بخشی از مقاله
چکیده
نگرش و تأملی در هویت باغ ایرانی می تواند سیر شکل گیری باغهای ایرانی و عناصری که به آن تشخص بخشیده اند را روشنتر نماید. شناسایی شاخصهای ماندگار باتحلیل وارزیابی کلیه خصوصیات باغ ایرانی وکاربرد آن دربوستانهای شهری بطوریکه بتواند فضایی پایادرجهت توسعه پایدار باشد از اهداف اصلی طرح است. تطبیق آرمانهای فرهنگی وتاریخی بانیازهای جامعه امروزی وشرایط زیست محیطی واقتصادی حاضر وتوقعات جامعه امروزی از بوستانهای شهری نیز از جنبه هایی است که بدان پرداخته خواهد شدودر صورت دستیابی به عناصر مورد نظر می توان درطراحی واحداث بوستانهای شهری درجایگاه مناسب عرضه گردند.
در این مقاله سعی بر توجه به سیر تاریخی باغهای ایرانی و ویژگیهای ساختاری ، نحوه سازماندهی عناصر در آنها بوده است تا در جهت حفظ ارزشهای هویت باغ ایرانی و امکان بهره برداری از آن در بوستانهای شهری باایده باغ ایرانی فراهم آید . درانطباق خصوصیات باغهای ایرانی با بوستانهای شهری عملکردهای نوینی دربوستانهای موردنظرتعریف شده تابتواندطیف گسترده ای از اقشارجامعه بانیازهای روحی متفاوت ازکودکان،سالمندان وگروهای دارای محدودیتهای جسمی وحرکتی رابه خودجذب نماید.
واژههای کلیدی: احداث،احیا، عملکرد،نیاز،انطباق،باغ ایرانی
مقدمه
باغ ایرانی به عنوان یک ساختار کامل ، بیانگر رابطه تنگاتنگ میان بستر فرهنگی و طبیعی است و نشانه ای از سازگار نمودن و همسو کردن نیازهای انسان و طبیعت است وضمن دارابودن سهم مهمی درتنظیم ارتباط انسان با محیط در جهان ، پاسخگوی نیازهای مادی و معنوی انسان درهرزمان بوده است. باغ مکانی محصور و پنهان با راز و رمزهایش ، مکانی فرهنگی که بدست انسان ساخته و اهلی شده است این فضای محصور از جنبه ذهنی در محدوده خود باقی نمی ماند و ارتباط با جهان را برقرار می کند و به بیانی تصویر ذهنی از دنیای عیانی و عالم مثال را بازنمایی می کند و ایده بهشت و یا ایده طبیعت متعالی را که بهتر از خود طبیعت است تداعی می کند در دورانهای مختلف و در جهان ، باغ مکانی مقدس ، مکان خاطره مکان تجربه تکنیک کشاورزی و باغبانی بوده است.
باغ ایرانی با انتخاب الفبای مناسب در انطباق با شرایط محیطی و طبیعت و بهره گیری از جمیع امکانات برای خلق زیبایی ، استادانه و هنرمندانه پیروز بوده است، به شیوه ای که در آن عناصر شاخص با یکدیگر به گونه ای گره خورده اند تا تصویری یگانه خلق نمایند .تاریخ حاکی ازآن است که تجلیات باغ ایرانی درهردوره برخاسته از ریشه ها ونیازها بوده و هیچ جلوه ای بی سبب در آن به نمایش گذاشته نشده مگر آنچه که باید زیبا عرضه شود ودر یک عبارت " ریشه عمیق در نیاز انسان ایرانی داشته است" .
روش تحقیق
روش تحقیق براساس شناخت ریشه های فرهنگی،اجتماعی،اکولوژیکی واقتصادی شکل دهنده باغ ایرانی درمکان وزمان،شناسایی کلیه شاخصها وسپس ارزیابی ماندگاری هریک ازآنها،دلایل ماندگاری وناپایداری ودرنهایت پردازش آنهادرسیر این تحقیق موردنظر می باشدکه مطالعات درخصوص بوستانهای قدیمی وجدیدالاحداث قابل توجه می باشد. -1جمع آوری اطلاعات مرتبط باموضوع تحقیق ازطریق مطالعات کتابخانه ای - کتب،فصلنامه های تخصصی،مقالات ،پایان نامه هاواینترنت - -2جمع آوری اطلاعات با مشاهده وبررسی بوستانهای جدیدالاحداث با باعملکرد باغ ایرانی درایران وجهان درراستای شناسایی شاخصهای ماندگار
تاریخچه
درهردوره زمانی از تاریخ باغسازی شاهد تغییراتی اندک درشیوه های باغسازی بوده ایم اما ازعصرقاجاریه تا به امروز به دلیل تعاملات گسترده ایران با سایرکشورها،دانش،فرهنگ وبه تبع آن سبکهای مختلف باغسازی ردپای خودرا درهنرایران زمین برجای نهاده است بطوریکه بانفوذ عناصروعملکردهایی نوین به فرهنگ الفبای باغ ایرانی ،بتدریج بوستانهای شهری امروز شکل گرفتند. کتب تاریخ کهن پادشاه افسانه ای ایران منوچهر پیشدادی را اولین احداث کننده باغ دانسته اند واز چهار هزار سال پیش از میلاد ، هنگامی که شکارچیان از کوهها سرازیر می شوند و در دروه های طویل فلات بزرگ ایران به کار کشاورزی می پرداختند جنبه های مختلف زندگی و معتقدات خود را بر روی اشیای سفالی نقش می کردند.
اولین نمونه های به جا مانده از باغ ایرانی به دوران پر شکوه هخامنشی تعلق دارد ، پایه گذاری فرهنگ غنی باغسازی که هزاران سال دوام یافته از دوران پیش از هخامنشی آغاز و پس از آن در دوران پیش و پس از اسلام ادامه داشته است. در طی تاریخ تمدن ایران عوامل همچون موقعیت جغرافیایی واقلیم،سنت وفرهنگ، کشاورزی وعوامل اقتصادی وفرهنگی واعمال قدرت حاکمان درپیدایش انواع فرم ها و سبکهای مختلف باغسازی ایرانی- اسلامی نقش داشته اند.
مبانی باغ های ایرانی
بررسیهای تاریخی تسلسلی وتاریخی تکاملی درپژوهشهای منتشرشده درباره باغ ایرانی وهمچنین بررسی ازدیدگاه شکلی نشان می دهد که الگوی جامع باغ ایرانی ازدوره هخامنشیان تغییرمحسوسی نداشته و آنچه که دردوره هخامنشی وبعدازآن قابل ردیابی است به شرح زیر می توان برشمرد:
-1 هندسه مستقیم الخط باغ ایرانی با محورها وطرح کاشت منظم بانگاه به باورهای ایرانیان درموردعددچهار،سبب ایجاد مفهوم چهارباغ - به معنای اخص چهاربخشی بودن فضای باغ - شده است.بانگاه به باغ پاسارگاردوبسیاری دیگر ازباغهای ایرانی همانندباغهای بجامانده ازدوره ساسانی و صفوی درمی یابیم که چهار باغ الگوی باغسازی ایرانی نبوده است بلکه آن رامی توان آنرا تنهابه صورت یک الگوی خاص ازباغ ایرانی فرض کرد.
-2کرتها براساس نظم منطقی،توجه به رعایت جهات جغرافیایی ومشخصات محیطی شکل گرفته اندهمچنین نقشه وشکل کلی سایت برشبکه خیابان بندیها تأثیرگذاراست.
3وجود- محورمستقیم وکشیده برای ایجادچشم انداز اصلی باغ درمقابل بنا است که معمولاًدراین فضا درختان بلند نمی نشاندند تامنظربازرابپوشاند.
-4ایجاد محورعمیق وتوجه به عناصری چون آب دروسط،ردیف درختان درحواشی وگل پای درخت ،برای ایجادپرسپکتیو طولانی وچشم انداز عمیق صورت می گرفت ومحورباتوجه به نقطه انتهایی که معمولاًکوشک بوده طراحی می گشت.محوراصلی باغ ایرانی بخش اعظم مکان هندسی ناظرراتشکیل می دهد وبعبارتی جان وجوهرباغ است که ابدیت،شکوه، بیکرانگی وبی نهایت را می نمایاند.
-5دسترسی درباغ ایرانی به گونه ای است که استفاده کننده از فضا پس ازطی مسیر درمحوراصلی ضمن کشف مناظر ودرک متفاوت از فضاهای باغ باتفکر وتعمق به آرامش روحی وروانی دست می یابد.
-6ساختارباغ امکان استقرارآن رافراهم می آوردبطوریکه درزمینهای هموارووسیع، بصورت قطعات مربع مستطیل وتقسیم مجددهریک ازقطعات ،درزمینهای کم عرض ازطریق تقسیم باغ به دوبخش یکپارچه ازطریق یک خیابان ودرزمینهای شیبدارتقسیم به ردیف صفه های پله پله احداث می شد.
-7 عناصرباغ را دو گروه عناصر طبیعی و عناصر مصنوعی می توان طبقه بندی کرد.
-8باغ ایرانی ترکیبی از فضاهای مستقل ودرکنارهم بوده وهمچنین باغ به دو بخش اندرونی - بناهاوحیاطهای رابط بین آنها - وبیرونی - محوراصلی یا محورها،حوض - تقسیم می شده است.
-9بناها به صورت پراکنده درزمینهای هموار وبه صورت مجتمع درزمینهای شیبدار و برای برخورداری ازدیدبهتر بااستفاده ازصفه سازی درارتفاع احداث می شده است.ایرانیان علاقه شدیدی به دیدومنظر عمیق ودوردست داشته اندلذا کوشک یا عمارت اصلی باغ درموقعیتهایی احداث می شد که ازبهترین دید ومنظر برخوردار باشد.
-10وجودکوشک به عنوان نقطه کانونی وارائه هندسه منظم ودیدچهارطرفه از این عمارت به محورهای باغ درزمینهای همواروایجاد منظرگاههایی مناسب به محیط خارج باغ بوده است.
-11منظره بسته داخلی بامحدودکردن دید به وسیله گیاهان بلند قامت ایجاد می شدوبه عبارتی علاقه به کادرکردن طبیعت باهدف ارائه عنصر یافضایی مشخص بوده است.
