی کنندهی مؤثر بر ازدواج موفق در بین آنهاست. همچنین نتایج پژوهش نشان داد که، انتخاب همسر، بیشتر توسط خود فرد و از طریق آشنایی و آگاهی خانواده صورت گرفته و خانوادهها نقش حامی، راهنما و در بعضی از مواقع نقش مطیع را داشتهاند. فردگرایی در زندگی زناشویی کمتر دیده میشود. اگرچه زوجها بسوی خانواده هستهای گرایش پیدا کردهاند، اما همچنان ارتباط خویش با والدین و احترام به آنها را حفظ نمودهاند. البته میزان ارتباط با خویشاوندان بسیار محدود شده است.

-3-1 چهارچوب نظری

ازدواج، در چارچوب مفهومی بوردیو و بصورت متفاوت تعریف شده است ولی اینکه تعریفی مجزا از ازدواج به نقل از بوردیو وجود ندارد، ولی با توجه به تعاریف و مفاهیمی که در کتاب سیدمن از منظر بوردیو وجود دارد میتوان گفت، ازدواج یک عملکرد است که فرد با ازدواج خود تغییر فیلد 14 به فیلد 2 را میدهد، که فیلد :1 خانه پدری و فیلد :2 خانه همسر است. از نظر بوردیو عملکرد، هم ایجاد کننده زمینه و هم مشروط به زمینه است بدین معنا که فرد با توجه به محدودیتها و الزامهایی که داشته است تن به ازدواج داده است و از یک سو از طریق این عملکرد زوجین سعی در قرابت ساختمان ذهنی خود میکنند و با شرایط و فیلد جدید، خود را وفق میدهند و از سوی دیگر در نتیجه این عملکرد - ازدواج - زندگی آنها آفریده میشود و از نظر آنها این انتخاب یک گزینش آزادانه و انتخاب عقلانی است.

موفقیت و عدم موفقیت زوجین را، از تعداد سالهایی که در کنار هم زندگی کردهاند میتوان تشخیص داد و میتوان متوجه شد که چقدر در تطابق دادن ساختمان ذهنی خود با فیلد جدید موفق بودهاند که عدم موفقیت انها منجر به طلاق میشود.هم سان هم سری5 در برابر ناهم سان هم سری 6به معنای گزینش هم سر از بین آنانی که از ت شابه یا سنخیت بی شتری بر خوردارند یکی از گونههای همسان همسری، همسان همسری بر مبنای ویژگیهای جسمانی است. افراد مایلند همسری برگزینند که بیشتر همسانشان باشد تا ناهم سان شان و ساروخانی میگوید که "باور من این ا ست که ان سان دان سته یا ندان سته در پی گزینش هم سری ا ست که صفاتی همگون با او داشته باشد.

همسانی میان دو فرد نه تنها آنها را به سوی یکدیگر جذب میکند بلکه پیوند و وصلت ایشان را استوراتر می سازد" - ساروخانی، - 41-40 : 1375 و با توجه به اینکه وی معتقد است که " گرایش همسان همسری در طبقات بالا بیشتر وجود دارد پس میتوان انبساط کرد که گرایش به همسان همسری در برابر ناهمسان همسری در طبقات بالا بیشتر از طبقات متوسط و پائین است" - ساروخانی، . - 41-40 :1375کارلسون بیان میدارد "چون انتظارات و شیوه نگرش افراد در سنین گوناگون فرق دارد و افرادی که دارای سن متفاوت هستند در فرهنگ و اندیشهشان نیز تفاوت وجود دارد، پس تفاوت وسیع سنی با خود تفاوتهای وسیع فرهنگ و جهان بینی را به همراه خواهد آورد و بر بقای زوجیت و سعادت زناشوئی تأثیر خواهد گذاشت" اکثر صاحبنظران در این زمینه هم آوازند که تشابه سنی هم ارز با بهترین تعادل در زندگی خانوادگی است - ساروخانی، . - 53 :1370

چنانچه بهترین فاصله سنی 2 تا 5 سال است - قادری، . - 1391 میشل معتقد است "رشد آزادیهای فردی و ارزشهای مساوات جویانه در بسیاری از جوامع معاصر بیشترین تأثیر را بر تغییر نسبی این هنجار و کاهش فاصله سنی زن و شوهر برجا گذاشته است و حتی براساس تحقیقات انجام گرفته در برخی کشورهای سوسیالیستی میزان زنانی که با مردان جوانتر از خود ازدواج میکنند بسیار افزایش یافته است" - میشل7 به نقل از بستان، . - 1385 اگر یک از شاخصهای آزادیهای فردی را نحوه استفاده دانش آموزان از اینترنت بیان شود بنابر نظر افشار کهن "در طبقه مرفه به علت اطلاعات عمومی گستردهتر، آشنایی بیشتر با زبان انگلیسی و امکانات مختلف اینترنتی و دسترسی بیشتر به اینترنت دائمی و پر سرعت، از شرایط مساعدتری برای استفاده خلاقانه و کسب اطلاعات مفید دارد و همچنین اعضای این