بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
مقدمه:
درك طبيعت توسط انسان دركي غريزي و دروني است. آلودگي فزاينده انسان امروز به زندگي در فضاهاي محدود و نازيباي شهري، اگر نگوئيم احساس آدمي را نسبت به جلوه‌هاي طبيعي از بين مي‌برد، حداقل تا حد زيادي مي‌تواند آن را ضعيف سازد.
عشق به طبيعت و پرورش گياهان و احداث باغ در ايران پديده‌اي است كه از لحظه‌اي كه مردم وارد تمدن كشاورزي شده‌اند با آنان همراه بوده و ريشه در انديشه و فرهنگ اين مرز و بوم دارد. از اين روست كه مردمان اين سرزمين عليرغم هجوم جلوه‌هاي نامطلوب زندگي ماشيني هنوز دل از طبيعت برنكنده‌اند و همواره جايگاهي خجسته به آن بخشيده‌اند.
باغ، كوشش و تلاش انسان خلاق براي ايجاد فضاهاي زيبا و بارور و الگويي نمادين از طبيعت است. باغ باز ساختن گوشه‌اي از طبيعت است در جايي كه زندگي مي‌كنيم.
طبيعت ايران سرشار تنوع و گوناگوني است: از سبزناي جنگلها تا آبي رنگ دريا و از چشم اندازهاي بي‌كرانة كوير تا غرور سر برآسمان كشيدة كوهستانها در اين تنوع بي‌پايان همواره چهار جلوة پايدار رخ مي‌نمايند. آب، خاك، سنگ و گياه، انسان نيز براي دعوت طبيعت به زيستگاهش ناگزير به استفاده از همين چهارعنصر است، و تنها با درك عميق جلوه‌هاي طبيعي است كه خواهد توانست الگوي كاملي از آن را بازسازي كند.
باغهاي صخرهاي نمودي از تلاش انسان در جهت بازساختن هرچه كاملتر ساختاريهاي مناطق كوهستاني در سطحي كوچكتر است. در اين فضاها سنگ و گياه عناصر غالب چشم‌اندازند و در تركيب با هم فضاهاي طبيعي را القا مي‌كنند.
اغلب مردم زيبايي را تشخيص مي‌دهند و بين فضاهاي نامتعادل و يا زيبا و آرام‌بخش تفاوت مي‌گذارند. با اين وجود تاكنون در كشورمان كمتر به مباني علمي معماري فضاهاي سبز توجه شده است.
اين مختصر كوششي است جهت معرفي يكي از جنبه‌هاي طراحي فضاهاي سبز، يعني باغهاي صخرهاي
اسلاید 2 :
باغهاي صخرهاي و آلپي:
باغهايي كه اجزاء عمدة متشكلة آن را سنگها و گياهان در يك ارتباط نزديك با هم پي‌ريزي كنند، باغ صخرهاي، و هر گاه گياهان كاشته شده در آن انتخابي از گياهان كوهستاني، نواحي مرتفع و مناطق سر نزديك به قطب باشند، باغ آلپي نام دارند.
تاريخچه باغهاي سنگي به قرن نوزدهم باز مي‌گردد. در اين زمان تعداد زيادي از توريست‌ها كه جذب زيباييهاي ارتفاعات رشته كوههاي آلپ در سوئيس شده بودند به اين فكر افتادند كه گياهان زيباي اين مناطق را به سرزمينهاي خود برده و مناظر اين ارتفاعات را بازسازي كنند. از آنجا كه در آن زمان تقريباً هيچگونه اطلاعاتي در زمينه پرورش گياهان آلپي وجود نداشت اغلب كوششها جهت اهلي كردن اين گياهان با شكست مواجه شد.
اما به تدريج پيشرفت حاصل شد. در اوايل سال 1870، ويليام رابينسون در كتابش تحت عنوان «گلهاي آلپي براي باغهاي انگليسي» مطالبي جهت پرورش مؤفقتر گياهان آلپي نگاشت و در سالهاي نخست قرن بيستم مهارتهاي پرورش و كشت گياهان آلپي توسعه يافت. با اين وجود براي زماني طولاني باغهاي صخرهاي از طراحي ضعيفي برخوردار بودند.
در اولين دهه قرن بيستم، توانايي اروپائيان در طراحي باغهاي صخرهاي و مراقبت از گياهان متناسب با آنها، به حد قابل قبولي رسيد. در ميان كتابهاي اين دهه، كتاب «باغ صخرهاي من» نوشتة ريجينالد فارركه باغبان مشهوري در يوركشاير انگليس، و كتاب «باغهاي صخرهاي» نوشته لوئيس ميردين كه در رابطه با باغهاي ايرلند نوشته شده بود به چشم مي‌خوردند. كتاب باغهاي صخرهاي فارركه در سال 1913 تكميل شد، شش سال بعد انتشار يافت و تبديل به كتاب مرجع باغهاي صخرهاي در همه جا شد.
در آمريكاي شمالي توجه به باغهاي صخرهاي ديرتر از اروپا آغاز شد و تازه در سال 1890 يك الگو از باغهاي بوتانيك سلطنتي انگلستان در مقياسي كوچك در باغ بوتانيك كالج اسميت در فورت آمستون ماساچوست ساخته شد.
اسلاید 3 :
در فاصلة سالهاي بين دو جنگ جهاني باغهاي صخرهاي به سرعت توسعه پيدا كردند. انجمن باغهاي صخرهاي در بستون نيويورك تشكيل شد و گلهاي عمدة بهاري را كه در باغهاي صخرهاي كاربرد داشت به نمايش گذاشتند. اين گياهان عمدتاً در ارتفاعات رشد كرده و مقاوم به سرما هستند.
از آنجا كه آب و هواي آمريكاي شمالي با اقليم اروپا متفاوت بود، استفاده از گياهان آلپي حقيقي در اين باغها با مشكل مواجه بود ولي باغبانان آمريكايي با انتخاب گياهان مناسب بومي كه جزء گياهان آلپي نبودند، شروع به ايجاد اين باغها نمودند و خودشان را محددود به باغهاي آلپي نكردند. اين موضوع باعث گسترش هر چه بيشتر باغهاي صخرهاي شد.
از آنجا كه سنگ يكي از اجزاي عمدة تشكيل دهندة چشم‌اندازهاي طبيعي است به خاطر جلوه‌هاي مطلوبي كه استفاده از صخره در فضاهاي سبز ايجاد مي‌كند، باغهاي صخرهاي در نواحي گرم و معتدل نيم‌حاره‌اي و حاره‌اي به خوبي نواحي كوهستاني و با اصولي مشابه گسترش يافت.
در نواحي گرم و خشك مي‌توان به خوبي از گياهاني از قبيل كاكتوسها و گياهان گوشتي و در نواحي گرم و مرطوب از گياهان همچون سرخسها، بگونياها و پپيرومياها استفاده نمود. اين گياهان به خوبي با صخره‌ها تركيب مي‌شوند و مناظر زيبايي را ايجاد مي‌كنند.
اسلاید 4 :
انواع باغ صخرهاي:
به طور كلي دو نوع باغ صخرهاي وجود دارد: باغهاي صخرهاي طبيعي و مصنوعي. گـــروه اول شــامل آن
باغهاي صخرهاي است كه صخره‌ها از قبل به صورت طبيعي در آن وجود داشته است و وجـود ايـن منـاظر
طبيعي دليل كافي براي ايجاد يك باغ صخرهاي است. ولي در گروه دوم سنگها و صخرهاي مـوردنيـاز وارد
محيط مي‌شوند و گياهان كوچكي در آن به نمايش گذاشته مي‌شوند كه در حالت عادي از آنها براي بسترهاي
گلكاري و حاشيه‌ها استفاده نمي‌شود.
گاهي مناظر بدون صخره از قبيل سواحل و شيبهاي پله‌كاني مشكلات كمتري در جهت ايجاد بــاغ صخرهاي
نسبت به ساير مناطق دارند.
اسلاید 5 :
ساختمان باغ صخرهاي:
براي شروع به ساختن باغ صخرهاي در ابتدا نياز به مساحي دقيق منطقه و تعيين گياهان مناسب براي آن داريم. در مورد باغهاي صخرهاي طبيعي و يا احداث باغ در محلهايي كه در آن پوشش گياهي طبيعي وجود دارد، تغييرات بعدي مستلزم انجام آگاهانه و استادانه كارهايي است كه در نهايت فضايي يكدست و زيبا را ايجاد كند. حذف گياهان ناخواسته و باقي گذاشتن بعضي گياهان از قبيل درختان و بوته‌ها در چشم‌اندازهاي نهايي و دوردست‌تر، هرس شاخه‌هاي مريض و شاخه‌هاي نازك در درختان متراكم كه باعث سبك‌تر شدن انبوهي درختان شده و از ميزان سايه آنها بكاهد و آرايش مجدد صخره‌هايي كه در جاي مناسب قرار نگرفته‌اند. البته اين امر به مهارت خاصي نياز دارد و به راحتي از عهده افرادي كه راجع به فرمهاي طبيعي كمتر آگاهي دارند، برنمي‌آيد. صخره‌ها بايد به گونه‌اي جابه‌جا شوند كه حالت طبيعي
را القا نمايند.
اسلاید 6 :
خاك:
اصلاح خاك دومين فعاليت در باغهاي صخرهاي است. اصولاً، انتخاب گياهاني كه نيازهاي كاملاً متفاوتي با خاك موجود دارند، كار صحيحي نيست. به عنوان مثال، اگر خاك اسيدي يا قليايي است بايد آن را پذيرفته و گياهاني سازگار با آن را انتخاب كرد. تغييرات جزئي در بهبود بافت و واكنش خاك با اضافه كردن موادي از قبيل سنگ آهك زراعي، ماسه، شن، كود دامي و بقاياي گياهي مثل خاك برگ و غيره عملي است.
بسياري از گياهان صخرهاي و بوته‌هاي كوتاه در اغلب شرايط باغهاي صخرهاي قادر به رشد هستند لذا فراهم كردن شرايط بخصوص زيستي براي آنها ضرورت ندارد. با اين وجود تعدادي از گياهان صخرهاي نيازهاي كاملاً اختصاصي دارند. به عنوان مثال، گياهاني كه در شكاف صخرهاي و پرتگاهي رشد مي‌كنند نياز به خاكي متشكل از دو قسمت سنگريزه به همراه يك قسمت خاك لوم يا پيت و گياهاني نظير پامچال نياز به كود پوسيدة خشك گاوي دارند. براي گياهان سايه‌دوست، خاك جنگلي كه مخلوطي از لوم، خاك برگ و ماسه باشد، خاك مناسبي است.
بايد مطمئن بود كه خاك از عمق كافي برخوردار است. قبل از احداث باغ و جايگزيني صخره‌ها بايد خاك را به ميزان موردنياز به فرم مطلوب آماده كرد. اين خاك بعدها بستر اصلي صخرها را تشكيل مي‌دهد.
اسلاید 7 :
خاك:
اصلاح خاك دومين فعاليت در باغهاي صخرهاي است. اصولاً، انتخاب گياهاني كه نيازهاي كاملاً متفاوتي با خاك موجود دارند، كار صحيحي نيست. به عنوان مثال، اگر خاك اسيدي يا قليايي است بايد آن را پذيرفته و گياهاني سازگار با آن را انتخاب كرد. تغييرات جزئي در بهبود بافت و واكنش خاك با اضافه كردن موادي از قبيل سنگ آهك زراعي، ماسه، شن، كود دامي و بقاياي گياهي مثل خاك برگ و غيره عملي است.
بسياري از گياهان صخرهاي و بوته‌هاي كوتاه در اغلب شرايط باغهاي صخرهاي قادر به رشد هستند لذا فراهم كردن شرايط بخصوص زيستي براي آنها ضرورت ندارد. با اين وجود تعدادي از گياهان صخرهاي نيازهاي كاملاً اختصاصي دارند. به عنوان مثال، گياهاني كه در شكاف صخرهاي و پرتگاهي رشد مي‌كنند نياز به خاكي متشكل از دو قسمت سنگريزه به همراه يك قسمت خاك لوم يا پيت و گياهاني نظير پامچال نياز به كود پوسيدة خشك گاوي دارند. براي گياهان سايه‌دوست، خاك جنگلي كه مخلوطي از لوم، خاك برگ و ماسه باشد، خاك مناسبي است.
بايد مطمئن بود كه خاك از عمق كافي برخوردار است. قبل از احداث باغ و جايگزيني صخره‌ها بايد خاك را به ميزان موردنياز به فرم مطلوب آماده كرد. اين خاك بعدها بستر اصلي صخرها را تشكيل مي‌دهد.
اسلاید 8 :
2- انـدازة سنـگ:
اندازه سنگ مورد استفاده در ارتباط مستقيم با اندازه باغ صخرهاي خواهد بود. هرگاه براي ساخت يك باغ صخرهاي نياز به دو تن سنگ داشته باشيم، استفاده از سنگهاي بزرگي كه هر 3 يا 4 عدد آنها يك تن شود، كار اشتباهي است. در مورد اين باغ بهتر است از پنج شش سنگ صد كيلوگرمي، حدود ده سنگ 50 كيلوگرمي و چهل سنگ 10 كيلوگرمي استفاده شود. در هر باغ صخرهاي وجود چند سنگ بزرگ جهت ايجاد جلوه‌هاي غالب، ضروري است. در باغهاي صخرهاي بزرگ استفاده از سنگهايي به بزرگي نيم تن، يك تن يا حتي بزرگتر، قابل توصيه است.
شكستن و كوچكتر كردن قطعات سنگ، نياز به مهارت خاصي دارد تا به زيبايي آن لطمه‌اي وارد نيايد. بايد دقت شود كه سنگها هنگام جمع‌آوري و جابه‌جايي شكاف برندارند.
سنگهاي باارزش را مي‌توان در كرباس پيچيد و سپس جابه‌جا كرد.
اسلاید 9 :
شيب در باغ:
از آنجا كه باغهاي صخرهاي الگوهايي نمادين از طبيعت كوهستاني هستند، شيب يكي از عناصر اصلي اين ساختارهاست. اين باغهاي بايد حداقل ارتفاعي معادل يك پنچاهم حداكثر عرض داشته باشند. در نواحي مسطح بايد به طور مصنوعي اقدام به ايجاد پستي و بلندي نمود. در اين رابطه تپه‌هايي با شيب مناسب ساخته مي‌شوند كه بعدها، سنگها روي اين شيب‌ها جايگزين خواهند شد.
همچنين از گياهان متفاوتي در شيبهاي مختلف استفاده مي‌شود. مثلاً در شيبهاي روبه شمال از گياهان آفتاب دوست و در شيبهاي رو به جنوب از گياهان سايه‌پسند و جنگلي.
اسلاید 10 :
سـاخـت:
با وجود آن كه طرز ساخت باغهاي صخرهاي بسته به محل، نوع مواد اوليه و ساير مواد متغير است، با اين حال يك سري نكات كلي است كه رعايت آن براي ساخت تمامي باغهاي صخرها ضروري است.
1- از يك نوع سنگ در تمام يا حداقل بخش عمدة باغ استفاده شود.
2- سنگهاي طوري جايگزين شوند كه پايدار به نظر رسيده و يك ساختاري برجسته و منسجم را القا كنند.
3- شكستگي و لايه‌هاي سنگها همگي در يك جهت و يك زاويه باشند.
خطوط تراز توسط نواركشي و فشردن خاك سطحي قابل اجراست. درصورت لزوم تغييرات در سطح شيب‌ها، مي‌توان اين تغييرات را با مواد ديگري براي پر كردن حجم‌هاي موردنظر انجام داد و سي سانتي‌متر سطح خاك را دوباره خاك زراعي ريخت. درصورتي كه درصد منافذ خاك سطحي كم باشد، مي‌توان با افزودن مقادير مناسبي ماسه درشت يا سنگ ريزه آن را اصلاح كرد پس از آماده شدن شيب باغ صخرهاي كه محل قرار گرفتن سنگها است اقدام بعدي جايگزيني سنگها به فرم طبيعي روي اين بستر است.
بهتر است جهت سهولت در كار، ابتدا تمام سنگها را به بالاي شيب منتقل كرد و بتدريج كه مورد استفاده قرار مي‌گيرند، آنها را به پايين انتقال داد. براي ساخت و جايگذاري صخره‌ها، همواره از پايين شيب شروع مي‌كنند يعني اولين سنگ در پايين‌ترين قسمت شيب و آخرين سنگ در بلنداي شيب جايگزين مي‌شوند. بايد دقت كرد كه هر سنگ از قسمتي كه بيشترين هواديدگي و فرسايش را دارد در معرض ديد قرار گيرد. چرا كه طبيعي‌تر به نظر خواهد رسيد. همچنين هنگام نصب دقت شود كه شيب سنگها قدري از سمت بالا به عقب باشد تا آب باران يا آب آبياري بتواند به سمت ريشه‌ها حركت كند.
يكي از انتظاراتي كه از يك باغ صخرهاي داريم، اين است كه مجموعه بتواند احساس سكون ايستايي و طلابت را القا كند. از اينرو سنگها نبايد طوري نصب شوند كه به نظر برسد از هم جدا هستند و مي‌توان آنها را به راحتي جا به جا كرد. همة سنگها بايد به گونه‌اي محكم شوند كه بتوان روي آنها قدم زد.
