بخشی از مقاله
چکیده
امروزه اهمیت و جایگاه جشنوارههای هنری برای سیاستگذاران و تصمیمگیران فرهنگی بسیار بالاست. در این میان پیوند میان جشنوارهها، هویت فرهنگی و ملی، ناگسستنی است. در کشورهای توسعه یافته پس از جنگ جهانی، جشنوارههای هنری در شهرها با حمایت دولت و شهرداریها این جشنوارهها بهعنوان فرصتی برای باز تعریف ارزشهای فرهنگی »بسیار مناسب«، برگزار میشود و این امر باعث تحولات اجتماعی و فرهنگی چشمگیری در این سرزمینها گردید. این جشنوارهها همواره توسط گروههای اجتماعی با مقاصد سیاسی نیز بکار رفتهاند.
جشنوارههای هنری با اهداف متنوعی از جمله جذب گردشگران، جذب خرده فرهنگها، باز تولید عناصر فرهنگی، مدیریت فرهنگی و دستیابی به سبکهای مختلف هنری برگزار و حمایت میشوند. همچنین پویایی اجتماعی و لزوم بکارگیری سیاست فرهنگی مناسب در خصوص جشنوارههای هنری شهری امروزه به تمامی ابعاد اجتماعی جامعه تسرّی مییابد. لذا تأثیراتشان فراتر از دست ساختههای معمولی یا اجرا و نمایشهای متداول خواهند بود.
توسعه جشنوارهها در نقاط مختلف شهر، عامل مهمی در رشد و توسعه گردشگری شهری خواهد بود. از نظر گردشگری، جشنوارهها بخشی از جاذبههای شهری برای بینندهها و تماشاچیان و همچنین سرمایهگذاران خارجی بهشمار میروند. جشنوارههای هنری بهعنوان فعالیتهای فرهنگی جذاب، دیدنی و بسیار پرانرژی، در بحث گردشگری شهری جذابیت بالایی دارند و سیاستگذاران شهری بدنبال تهییج و باز طراحی جاذبههای ماندگار و ایجاد تمایزها هستند.
به همان نسبت، برای مدیران شهری، جشنوارههای هنری قابلیت بالای نمایش دادن را دارند، و این مهم روشن میسازد که نمایشها و جلوههای شهری در ارتباط با ایجاد جاذبهها نه تنها برای گردشگران، بلکه همچنین برای سرمایهگذاران داخلی هم مورد التفات و توجهاند. این درحالی است که درخصوص چگونگی رشد و توسعه جاذبههای شهری باید متذکر شد که هویت فرهنگی منشأ جاذبههای شهری است.
با این حال شواهد فراوان نشان میدهند که جشنوارههای هنری بهعنوان جاذبههای گردشگری و جریانات عظیم گردشگری، طیف وسیعی از گردشگران را به راه میاندازند و این خود منجر به کسب درآمدهای قابل ملاحظهای نیز میشود. با این حال، جشنوارهها در بحث رسانهها بسیار جذابیت ایجاد میکنند و مخاطبان فراوانی دارند، به همین دلیل در کشورهای پیشرفته، حکومتها و مدیران شهری جشنوارهها را حمایت کرده و حتی سازماندهی میکنند. جشنوارهها به طور قابل ملاحظهای در میان برنامههای ایجاد جذابیت در شهر، کاربردی هستند.
مقدمه
آنچه مسلم است اینکه، جشنوارههای هنری هر روز در حال افزایشاند. امروزه این جشنوارهها در درون طیفی از استراتژی و سیاستهای فرهنگی-شهری قرار گرفتهاند، به طوریکه به ادعای برخی از محققان »آنها اکنون تکیهگاه اصلی گردشگری شهری و تصمیمسازی شهری بشمار میروند.. - Quinn B . 2013; p1 - « به عبارتی، آنها به دلیل ماهیت رقابتی که دارند در درون برنامههای رقابتی وضع میشوند؛ لذا در برخورد با آنها، طرحریزی اهداف مشخص و سازگار با هویت حقیقیشان و نیز قالبهای سیاسی ویژه، ضروری است.
جشنوارههای هنری میتوانند سود و مزایایی فراوانی داشته و منجر به درآمدهایی شوند که در واقع در زمره موضوعات سیاست فرهنگی و سیاست گردشگری شهری قرار میگیرند . - Allen & Shaw 2000; p12 - اما در اینجا باید پرسشی را مطرح کرد که آیا برنامهریزان شهری بطور معمول به برنامهریزی و تصمیمسازیهای گسترده، کلان، متنوع و در عین حال مجزا به منظور برگزاری جشنواره های هنری میپردازند؟
تحقیقات نشان میدهند جشنوارههای هنری، موضوعات سیاست فرهنگی و سیاست گردشگری را در بستر و بافت شهری تجمیع کرده، به هم پیوند میزند . - Arcodia, C. and Whitford, M. 2006; p34 - بعلاوه، به نظر میرسد که جشنوارههای هنری در درون قالبهای سیاست شهری وضع نامتعادلی دارند. اشاعه جشنوارههای هنری در سطح شهر نشان دهنده توسعه بخشهای مختلف است. جشنوارههای هنری این قابلیت را دارند که به جاذبههای گردشگری شهری تبدیل شوند و دستاندرکاران زیباسازی شهری امروزه میتوانند چشم انداز و رویکرد نوینی را در تدابیر خود در مورد نمایشهای هنری در پیش بگیرند.
این جشنوارهها جذابیتی ملموس را در زمانی اندک و فوری بوجود میآورند، و طیف وسیعی از عموم مردم را به خود جلب میکنند که در صورت استمرار، قابلیت آن را دارند که در دراز مدت سبب پدید آمدن فرهنگ استقبال از جشنواره و هویت شهری شهروندی گردد؛ لذا اقدامات اولیه عمومی و سیاستهای حمایتی اولیه، از سازماندهی فرهنگی تا سایر اقدامات الزامی است. این مهم در بر گیرنده پیشبینی زیرساختهای عمومی برای هویتیابی و نیز تعیین و تبیین جایگاهی مشخص و در عین حال مهم در میان بخشهای مربوط به جشنوارههای هنری و بخشهای گردشگری است. لذا این زیرساختهای عمومی نیازمند آن هستند تا در درون حوزههای وسیعتر فرهنگی و سیاست شهری باز تعریف شوند.
شاید جشنوارههای هنری تا چند دهه اخیر، برای سیاستگذاران شهری چندان جذابیتی نداشت مگر کسانی که بطور ویژه و مستقیم متصدی امر فرهنگ بودند. به طوریکه چنین گفتهای چندان هم خطا نمینمود که این جشنوارهها »بخشی از یک »رابطه ضعیف« از فعالیتهای فرهنگی بودند و اغلب در قالب واژگان و ادبیات سیاست شهری به مثابه یک گام اولیه به سوی گسترش فعالیتهای پایدارتر، سالانه و فرهنگی پربار مد نظر قرار میگرفتند. - Harvey, D. 1989; p11 - « اما جشنوارههای هنری در سطح شهرهای پیشرفته بویژه از اواخر دهه 1980همواره در مسیر رشد بودهاند؛ به طوریکه هماکنون در درون طیف وسیعتری از سیاستهای شهری فرهنگ محور، تکیهگاه اصلی گردشگری شهری و سیاستگذاری شهری قرار میگیرند.
همانطور که میلز3 و پادیسون4 متذکر هستند، »سرعتی که فرهنگ در حوزه سیاست شهری گسترش داده است فوق العاده استQuinn - « . - 2013; p3 به همینخاطر، صاحبنظران مختلف خاطر نشان کردهاند که »کاربرد فرهنگ در توسعه طیف و گستره اهداف اجتماعی و اقتصادی بسیار روشن است و جشنوارههای هنری در شهرها از هر نوع دیگری از جشنوارهها پر اهمیت تراند. - Arcodia C. and Whitford M. 2006; p6 - « این روند بهگونهای بوده است که در 20 سال اخیر، جشنوارههای هنری بیشماری در حوزه اجتماعی- فرهنگی و اقتصاد شهری مطرح بوده و در روند باز سازی کل شهرها و نواحی شهری تأثیرگذار بوده و در باز سازی شهرها در جریان رقابت جهانی بسیار موثر بودهاند.
جشنواره هنری چیست؟
آهنگ حرکت تمدنهای بشری همواره با لحظاتی برجسته میشود که مردم بطور جمعی در منطقه خود، سطح ملی و یا بینالمللی از طریق هنرها جشن گرفته میشوند. کلمه «festival» - جشنواره - از عبارت لاتینی «festum» به معنای جشن گرفته شده و جشنوارهها دارای سابقه زمانی و تاریخی طولانی هستند Ali- - . - Knight & Robertson 2004; p7 درحالی که هنرها در اینکه مردم چگونه بطور دسته جمعی جشن میگیرند عامل اصلی بودهاند، نظریه پردازانی نظیر آلن5 و شاوو6 و برنتوت7 خاطر نشان میکنند که تکثیر و اشاعه جشنوارههای هنری از اواسط قرن بیستم بوده است . - Allen & Shaw 2000; p17 - بویژه از اواخر 1980، همه کشورهای جهان به جشنوارههای هنری پرداخته و آنها را توسعه دادند و این بستر به یک صنعت بسیار عظیم تبدیل شد.
بنابراین جشنواره هنری عبارت است از طیف وسیعی از فعالیتهای هنری - منفرد یا ترکیبی - که در سطح شهری یا حتی روستا و با رویکردی جشنگونه برگزار میشوند و اثرات اجتماعی- فرهنگی، اقتصادی و سیاسی بسیاری را به بار میآورند. بسیاری از شواهد گواهی میدهند که اثرات زیادی از طریق جشنوارهها با محوریت حوزههای اقتصادی، سیاسی و اجتماعی-فرهنگی در شهرهای مختلف بوجود آمدهاند. رشد آگاهی این مزایای بالقوه، بویژه در واژگان اقتصادی و گردشگری، تکثیر و اشاعه آنها را به سمت جلو سوق داده است.
جایگاه جشنوارههای هنری در سیاستگذاری شهری
یکی از موضوعات اساسی در مورد جشنوارههای هنری، جایگاه و اهمیت آنها برای سیاستگذاران و مدیران اجتماعی و فرهنگی شهری است که به نظر میرسد با توجه به اهمیت آنها از لحاظ کاربری بسیار بالایشان، تجدید نظری جدی در مورد آنها رخ دهد. البته چنین نگاهی در مورد جشنوارههای هنری تنشها و چالشهایی بوجود میآورد و بسیاری از مسائل اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی را برجسته میکند و در واقع این جشنواره آنها را بطور وسیعی بسط میدهند.
این چالشها که در زندگی آحاد مردم جامعه وجود دارد، در رویکرد جشنواره بعنوان عاملی مهم نقش ایفا میکنند و برای دستیابی به موضوعات هنری تأثیرگذارند. این درحالیست که، بر اساس خواست و مطالبه حامیان آنها - در اینجا شهرداری و یا شرکتها، سرمایهداران و حتی دولت - با داشتن جذابیت خاص برای مخاطبان محلی و بازدیدکنندگان، تولیدکنندگان، هنرمندان، مدیران، نقادان و تمامی رسانههای مهم آنها را بسوی خود جلب کرده و تحت تأثیر قرار میدهند.
بنابراین خود این جشنوارهها در وضعیتی رقابتی با خود و نیز با سایر بخشهای جامعه و رسانه قرار دارند و بدیهی است که موضوعات رقابتی باید مدیریت شوند و در میان چنین فشارهای رقابتی و موضوعات رقابتی، نیاز به اهداف و چارچوبهای اجتماعی و سیاسی مناسب، ضروری است. لذا بخش گردشگری با نگاهی کاربردی و بسیار اساسی میتواند به سمت فرهنگ و جشنوارههای هنری حرکت کند. به زعم مک کانل» 8گردشگری تنها انبوهی از فعالیتهای تجاری محض نیست، بلکه همچنین قاب ایدئولوژیکی تاریخی، ماهوی و سنت نیز هست، قابی که توان و قدرت برای تغییر شکل فرهنگ و ماهیت در جهت نیازهای خویش را دارد. - MacCannell , D. 1992; p37 - « این مسئله در مورد جشنوارههای هنری مصداق عینی دارد.
با این حال و با وجود تمامی چالشها و مسائل مد نظر، الزامی است که شهرها به طور معمول با چنین فرایندهایی روبرو شوند و از ظرفیتها و قابلیتهای آن استفاده کنند. یکی از محورهای حساس در این زمینه این است که جشنوارههای هنری با آمال و مقاصد سیاسی با موضوعات فرهنگی، اجتماعی و اجتماعی در قالبی هنری در هم تنیده میشوند و با چارچوبهای سیاسی در جای جای شهر و در سطحی وسیع اجرا میشوند.
