بخشی از مقاله
چکیده
در این مقاله سعی برا این شده است که به بررسی مقدمات شکل گیری یک نهضت یا جنبش تربیتی، درجهت احیای هنر در نظام های آموزشی که زیر ساخت مستحکم واستواری را، به لحاظ نظری، فراهم ساخته است؛ که درسایه ی استلزامات آن ها، توجّه واهتمام عملی به تربیت هنری، در نظام های آموزش وپرورش، امری خردمندانه وبالعکس، بی توجهی وبی مهری به آن، سیاستی غیر هوشمندانه ونابخردانه قلمداد می شود. گویی به نقش وجایگاه منحصر به فرد هنر، در دست یابی جوامع بشری به رشد وتوسعه در ابعاد مختلف علمی، اجتماعی، اخلاقی و... از نو توجه شده است؛وبراین اساس، تربیت هنری که می تواند ضامن استفاده ی شایسته از ظرفیت هنر باشد، به یکی از کانون های توجّه سیاستگذاران در عرصه اصلاحات نظام آموزشی بدل شده است و اینکه هنر باید به یک بخش اساسی از برنامه های درسی مدارس بدل شود ودر کنار مهارت های اساسی سه گانه ای - خواندن، نوشتن، حساب کردن - که به رسمیت شناخته شده اند به عنوان چهارمین مهارت اساسی دربرنامه درسی تأکید شود بپردازیم.
کلید واژه ها:تربیت هنری، نظام های آموزشی، مهارت های هنری، فعالیت های هنری
مقدمه
هنر 4 مقوله ای است پیچیده ودر عین حال ملموس وشناخته شده که از دیرباز، یعنی از آن زمان که انسان خود ومحیطش را شناخت، به عنوان رکنی از ارکان زندگی مطرح بوده است. هنر همواره به یاری انسان شتافته است، چه آن زمان که انسان اولیّه بر دیوار غارها راهی برای خود یافت تا از طریق آن به مقابله با ضعف ها وناآگاهی های خویش بپردازد یا برترس از فنا ونیستی غلبه کند وچه اکنون که انسان در دنیایی از اضطراب ونگرانی ها دست وپا می زند - غفاری، . - 1364
کانت هنر را ملازم با آزادی می داند ومعتقد است که - - عنوان هنر را باید به چیزهایی اعطا کرد که به آزادی به وجود آمده اند، یعنی مخلوق اراده ای هستند که برهان ومنطق هادی آن است به زعم جان لانکاستر - - 1990 هنر قسمتی از نیروی خلاقیت انسان است که وی از طریق آن با دیگران ارتباط برقرار می سازد - قطبی، . - 1359
هنر دربرگیرنده ی آن بخش از بداعت وخلاقیت انسان است که طی آن فرد با استفاده از مواد وسایل هنری ودستی، عواطف، اندیشه ها واحساسات خود را که نشئت گرفته از تفسیر بصری تجارب محیطی است به دیگران منتقل می کند. البته موفقیت در این کار به میزان تبحر وهنرمندی فرد برای برقراری این انتقال وارتباط بستگی دارد - امینی، . - 1384
آیزنر نیز درکتاب ها ومقالات خود به طور مفصل به بررسی نقش وجایگاه تربیت هنری در نظام آموزشی پرداخته است. او که امروزه به تعبیری سردمدار به رسمیت شناختن جایگاه هنر دربرنامه های درسی مدارس است.ضمن نقادی وضعیت موجود، تصریح می کند که هنر وآموزش آن در مدارس به جد گرفته نمی شود واز نقش فرعی وحاشیه ای برخوردار است، به گونه ای که کمترین وبدترین زمان ممکن در برنامه هفتگی به این درس اختصاص داده می شود - آیزنر، - 1986 وی میگوید:مهم ترین اهداف وکارکردهای تربیت هنری درچهار تولید هنری، نقادی هنری، تاریخ هنر وزیبا ی شناسی خلاصه شده است. او یادآوری می کند که - - تردیس نظام یافته ومتوالی این چهار مقوله - - که انسان ها در زمینه هنر با آن سرو کار دارند، دارای اهمیت وارزش است. آنها آثار هنری را تولید می کنند هنر را مورد قدر شناسی وارزشگداری قرار می دهند، ارتباط آن را با فرهنگ وتاریخ درک می کنند ونهایتا آن که قضاوت هایی را درمورد هنر ارائه می دهند - - - به نقل ازراینهارتس وبیچ، . - 1997به همین دلیل رویکرد برنامه درسی هنر در دوره ی ابتدایی باید - - رویکرد تربیت هنری باشد - - - نواب صفوی ،. - 1387
برنامه درسی جدید هنر در دوره ی ابتدایی با توجه به ناچیز بودن سهم برنامه درسی هنر، هم از لحاظ زمان اختصاص یافته به آن وهم از لحاظ کیفیت ارئه این درس،درسال1378 ،دفتربرنامه ریزی وتألیف کتب درسی تصمیم گرفت، باطرّاحی برنامه درسی جدیدی برای درس هنر، به وضعیت نابسامان آموزش هنر در دوره ی ابتدایی سامان بخشد. در این سال، مطالعات نیاز سنجی انجام گرفت ودر سال 1379 ، پیش نویس نخست برنامهبا عنوان - - برنامه ی موقت - - تهیّه وبه دبستان های سراسر کشور برای اجرای داوطلبانه ارسال شد. پرسش نامه هایی نیز همراه برنامه ی موقت برای مدارس ارسال گردید، تا با استفاده از آنها به اظهار نظر درباره ی برنامه ی تازه تنظیم شده بپردازند. حاصل این فعّالیت وبررسی های علمی راهنمای برنامه ی درسی هنر دوره ی ابتدایی - - شد - نواب صفوی،. - 1382در اهداف - - فرهنگی- هنری - - دوره ی ابتدایی را که درتاریخ79/2/29 به تصویب ششصد وچهل وهفتمین جلسه شورای عالی آموزش وپرورش رسیده است، از نظر بگذرانیم .این اهداف یکی از هشت دسته اهدافی است که درکنار اهداف اعتقادی، اخلاقی، علمی واموزشی، اجتماعی، زیستی، اقتصادی، مجموعه ی اهداف این دوره ی تحصیی را تشکی می دهند. برنامه ریزان درسی قهرا بایستی، درجریان ساخت وتکوین برنامه ها، یعنی مهم ترین وسیه ی تحقّق اهداف تعلیم وتربیت، اهداف مصوّب را مدّنظر قراردهند سعیو کنند، با اتّخاذ تصمیمات، مناسب نیل به آرمان های مورد نظر تربیتی و آموزشی را امکان پذیر سازد. جریان ساخت وتکوین راهنمای برنامه درسی هنر در دوره ی ابتدایی نیز از شمول این قاعده ی کلی مستثنی نبوده است وباید، با عنایت به اهداف دوره ی ابتدایی در حوزه ها یا حیطه های هشتگانه وبه ویژه - - اهداف فرهنگی- هنری - - ، انجام گرفته باشد. اهداف مورد نظر به شرح زیر هستند:
1.به زیبایی طبیعت توجّه وهماهنگی آن را دوست دارند؛ .2در زمینه های هنری از زیبایی در پدیده های طبیعی الگویی می گیرند؛ 3.از مشاهده ی آثار هنری لذّت می برند؛ . ذوق4 وخلّاقیت هنری خود را در انجام دادن فعّالیت ها نشان می دهند؛ 5.سنّت ها، پدیده ها وآثار موزون را دوست دارند؛ .6با برخی از آثار معروف هنری آشنا است؛ 7. به خواندن اشعار وقصه های مناسب علاقه مند است. 8. برخی از آداب فرهنگی واجتماعی اسلامی- ایرانی را می داند وبرای آن ها ارزش قایل است.
رویکرد ، اصول واهداف برنامه درسی هنر
الف - رویکرد برنامه درسی هنر
دربرنامه درسی هنر دوره ابتدایی، - تربیت هنری - دانش آموزان مدّنظر است. تربیت هنری، ایجاد فضایی است که کودکان به دور از معیارها وچارچوب های بزرگسالانه، به طورد،تخیّلآزا واندیشه کنند؛ ظرفیت های نهفته ی هوش وتفکّر آنان پرورش یابد؛ انگیزه ها، علاقه ها وتوانایی های آنان شکوفا شود؛ در تجربه ی مستقیم ودست اول طبیعت ومحیط خود، زیبایی های جهان را ببینند؛ با ابزار ووسایل وموادی که در دسترس دارند، احساس وایده ی خود را در ذهن بپرورانند وراهی برای بیان نه صرفا کلامی احساس وتفکّر خود، بیابند. یعنی یک شیوه ی بیان هنری پیدا کنند که از طریق آن بتوانند با دیگران ارتباط برقرار کنند. به یقین با توجّه به تفاوت های فردی، شیوه های بیان هنری نیز تنوّع بسیاری خواهد داشت وهیچ دو اثر هنری یکسان نخواهد بود.
بنابراین در تربیت هنری فرصت های بی شماری برای تفکّر، حل مسئله و بروز خلّاقیت ایجاد می کند که شاید درهیج حوزه ی درسی/ مفهومی دیگری امکان تجربه ی آن میسّر نباشد - مهر محمدی، . - 1383
ب - اصول راهنمای برنامه درسی هنر
.1 برخورداری درس هنر از یک جایگاه مستقل وتعریف شده در دوره ابتدایی: به این اعتبار، در پایه های اول ودوم هفته ای دو ساعت ودر پایه های سوم وچهارم وپنجم، یک هفته دوساعت ویک هفته یک ساعت، به درس هنر اختصاص دارد. در این ساعات برنامه درسی هنر درکلاس ها اجرا می شود.
2. جامعیت محتوایی:درسهنر دارای رشته های هنری متنوّع ومتعدّدی است. این رشته ها علاوه بر مبانی مشترک مانند زیبایی؛ فعّالیت های هنری به گونه ای است که زمینه مساعد برای تجربه های مستقیم ودست اوّل را، با در نظر گرفتن تفاوت های فردی ومحیطی دانش آموزان، فراهم می آورد.
3. انعطافذیری:پ معلّمان می توانند با توجه به تناسب امکانات، وسایلف ابزار ومواد در دسترس وبا حفظ اصول، برای رسیدن به اهداف برنامه ، تجربه های یادگیری در رشته های مختلف هنری را سامان دهند. در این صورت، طراحی آموزشی واجرای آن در کلاس های درس انعطاف های لازم را دارد.
4. کودک محوری:برنامه درسی هنر بر فعالیت دانش آموزان تمرکز دارد. معلّم شرایطی را فراهم می آورد تا دانش آموزان توانایی های حسّی حرکتی وقدرت تخیّل وتفکّر خود را با بیان هنری نشان دهند. اوفقط برکار آنان نظارت ودرموارد ضروری آن ها را راهنمایی می کند.
5. پرورش خلاقیت: این درس در بین سایر درس ها، بیشترین زمینه ی پرورش خلّاقیت ایجاد می کند.؛ وخصلت های از قبیل روان بودن، انعطاف پذیری، تمایل به بسط وگسترش تجربه ها، ابتکار، ارزیابی، تغییر، خیال پردازی، پشتکار، کنجکاوی، ابراز عواطف درونی، تفکّرمستقل، خودباوری مثبت،خطر پذیری، شوخ طبعی وتحمّل ابهام را در دانش آموزان پرورش می دهد. فعّالیت های هنری فضایی ایجاد می کند که دانش اموزان پویا باشند واحساس راحتی وآزادی کنند.
6.تلفیق رشته های هنری: در برنامه درسی هنر رشته های مختلفی مانند موسیقی، نقاشی، کاردستی وحجم سازی، قصّه ونمایش، آشنایی با میراث فرهنگی و... طرّاحی شده است. وجود این رشته های متعدّد، برای برقراری ارتباط حسّی با طبیعت ومحیز، درک زیبایی ها والهام گرفتن از آن ها، پرورش هوش وتوسعه ی تفکّر ضرورتی اجتناب ناپذیر است.
.7 یادگیری مشارکتی: دانش آموزان از طریق مشارکتفعّال در تجربه های هنری، با حوزه های مفهومی بسیاری مواجه می شوند وآن ها را درک می کنند. برای جلب مشارکت آنها باید علاقهف استعداد ونیازهایشان را در نظر گرفت وبه آن ها مسئولیت داد تا در برنامه ریزی ساعت درس هنر سهیم باشند ودر اجرای برنامه ها وحتّی حفط مقرراتونظم کلاس بیشتر احساس مسئولیت کنند. در برنامه ی درسی هنر، ضمن توجّه به تأثیر احساس، تخیّل وتفکّر فردی در استفاده از وسایل ومواد ورسیدن به بیان هنری، به تناسب فعّالیت ها، انجام کار های گروهی نیز در نظر گرفته می شود، تا به رشد اجتماعی دانش اموزان کمک کند. .8 پویایی واستمرار - مهرمحمدی،. - 1383
ج - اهداف برنامه درسی هنر
.1 آشنایی با طبیعت به عنوان منبع الهام آفرینش های هنری
