بخشی از مقاله
چکیده:
کلانشهرها به عنوان یکی از مهمترین میراثهای تمدن بشر، از جمله اصلیترین مقاصدگردشگری، به ویژه گردشگری فرهنگی وهنری و تاریخی به شمار میآیند. سیاستگذاران و برنامهریزان توسعه نیز از صنعت گردشگری به عنوان رکن اصلی توسعه پایدار یاد میکنند و برآثار اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی آن تاکید دارند. مقاله حاضر برگرفته از نتایج تحقیقی با عنوان »بررسی موانع سیاستگذاریگردشگری هنری درکلانشهر تهران«، که به شیوه پیمایش و جامعه آماری آن صاحبنظران فرهنگی،کارشناسان گردشگری و اساتید دانشگاه و شیوه نمونهگیری آن نیز تصادفی اجراشده است.
نتایج ارزیابی پاسخگویان از کارآمدی الگوهای مختلف سیاستگذاری در حوزهگردشگری هنری درحد »خوب«، بیشترین میزان مربوط به »تصمیمگیری بر مبنای سیستمی« با - 43/6 - درصد است. 89/8 - درصد - پاسخگویان، مهم ترین ضعف سیاستگذاری و برنامه ریزی درگردشگری فرهنگی وهنری در ایران را »توجهنکردن به اهمیت برندسازی در گردشگری هنری« بیانکردند. - 100 - درصد پاسخگویان نیز مهمترین موانع ساختاری صنعت گردشگری هنری را »تنوع مراکز تصمیمگیری و در نتیجه تداخل سیاست ها و تصمیمات در حوزه گردشگری و هنری« و - - 90/6 نیز »تدوین نشدن سند جامع راهبردی در زمینه گردشگری هنری در شهر تهران« ارزیابی کردند. از سوی دیگر تلفیق اهمیت یا تأثیر این موانع برگردشگری هنری در شهر تهران بهترتیب سیاستگذاری، موانع ساختاری، اقتصادی و فرهنگی بوده است.
بیان مساله، ضرورت و اهمیت
امروزه درهزاره جدید سرنوشت کشورها کاملا با تحولات در عرصه فرهنگ در سطوح ملی و فراملی پیوند خورده است. این مهم در فرآیند تولید و بازتولید فرهنگی و پویایی فرهنگی در جامعه در قالب سیاستگذاری فرهنگی ترسیم میشود. توبی میلر و جورج یودیس معتقدند " سیاست فرهنگی" پیوندی ارتباطی بین فرهنگ و زیبایی شناسی برقرار میکند، دایانا کرین نیز در کتاب فرهنگ جهانی، اساساً سیاست فرهنگی را با سیاست رسانه و ارتباطات یکسان می داند و برخی همچون مک گوییگان، سیاست فرهنگی را با سیاست هنر یکسان قلمداد میکند. برخی نیز سیاست فرهنگی را صرفا محدود به تصمیمات و راهبردهای رسمی دولتی می دانند از همین رو سیاست فرهنگی را اصول راهنمای کارگزاران فرهنگی و مجموعه علائم و نشانههایی دانست که مسیر حرکت را نشان میدهد.
به عبارت دیگر، نوعی دستور کار فرهنگی است که روشنگر حرکت است - فاضلی و قلیج، 1392، ص. - 43-34 گردشگری به عنوان یکی ازشاخصهای توسعه پایدار در برنامه های اول، دوم و سوم توسعه به هیچ وجه مورد توجه قرار نگرفت و در برنامه توسعه چهارم صرفا در فصل مرتبط به توسعه فرهنگی به آن اشاره شد. در برنامه پنجم نیز برنامه هایی پراکنده برای گردشگری نوشته شد که البته هیچ یک از این برنامه ها اجرا نشد. در برنامه پنج ساله ششم نیز هنوز مشخص نیست گردشگری چه جایگاهی باید داشته باشد، اما سخن از ارتقای گردشگران ورودی به پنج برابر است که باید منتظر برنامههای دولت برای تحقق این امر ماند. با این اوصاف در برنامه ملی توسعه گردشگری جایگزینی اقتصاد فرهنگی به جای اقتصاد نفت محور با رویکرد مدیریت استراتژیک فرهنگی مورد تاکید قرار گرفته است.
اما واقعیت امر این است که صنعت گردشگری در ایران بیشتر متاثر از الگوهای مدیریت توسعه گردشگری براساس مدل های غربیکه دارای رویکردهایکمّی، عقلانی و اقتصادی است و اصولا نتوانستهاند مسائل توسعه گردشگری شهری در ایران و جوامع مشابه را شناسایی کنند و راهبردهای توسعه مطلوب گردشگری شهری و فرهنگی را در قالب چشم انداز توسعه فرهنگی با رویکرد گردشگری هنری بازنمایی و ترسیم کند صنعتگردشگری با شروع قرن 21 به یکی از پردرآمدترین صنعت پاک تبدیل شده و ضمن ایجاد رقابت فزاینده میان بسیاری ازکشورهای جهان برای جذب جهانگردان در قالب یک سیستم جهانی، بخش مهمی از فعالیتهای اقتصادی و تولیدی کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه را به خود اختصاص داده است - گی، گردشگری هنری به مثابه ی ابزاری برای تعامل فرهنگی می تواند زمینه ی گفت وگو و تعامل میان ملل مختلف با ایرانیان و نیز مواجههی قومیتها و شهروندان شهرهای مختلف کشور با یکدیگر را فراهم آورد.
همچنین این نوع گردشگری به مثابه ابزاری برای بازتعریف زیست فرهنگی - اجتماعی می تواند به عنوان ابزاری برای توسعه و تعالی اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی، کشور و شهر تهران واقع شود و همچنین در صدور فرهنگ اسلامی - ایرانی و ترویج سبک زندگی اسلامی و ایرانی مؤثر واقع شود. همچنین گردشگری هنری میتواند به افزایش انواع سرمایه های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و نمادین و حس تعلق به مکان و انباشت خاطره در هویت تاریخی و هنری منجر شود و همچنین این صنعت میتواند در جهت رهایی از معضلاتی همچون: بیکاری، اقتصاد تک محصولی کمک قابل توجه یکند.
- ابراهیمی و آل مراد جبدرقی،1390،ص. - 2 در این میان کلانشهر تهران دارای تراکم سرمایه های فرهنگی و خرده فرهنگی، تراکم سرمایههای اقتصادی، سیاسی و نمادین، تحرک و رقابت اجتماعی بالا، تنوع سبک های زندگی و بسیاری از ویژگی های دیگر معنای فرهنگی تهران را به مثابه فضا و مکانی زیست در اذهان شهروندان وگردشگران آن بسیار متمایز میسازد. بنابراین شهر تهران ابعاد مهم جهانی شدن یک شهر، بعد فرهنگی و هنری را داراست.
بدیهی است شهر تهران، می تواند جایگاه اساسی در برندسازی این کلانشهر با رویکرد گردشگری هنری برای گردشگران ایفا کند - رحیم پور، 1387، ص. - 12 همچنانکه که بر اساس افق چشمانداز، صنعت گردشگری کشور باید 20 میلیون گردشگر را در پایان برنامه هفتم توسعه در سال - 1404 - جذب کند. در عصر رقابت بین شهرها، ارایه تصویری مطلوب و مناسب از هر شهر پیش شرط اصلی ورود به جریانات رقابتی شهری و منطقهای است، همانگونه که دیوید هاروی - - 1989 میگوید: تولید هدفمند مکان با ویژگیهای خاص به مسابقه مهمی در رقابت فضایی میان جوامع محلی، شهرها و مناطق جهان تبدیل شده است.
بنابراین مسایل مرتبط با گردشگری هنری نه تنها باید درک و مدیریت شوند، بلکه هم چنین باید در توسعه و تغییرگسترده جهانی، مورد توجه قرار گیرند - شارپلی، 2006، ص. - 5 در این راستا، "لوئیس ترنر" گردشگری را امیدبخشترین و پیچیدهترین صنعتی میداند که جهان سوم با آن روبرو است و معتقد است گردشگری بیشترین قابلیت را برای جانشینی دیگر صنایع درآمدزا دارد - لی،1378،ص . - 61 اکثر متخصصان نیز کسب درآمدهای سرشار ارزی، افزایش درآمد سرانه، ایجاد اشتغال و همچنین توسعه روابط علمی- فرهنگی و ثبات و امنیت مناطق ونهایتاً توسعه پایدار را از دلایل توسعه شتابان فرایند گردشگری و اثرات مثبت مستقیم و غیر مستقیم آن اشاره میکنند.
همچنانکه کروز نیز در تبیین کارکردهای گردشگری به موارد زیر اشاره میکند:
- 1نیرویی حیاتی برای صلح: گردشگری میتواند ادراک بینالمللی را ارتقا بخشد و آن را به صنعت صلح جهانی تبدیل کند.
- 2اهمیت اجتماعی: هم گردشگر و هم جامعه میزبان میتوانند مزایای فراوانی را از تعاملات اجتماعی بر اساس تجربیاتی که گردشگری فراهم میکند به دست آورند.
- 3اهمیت اقتصادی: گردشگری دارای مشارکتی معنادار در اقتصاد بسیاری از کشورها است.
- 4غنای فرهنگی: گردشگری در حفظ و توسعه میراث فرهنگ جهانی، مشارکت بخش خصوصی و دولتها را تشویق میکند و موجبات احترام متقابل و اعتماد در برخورد با فرهنگهای مخالف را فراهم میکند.
- 5فرصتهای اشتغال: گردشگری، فرصتهای اشتغال و توسعه مسیر شغلی را برای میلیونها فرد به وجود آورده است.
- 6مقاصد آموزشی: گردشگری، آموزش افراد را از طریق یاد گرفتن و به وسیله تعامل با مردم در جوامع میزبان و از طریق تجربه سفر و پدیده گردشگری از مسیرهای گوناگونی توسعه میدهد -
مطالعه درباره اهمیت اقتصادی امور هنری در اقتصاد شهر نیویورک در سال 1995 نشان داد نهادهای غیر انتفاعی موزه، موسیقی، تئاترهای تجاری، تلویزیون و فیلم، گالریهای هنری، حراج خانهها و تجارتهای مربوط به خدماترسانی به گردشگران که از جاذبههای فرهنگی منطقه بازدید میکردند، همگی به شکلهای مختلف در اقتصاد شهر نقش دارند - فاضلی و قلیج، 1392، ص. - 121 شهر تهران در زمره بزرگترین شهرها درسطح جهان، منطقه و کشور محسوب میشود که حضور همزمان گذشته و حال، سنتی و مدرن را به نمایش گذاشته است. تهران واجد ظرفیت و پتانسیلهای متعدد گردشگری ملی و بینالمللی است، که علیرغم حجم زیاد سفر در این شهر، مغفول مانده است که به نظر میرسد تهران در شرایط کنونی ازظرفیت و پتانسیلهای گردشگری به ویژه در زمینه هنری خود بهره نمیبرد.
