بخشی از مقاله
چکیده
از آنجایی که یادگیری الکترونیکییکی از موضوعات پرچالش در ادبیات سازمان است، ارزیابی آمادگی سازمانها و بررسی تاثیر سبک رهبری جهت مهیاسازی شرایط لازم براییادگیری الکترونیکی امری لازم و ضروری است. رسیدن به این مهم نیازمند پژوهشهایی در زمینه بررسی نقش رهبری بر آمادگییادگیری الکترونیکی است. این پژوهش با هدف پاسخگویی به این نیاز انجام شده است.این پژوهش از نوع میدانی بوده و در سازمانهای دولتی شهر شیراز انجام شده است. برای ارزیابی سبک رهبری از پرسشنامه روزنباخ، ساشکین و هربرگ - 1996 - و برای سنجش میزان آمادگییادگیری الکترونیکی از پرسشنامه آیدین و تاسکی - 2005 - استفاده شده است. برای سنجش فرضیات پژوهش از آزمون ضریب معناداری بتا استفاده شده است. یافتههای پژوهش نشان میدهد که سازمانهایی با سبک رهبری تحول آفرین از تاثیرگذاری بیشتری بر روی میزان آمادگییادگیری الکترونیکی برخوردارند. در میان ابعاد دهگانه سبک رهبری، تاثیر ابعاد سبک رهبری مبادلهای بر روی میزان آمادگی براییادگیری الکترونیکی معنادار شناخته نشد.
واژههای کلیدی:آمادگی یادگیری الکترونیکی، سبک رهبری، سبک رهبری تحولآفرین، سبک رهبری مبادلهای.
-1 مقدمه
درجهان رقابتی امروز، سازمانها از ارزش دانش و یادگیری برای پیشرفت مداوم و دستیابی به مزیت رقابتی آگاهی دارند[1] و این دلیل مهمی است که نشان می دهد، چرا فلسفه یادگیری مستمر در محیط کاری گسترش یافته است. در محیط پویای امروزی، عملکرد سازمانها به توانایی کارکنانشان در فراگیری دانش جدید و دستیابی به شایستگیها برای انطباق با این محیط بستگی دارد.[2] بنابراین، کارکنان نیاز دارند برای انطباق با تغییرات مداوم شرایط زندگی و کار در فضای اقتصاد و جامعه دانش محور، با تواناییها و شایستگیهای جدید مجهز شوند.یادگیری الکترونیکی راهحل مطلوبی برای سازمانها به منظور هماهنگی با تغییرات سریع دانش و کاهش هزینه آموزش میباشد. یادگیری الکترونیکی در سازمانهای امروزی، میتواند به صورت ارائه محتویات آموزشی یا تجربیات یادگیری بوسیله فنآوری الکترونیکی انجام گیرد.
فراگیران با تجربه میتوانند با استفاده از فنآوری، آموختههایشان را بررسی نمایند و در نهایت به مدیرانی مسئول در جهت توسعه شغلی و فردی تبدیل شوند. آموزش همزمان، آموزش فراگیرمحور، آموزش بهنگام، آموزش مقرون به صرفه از منافع یادگیری الکترونیکی برای سازمانها به شمار میروند.[3] علاوه بر این موارد، سازمانها از یادگیری الکترونیکی برای کاهش هزینه ها، برگزاری و ارتقا سطح دورههای آموزشی، ارائه آموزشهای موثر، افزایش فرصتهای یادگیری، بهبود انگیزه و روحیه کارکنان استفاده مینمایند.[4]یادگیری الکترونیکی فرصت مناسبی برای سازمانها فراهم مینماید تا با تغییرات سریع دانش منطبق شوند، اما در این میان آنها نیاز دارند تا از هر لحاظ آمادگی پذیرش یادگیری الکترونیکی را داشته باشند. زیرا این نوع یادگیری نیاز به صرف هزینههای بسیاری دارد.
از سوی دیگر، رهبری شایسته برای موفقیت یادگیری سازمانی نقش حیاتی و مهمی ایفاء میکند. رهبران بینش، انگیزش، سیستمها و ساختارهایی درتمامی سطوح سازمان فراهم مینمایند تا آمادگی یادگیری الکترونیکی را تسهیل کنند.[5] یادگیری الکترونیکی برای موفقیت سازمان و دستیابی به مزیت رقابتی ضروری و مهم میباشد. اگرچه رهبران نیروهای هدایتگر یادگیری سازمانی به شمار میروند، اما پژوهشهای اندکی بر روی ارتباط بین سبک رهبری و میزان آمادگی برای یادگیری الکترونیکی انجام شده است. این پژوهش تلاش دارد تا تاثیر سبک رهبری بر میزان آمادگی سازمان در زمینه یادگیری الکترونیکی را مورد بررسی قرار دهد. این پژوهش براساس مدل ارزیابی آمادگی الکترونیکی سازمان[6] به عنوان مبنایی برای سنجش میزان آمادگی و مدل رهبری تحولآفرین و مبادلهای[7,8] صورت گرفته است.
-2 بازبینی پژوهشهای پیشین
آمادگی برای یادگیری الکترونیکی در سازمان: یادگیری مستمر مهمترین جنبه سازمانهای پویا است. یادگیری الکترونیکی سازمان را قادر میسازد تا نیروهای کار غیرمتمرکز از نظر جغرافیایی را آموزش دهد و آنها را با نیازمندی های مهارت و دانش پویا با حداقل هزینه تجهیز نماید. بدین منظور سازمانها باید برای معرفی یادگیری الکترونیکی از نظر جنبههای محیطی و فنآوری مناسب، کاملا آماده باشند. در واقع، چگونه سازمان در جنبههای مختلف برای بهکارگیری یادگیری الکترونیکی آماده می شود، آمادگی یادگیری الکترونیکی آن سازمان را نشان میدهد. آمادگی برای یادگیری الکترونیکی باید قبل از ارائه یادگیری الکترونیکی مشخص شود.[9]
داراب و منتظر - 1389 - در پژوهش خود با هدف ارزیابی آمادگی یادگیری الکترونیکی دانشگاه تربیت مدرس بیان مینمایند که دانشگاه برای پیادهسازی یادگیری الکترونیکی باید در زمینههای ارتباطی، تجهیزات، امنیت، نیروی انسانی، مالی، پشتیبانی و هماهنگی، قوانین و مقررات، محتوا و استاندارد باید آمادگی مناسبی داشته باشد .[10] فاضل و همکاران - 1388 - به بررسی امکان اجرای پروژه یادگیری الکترونیکی و آگاهی از پیشنیازهای آن در دانشگاه سیستان و بلوچستان پرداخته و به این نتیجه رسیدند که دانشجویان این دانشگاه برای شرکت در یادگیری الکترونیکی آمادگی نسبی دارند و بنا بر یافته ها باید دانشگاه از نظر دسترسی به فناوری، افزایش مهارت و توانایی دانشجویان اقدامات بیشتری انجام دهد .[11]
آیدین و تاسکی - - 2005 به بررسی آمادگی شرکتهای ترکیهای درباره یادگیری الکترونیکی پرداختند. پژوهش آنها نشان داد که این شرکت ها اگرچه آمادگی نسبی دارند، ولی میبایست مولفههای منابع انسانی خود را برای پیادهسازی یادگیری الکترونیکی ارتقا بخشند .[6]آیدین و تاسکی - - 2005 برای ارزیابی آمادگی یادگیری الکترونیکی در سازمانها از مدلی چهار بعدی استفاده کرده اند. آنها چهار عامل؛ فن آوری، نوآوری، منابع انسانی و خودبهبودی فردی را در بین 100 شرکت در ترکیه مورد بررسی قرار دادهاند: - 1 فنآوری: در دسترس بودن سختافزار ونرم افزار مناسب برای پیادهسازی یادگیری الکترونیکی در سازمان میباشد. - 2 نوآوری: بررسی تجربیات گذشته کارکنان و مدیران که بر تطبیق نوآوری جدید تاثیر میگذارد. - 3 منابع انسانی: ویژگیهای افراد درون سازمان شامل دانش، مهارت، مسئولیت، اختیار و.... میباشد. - 4
خودبهبودی فردی: در سازمانهایی که جو مناسب برای روحیه موفقیتطلبی و پیشرفت کارکنان وجود دارد؛ آمادگی بهکارگیری فنآوریهای جدید بیشتر فراهم میگردد .[6]سبک رهبری: سبک رهبری یک ویژگی کلی از تفکر، رفتار رهبر و محیط سازمانی است. سبک رهبری را میتوان مجموعه ای از نگرش ها، رفتارها، ویژگی ها و مهارتهای مدیریتی مبتنی بر ارزشهای فردی و سازمانی، علایق رهبری و قابلیت اطمینان کارکنان در موقعیتهای گوناگون تلقی کرد.[12] با استفاده از سبکهای رهبری مناسب مدیران میتوانند بر رضایت شغلی کارکنان، تعهد و بهرهوری تاثیر بگذارند.[13]در پژوهشهای پیشین سبکهای مختلف رهبری شناخته شدهاند.[14,15,16] برنز - - 1978 ، یکی از اولین و معدودترین پژوهشگرانی است که سبکهای مدیریتی را از لحاظ ویژگیهای مبادلهای و تحولآفرین طبقه بندی کرده است.[14]
رهبری تحولآفرین1 مستلزم ایجاد رابطه میان رهبر و زیردستان خود میباشد.[17] رهبری مبادلهای 2 شامل نوعی فرایند تبادل است که در آن رهبر، منافع و انگیزههایی را در زیردستان فراهم میکند و در قبال آن، آنها خدماتی را انجام میدهند. چنین رویکرد رهبری، برمبنای انواع گوناگونی از مکانیزمهای پاداش به منظور تشویق زیردستان برای افزایش عملکرد کاریشان است.[18] در حقیقت یک رهبر، زیردستان خود را در رسیدن به اهداف مشخص راهنمایی و تشویق مینماید و این عمل را با تعیین نقشها، الزامات وظایف و اهداف تاثیرگذار انجام میدهد.روزنباخ و همکاران وی - - 1996 دو نوع سبک رهبری تحولآفرین و رهبری مبادلهای را در سازمان ها مورد بررسیقرار دادهاند. بر مبنای پژوهش آنها، برای هر کدام از سبکهای رهبری ابعاد متفاوتی ذکر شده است.[7] در جدول 1 خلاصهی از مفهومسازی ابعاد رهبری تحولآفرین و مبادلهای بیان گردیده است.
رهبری و یادگیری الکترونیکی: رفتار رهبر بر افکار، احساسات و خواستههای کارکنان تاثیرگذار است که این خود موجب ایجاد انگیزه و هدایت رفتار آنها میشود. بنابراین، سبک رهبری به عنوان عاملی برانگیزانندهی به طور مستقیم و غیرمستقیم بر بازده کاری و یادگیری سازمانی اثرگذار است.[19] پیتر سنج - 1990 - بیان میکند که در یک سازمان یادگیرنده رهبر نقش طراح، ناظر و مربی را دارد. وی وظیفه رهبری در سازمان یادگیرنده را کمک به یادگیری افراد میداند و معتقد است رهبران باید موقعیتی را فراهم سازند که در آن کارکنان به طور مستمر تواناییهای خود را بهمنظور شفاف سازی اهداف، توسعه مدلهای ذهنی مشترک، شناخت و درک پیچیدگیهای سازمان، تشکیل تیمهای کاری و تحقق یادگیری تیمی افزایش دهند.[20]
پژوهشگران مختلف تاثیر و ارتباط سبکهای رهبری را با یادگیری مورد بررسی قرار دادهاند. مهسردجیان و همکاران وی - 2011 - بیان می نمایند که رهبران تحول آفرین تاثیر بیشتری بر ترویج سازمان یادگیرنده نسبت به رهبران مبادلهای دارند. آنها پیشنهاد مینمایند که سازمان یادگیرنده باید تمرکز خود را از یادگیری رهبری به سمت یادگیری مهارتهای رهبری تغییر دهد.[21] ریجال - 2010 - نیز با بررسی و مقایسه دادههای گردآوری شده از بخش دارویی در دو کشور هند و نپال به این نتیجه رسید که رهبری تحولآفرین و فرهنگ سازمانی بر توسعه یادگیری سازمانی موثر می باشند.[22] ساینق - 2010 - نیز بر این باور است که فعالیتهای رهبری بر توسعه سیستمها و فرایندهای ایجاد سازمان یادگیرنده موثر است. بهطوریکه، رهبری مشورتی و رهبری تفویضی بهطور مثبت و رهبری هدایتی و رهبری حمایتی بهطور منفی با فرایند یادگیری سازمانی مرتبطند.[23]
زنگورسیک و همکاران - - 2009 به بررسی تاثیر سبکهای رهبری_ رهبری مبادلهای و رهبری تحولآفرین_ بریادگیری سازمانی پرداختهاند و دریافتند که رهبری تحولآفرین تاثیر قوی بر چهار مولفه یادگیری سازمانی –اکتساب، توزیع، تفسیر و تغییرات رفتاری و شناختی-دارد.[24] پاولو برنسن و همکاران وی - - 2009 تاکید دارند که استراتژیهای یادگیری با رهبری مبادلهای - رهبری مبتنی بر پاداش - و فشار کاری در بخش صنعت بیمارستانی مرتبط است.[25] پژوهشگران بیان می نمایند که رهبری تحول آفرین میتواند بر کارایی یادگیری سازمانی تاثیر بگذارد[26]و رهبری مبادلهای نیز بر فعالیت سازمان یادگیرنده اثر دارد.[27] عباسی و حجازی - - 1389 با بررسی رابطه بین فرهنگ سازمانی و رهبری تحول آفرین و تاثیر آن بر ارتقای عملکرد دانشکده کشاورزی بیان میدارند که در دانشکده کشاورزی، رهبری در فرایند یادگیری سازمانی نقشی اساسی دارد و اعضای دانشکده انتظار دارند که مدیرانشان رهبری تحولآفرین باشند.[28] بنابراین، رهبری تحولآفرین و رهبری مبادلهای بطور قابل توجهی بر فعالیت سازمان یادگیرنده تاثیر مثبتی دارند.
بر اساس مرور پژوهشهای صورت گرفته، مدل پژوهش بر مبنای اثرگذاری سبک رهبری مدیریت بر روی میزان آمادگی الکترونیکی سازمان تدوین شده است - شکل. - 1 مطابق با این مدل مشخص میگردد کدامیک از سبکهای رهبری با چه ویژگیهایی میتوانند بر آمادگی الکترونیکی سازمانها تاثیر بگذارند. مدیریت توانمند، انصاف در پاداش، رهبری مبتنی بر ارتباطات، رهبری مبتنی بر اعتماد، رهبری مبتنی بر توجهبه دیگران، رهبری خلاق، رهبری مطمئن، رهبری پیرو محور، رهبری آینده نگر، رهبری مبتنی بر اصول نشانگرهای متغیر رهبری مبادلهای و رهبری تحول آفرین هستند و نوآوری، فنآوری، منابع انسانی و خودبهبودی فردی نشانگر متغیر آمادگی برای یادگیری الکترونیکی در یک سازمان به شمار میروند.همچنان که مدل مفهومی پژوهش نشان می دهد دو فرضیه اصلی در این پژوهش مورد آزمون قرار گرفته است:
-فرضیه نخست: میزان مدیریت مبادلهای بر روی میزان آمادگی سازمان در زمینه یادگیری الکترونیکی اثرگذار است.
-فرضیه دوم: میزان مدیریت تحول آفرین بر روی میزان آمادگی سازمان در زمینه یادگیری الکترونیکی اثرگذار است.
