بخشی از مقاله
چکیده
هدف پژوهش حاضر، بررسی تأثیر دوره ی آموزش الکترونیکی آمادگی شغلی سازمان فنی و حرفهای بر میزان انگیزش پیشرفت شرکت کنندگان دوره می باشد. روش تحقیق از نوع شبه آزمایشی بوده است. جامعه آماری در این پژوهش کلیه افراد شرکت کننده در دوره آموزش الکترونیکی سازمان فنی و حرفه ای در سال 1389-90 میباشد. جهت نمونهگیری، از نمونهگیری در دسترس استفاده شد. همچنین برای جمع آوری دادهها از پرسشنامه انگیزش پیشرفت تحصیلی هرمنس استفاده شد. دادهها با استفاده از آمار توصیفی - جدول، میانگین، انحراف استاندارد، خطای استاندارد میانگین - و آمار استنباطی T - همبسته - تحلیل شدند. نتایج به دست آمده حاکی از آن است، دوره آموزش الکترونیکی آمادگی شغلی سازمان فنی و حرفهای بر میزان انگیزش پیشرفت شرکت کنندگان دوره تأثیر مثبت و معنادار داشته است و باعث بالا رفتن میزان انگیزش شرکت کنندگان بعد از اجرای دوره شده است.
واژههای کلیدی
آموزش الکترونیکی، آمادگی شغلی، انگیزش پیشرفت تحصیلی، فنی و حرفه ای، کارآموزان
-1مقدمه
توسعه نظام آموزشی در عصر اطلاعات و ارتباطات یکی از چالش های اصلی سیاستگذاران آموزشی است. بازنگری فرایند آموزشی به سبب تأثیر شگرف فناوری اطلاعات و نفوذ روزافزون آن در ارکان متفاوت نظام آموزشی، مهمترین اموری است که باید به آن پرداخت تا منظومهای هماهنگ برای حضور پویا در عرصه اطلاعات پیریزی گردد و قوام و دوام آن تضمین شود .[1] از طرف دیگر در دهه اخیر شتاب جهانی شدن و توسعه سریع فنّاوری اطلاعات و اینترنت محیط کسب و کارها را رقابتی تر کرده است. فعالیت در چنین محیط پویایی مستلزم استفاده از سرمایه انسانی شایسته و خلّاق است و داشتن سرمایههای انسانی شایسته نیازمند آموزش قبل از اشتغال، حین اشتغال و حتی بعد از اشتغال در محل کار یا خارج از آن است که به عنوان آموزش فنی و حرفه ای مطرح است. آموزش فنی و حرفه ای گستره ای از تجربه های یادگیری مرتبط با دنیای کار است که ممکن است در محدودههای یادگیری متنوعی شامل مؤسسات آموزشی و محل کار اتفاق بیفتد وشامل آموزش از پیش طراحی شده برای توسعه مهارت در مشاغل خاص و نیز آمادهسازی نیروهای کاری برای ورود یا بازگشت به دنیای کار است .[2] برای پاسخگویی به چنین گستره وسیعی از آموزش با انعطاف پذیری در زمان، مکان، فضا، محتوا، فرایند و تعاملات آموزشی استفاده از فنّاوریهای آموزشی جدید به ویژه یادگیری الکترونیکی ضروری است. یادگیری الکترونیکی یادگیری و استفاده از دانش توزیع شده و تسهیل شده توسط فنّاوریهای الکترونیکی است. در محیط یادگیری الکترونیکی، فرایند یادگیری بیشتر خودمحرک و خودآموز است. توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات، تحولات شگرفی در همهی ابعاد زندگی بشر ایجاد کرده است. این فناوری از اواخر دهه 1990 میلادی با برخورداری از امکانات وسیع و به دلیل فارغ بودن از محدودیتهای زمانی و مکانی در کنار درک نقش و جایگاه منابع انسانی در خلاقیت و نوآوری سازمانها، منجر به ظهور روش-های جدید یادگیری به نام یادگیری الکترونیکی شده است. در دههی اخیر توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات بیش از دههی گذشته تسریع شده است. در چنین فضایی آموزش و مهارتآموزی با الگوی جدیدی عرضه می-شوند و موضوع یادگیری الکترونیکی مورد توجه دقیق تر قرار گرفته است.
فناوری اینترنت، انسان را قادر میسازد که با هر کس در هر جا و هر زمان با روشی ارزان در سراسر جهان ارتباط برقرار کند. چنین ابزار ارتباطی ممتاز میتواند برای استفاده در آموزش نیز مفید باشد. کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش آن را برای آموزش ورای مکان، زمان و مرز-های سیاسی و جغرافیایی امکان پذیر ساخته است 3]و.[4 از طرف دیگر با توسعهی اینترنت، کسب و کارهای زیادی به منظور مدیریت بهتر
نیروی کار، مهارتآموزی حضوری را با یادگیری الکترونیکی جایگزین کردهاند. محیط مهارتآموزی برخط، کارآموزان را قادر میسازد مهارتآموزی سفارشی شده را در هر زمان و هر مکان
انجام دهند. به عبارت دیگر، به کارآموزان و مربیان اجازه می-دهد که مؤلفههای مکان و زمان و فضا را از یکدیگر مجزا کنند
.[5] یادگیرندگان میتوانند در کلاسها از طریق رایانه شرکت کرده و نمای پیوستهای از استاد و متن را باهم داشته باشند و سؤال طرح کنند. علاوه براین سازمانهای مهارتآموزی میتوانند مهارتآموزی حرفهای را از طریق شبکهی رایانهای مستقیماً هدایت کنند .[6] در سالهای اخیر نظامهای یادگیری از راه دور، یکی از شکلهای پر اهمیت و محتمل برای تأمین چشمانداز مهارتآموزی مادامالعمر را برای مخاطبان به وجود آورده است. در یادگیری از راه دور، لازم نیست یادگیرندگان کلاس را به صورت منظم همراهی کنند. تقریباً همه-ی ارتباطات بین یادگیرندگان و یاددهندگان از طریق شبکههای مخابراتی و ارتباطی صورت میپذیرد. بنابراین یادگیری الکترونیکی
و یادگیری از دور، رویکرد مهارتآموزی جایگزین برای یادگیرندگانی است که قادر به کسب دانش و تجربهی خاص از طریق اینترنت هستند .[7] همچنین از آن جایی که در عصر پیچیده اطلاعات و ارتباطات دانش بشری به صورت ثانیهای تغییر میکند، بهرهوری بیشتر از محیطهایی است که توانایی تفکر مستقل و مشارکتجویانه را با هم توسعه داده و تشویق کنند. این امر اشاره به فراگیرانی منتقد و خود هدایتگر دارد که از توانایی و انگیزش کافی برای تعمق و مشارکت برخوردار بوده و از انگیزه کافی جهت تداوم یادگیریشان در طول عمر بهره مند هستند .[8]
بسیاری از مطالعات گذشته مؤثر بودن آموزشهای الکترونیکی و فناوریهای اطلاعات در کلاسهای درس در انگیزش پیشرفت تحصیلی تأیید کردهاند. هرگنهان و السون [9]، گری [10]، گریسون و اندرسون [11] یادگیری در فضای مجازی را در حد و اندازهی کلاسهای واقعی مؤثر و نیرومند میدانند. سایت دبیرستان بروستر گزارش داده است، فناوری برای دانشآموزان به ابزاری مثل مداد تبدیل شده است که به شدت توسط پسران و دختران به طور برابر استفاده میشود، دانشآموزان احساس کامیابی دارند و رشد تحصیلی و اجتماعی آنان قابل تحسین است .[12] امرود با تکیه بر یافتههای پژوهشی خود گفته است؛ روش آموزش به کمک کامپیوتر هم پیشرفت تحصیلی یادگیرندگان را افزایش میدهد و هم در
آنان نگرش مثبتتری نسبت به فعالیتهای آموزشگاهی ایجاد میکند .[13] همچنین التوس درپژوهش خود کیفیت یادگیری دانشجویانی که از طریق" اینترنت" و از طریق "چهره به چهره" در بحثهای گروهی شرکت کرده بودند را مورد مقایسه قرار داد و به این نتیجه رسید که دانشجویان استفاده کننده از اینترنت یادگیری بهتری داشتهاند .[14] هریس [15] افزایش روحیه و توانایی خودرهبری در فرایند یادگیری را از مزایای فناوری اطلاعات و شبکهی وب میداند. گریسون و اندرسون [16] با تأکید بر منحصر به فرد بودن یادگیری الکترونیکی میگویند؛ در دنیای شبکهای شده و محیط یادگیری جدید یادگیرندگان خود پیرو، با انگیزه و دارای توانایی اندیشهورزی و فعالیت مشارکتی هستند که نهایتاً انگیزه ادامه یادگیری را حتی در طول زندگی به دست میآورند. پینتز [17] در پژوهش خود با عنوان مزایای یادگیری الکترونیکی و مشارکتی در زمینه ایجاد انگیزه در فراگیران، بیان داشت که دانشجویان شاغل علاقه کمتری به آموزش حضوری داشتند. روا، پانتون، ویگن و بیکر [18] گزارش دادهاند دانشجویانی که به شیوه آموزش الکترونیکی آموزش دیده بودند، نسبت به دانشجویانی که با روش سنتی آموزش دیده بودند، از انگیزش درونی و بیرونی بالاتری برخوردار بودند. همچنین اسفیجانی [19] در پژوهش خودبه این نتیجه رسید که آموزش از طریق شبکه بر انگیزش تحصیلی دانش-آموزان تأثیر داشته است و ابراهیمآبادی [12] نیز گزارش دادکه آموزش از طریق وب به طور قابل ملاحظهای بر انگیزش پیشرفت تحصیلی اثربخش بوده است. کوزما وکلارک [20] با گذاشتن علامت سؤال بر اینگونه نتیجه-گیریها و با طرح نظریهی نیرومندی و ضعف رسانهها میگویند، بررسیها در موضوع انگیزش نشان دادهاند رسانه متغیر مستقل نیست، بلکه باورها یا ارزشهای ما نسبت به رسانهها را نشان میدهد. بنابراین از نظر آنان اگر پژوهشها نشان دادهاند در فرایند آموزش، اگر میتوان فوایدی به آموزش از طریق رایانه نسبت داد، نباید آنها را به رسانهها مرتبط دانست بلکه باید آنها را به تفاوتهای فردی یا ویژگیهای دانشآموزان مرتبط دانست. با توجه به نکات فوق واضح است مهارتآموزی حضوری بسیار دشوار است؛ ضمن اینکه ممکن است دارای برخی محدودیتهای مخاطب یا دسترسی باشد و فشارهای هزینه مخصوصاً برای کارکنان ارشد، در آن زیاد است. مهارتآموزی الکترونیکی، فرصت مناسبی برای مقابله با فشارهای فوق است. در بیشتر موارد، مهارتآموزی الکترونیکی نسبت به مهارتآموزی حضوری میتواند نتایج برابر یا بهتر - نگهداری دانش، مهارتهای بهتر قابل شرح، یا سطوح بالاتر حلمساله - را با همان هزینه یا حتی هزینهی پایینتر ارائه دهد، راحتی مهارتآموزی الکترونیکی و توانایی آن برای دسترسی به تعداد زیادی از مخاطبان سبب توفیق نسبی آن در عرصهی عمل بوده است. در این راستا سازمان فنی و حرفهای کشور دورهای را به صورت الکترونیکی با عنوان آمادگی شغلی برای کارآموزان فوق دیپلم و بالاتر و همچنین دانشجویان برگزار کرده است که بتوانند با کسب تواناییهایی برای ورود به بازار کار آمادگی لازم را کسب کنند و از آنجایی که ارزشیابی از برنامههای یادگیری الکترونیکی در جهت نقاط و ضعف، فرصتها و عوامل بازدارنده نظام یادگیری الکترونیکی بوده که منجر به اصلاح و بهبود روندهای موجود و ارتقا و تعالی وضعیتهای آتی نظام یادگیری الکترونیکی و تأمین الزامات و استانداردهای مورد نظر برای طراحی، توسعه و پیاده سازی نظام یادگیری الکترونیکی خواهد شد پژوهش حاضر در پی آن است که تأثیر دوره آموزش الکترونیکی آمادگی شغلی سازمان فنی و حرفهای را بر میزان انگیزش پیشرفت تحصیلی شرکتکنندگان در دوره بسنجد.
-2 روشتحقیق
برای بررسی فرضیه پژوهش حاضر از روش شبه آزمایشی و از طرح پیش آزمون - پس آزمون تک گروهی با گروه آزمایش، استفاده گردید. در اجرا، آزمودنیها قبل از ورود متغیر مستقل - دوره آمادگی شغلی که به صورت الکترونیکی برگزار شد - در معرض پرسشنامه انگیزش پیشرفت هرمنس و پس از اجرای متغیر مستقل نیز در معرض پس آزمون پرسشنامه انگیزش پیشرفت هرمنس قرار گرفتند. پژوهش حاضر در پی پاسخ به این سؤال است: آیا دوره آموزش الکترونیکی آمادگی شغلی سازمان فنی و حرفهای بر انگیزش پیشرفت تحصیلی شرکتکنندگان دوره تأثیر دارد؟
جامعه آماری در این پژوهش، کلیه افراد شرکت کننده در دوره آموزش الکترونیکی سازمان فنی و حرفهای در سال 1389-90 بودند که شامل 40 نفر می شدند و حجم نمونه بعد از افت آزمودنیها در نهایت به 25 نفر کاهش پیدا کرد. به منظور بررسی روایی محتوایی پرسشنامه انگیزش پیشرفت، این آزمون در اختیار اساتید راهنما، مشاور و همچنین متخصصان و کارشناسان سازمان فنی و حرفهای که محتوای مربوطه را طراحی کردهاند قرار گرفت و نظر آنها اعمال گردید. پایایی پرسشنامه با استفاده از آلفای کرونباخ 0/79 به دست آمد که مورد تأیید میباشد. به منظور جمعآوری اطلاعات، پرسشنامه انگیزش پیشرفت تبدیل به پرسشنامه الکترونیکی شد و بعد از هماهنگی با سازمان فنی و حرفهای و شرکت تولید محتوا - رایازیتون - آدرس ایمیل و شماره تماس افراد شرکت-کننده در دوره را در اختیار پژوهشگر قرار دادند، قبل از شروع دوره آمادگی شغلی، پیشآزمون پرسشنامه انگیزش پیشرفت برای کارآموزان فرستاده شد و بعد از اتمام دوره که حدود سه ماه به طول انجامید، مجدداً با هماهنگی با شرکت رایازیتون و سازمان فنی و حرفهای، پرسشنامه پس-آزمون که موازی با پیش آزمون بود برای کارآموزان فرستاده شد و کارآموزان اقدام به پر کردن پرسشنامهها کردند. در هر مرحله از اجرا، تاریخی برای پاسخ به پرسشنامهها تعیین می شد و در صورت عدم پاسخ در تاریخ معین شده با کارآموزان به صورت تلفنی تماس گرفته شده و از آنها درخواست میگردید تا به پرسشنامهها پاسخ دهند. شایان ذکر است مدل انگیزشی استفاده شده در این پژوهش، بهرهگیری از مدل انگیزش پیشرفت هرمنس بوده است و پژوهشگر به ارائه مدل انگیزشی در این پژوهش نپرداخته است. بالاخره برای تحلیل دادههای گردآوری شده، از آمار توصیفی - میانگین، انحراف استاندارد، خطای استاندارد میانگین - و آمار استنباطی T - همبسته - استفاده گردید.
-3 یافته ها و بحث
برای بررسی فرضیه پژوهش پس از اجرای پیش آزمون و پس آزمون انگیزش پیشرفت بر روی نمونه ها، نتایج مورد تحلیل قرار گرفت. در جدول 1، نتایج آمار توصیفی پیش آزمون و پس آزمون انگیزه پیشرفت نشان داده شده است.
جدول شماره :1 آمار توصیفی پیش آزمون و پس آزمون انگیزه پیشرفت
همانطور که در جدول شماره 1 نشان داده شده، داده های توصیفی به دست آمده از پیش آزمون و پس آزمون حاصل از آزمون انگیزش پیشرفت نشان می دهد که، پس از اجرای طرح، میانگین پیش آزمون نسبت به پس آزمون افزایش یافته است - از74/12 به . - 98/68 همچنین انحراف استاندارد پیش آزمون 10/15 بوده که در پس آزمون به 4/78 کاهش یافته که حاکی از آن است که طرح در کاهش پراکندگی نیز موفق بوده است.
