مقاله شبکه های اجتماعی ؛ کارکردها ، فرصت ها و تهدیدهای آن

بخشی از مقاله

چکیده

شبکه های اجتماعی مجازی پدیده نوظهوری است که همزمان با توسعه فناوری اطلاعات در دنیا رایج و با استقبال گسترده اقشار مختلف مردم روبرو شده است . بنابراین شبکههای اجتماعی که یکی از جدیدترین و پرمخاطبترین سرویسهای اینترنتی است،از جنبههای مختلف قابل کنکاش و ارزیابی است .

در مقاله حاضر سعی شده است به اختصار مطالبی در زمینه بررسی کارکردها و شناسایی آثار مثبت و پیامدهای منفی شبکه های اجتماعی اینترنتی در قالب چهار بخش ارائه شود .در بخش اول،به بیان اهداف و کارکردهای شبکههای اجتماعی پرداخته شده است و در بخش دوم مزایای شبکههای اجتماعی برشمرده میشود.در بخش سوم مشکلات و پیامدهای منفی ناشی از این شبکه ها بررسی میگردد و بخش پایانی نیز به نتیجهگیری از مباحث مطرح شده اختصاص یافته است.

مقدمه

با وجود این که از زمان ظهور پدیده ای به نام اینترنت زیاد نمی گذرد ، جامعه شناسان ، روان شناسان و کارشناسان هریک با رهیافت خود به تحلیل پیامد های آن پرداخته اند.

دستاوردهای بشر از صنعت و فناوریهای نوین علاوه بر منافعی که برای بشر داشته و رفاهی که برای او به ارمغان آورده است،همواره آسیبهایی را نیز به همراه داشته است. اگر چه بسیاری از ابداعات و نوآوریها با انگیزه تأمین رفاه و آسایش و تحکیم ارزشهای انسانی و در جهت نیل به کمال شکل گرفته است،اما در عین حال به دلیل برخی کجفکریها و استفادههای نادرست از ابزراهای جدید،این اختراعات،گاه جسم و جان و اخلاق و روان انسانها را مورد آسیب قرار داده و گاه فرهنگ و اعتقادات و رفتارهای اجتماعی وی را دگرگون کرده است.

اینترنت به عنوان یکی از مهمترین ابداعات بشر در قرن اخیر،با قابلینها و کارکردهای متعدد و گستردهاش،بخشهای مختلف زندگی انسانی را تحت تأثیرات مثبت و منفی خود قرار داده است. مبنا و هدف اصلی اینترنت،برداشتن فاصله جغرافیایی میان انسانهای سراسر دنیا و ایجاد تحول در عرصه ارتباطات و تبادل اطلاعات است.

اینترنت،کار خود را به عنوان ابزار ارتباط دانشمندان و خصوصا جهت تبادل دادهها و منابع تحقیقاتی،یا به عبارتی جهت خلق اجتماعی علمی شروع کرد و به مرور زمان توانست خود را تا سطح برقراری ارتباط بین افراد از طریق پست الکترونیکی ارتقا بخشد.پس از مدتی،اینترنت به منزله فضایی جدید جهت بسط فعالیتهای تجاری در امور نقل و انقلات مالی،بازاریابی و همچنین ابزار پیگیری برای مصرفکنندگان،مورد توجه واقع شد. وبلاگها و وب سایتها ، نرمافزار های گفتگوی آنلاین ، سرویسهای پست الکترونیک و...امکانات جدیدی بودند که در پرتوی اینترنت و شبکه جهانی وب،در اختیار کاربران قرار گرفتند.

امروزه، شبکه های اجتماعی قوی ترین ابزارها برای طرح و رواج اندیشه ها و کارآمدترین وسایل برای نفوذ فرهنگ ها و نگرش ها به قلب جوامع اند . از این روی، نامشان سرفصل بسیاری از مباحث اجتماعی قرار گرفته است.

ما در عصر شبکه ها زندگی می کنیم. عصری که در آن شکل گیری شبکه های گوناگون اجتماعی آنلاین ، شیوه های ارتباطی و اطلاع رسانی نوینی به عرصه گسترده ارتباطات اجتماعی معرفی کرده است

در جهان معاصر که موسوم به » عصر اطلاعات و ارتباطات « است و رسانه ها همه چیز را در تسخیر خود در آورده اند ؛ کارکرد و اهمیت این رسانه ها بر کسی پوشیده نیست. [4] رسانه ها و فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطی می توانند فرد را از مکان خود جدا کنند و به جهان پیوند بزنند

در حالی که هنوز هیچ کس تصور نمیکرد که روزی جنبه اجتماعی اینترنت به صورت کاربرد اصلی آن درآید،شبکههای اجتماعی اینترنتی پای به عرصه وجود گذاشتند.این موضوع در بین کاربران اینترنتی چنان مورد استقبال قرار گرفت که به جرأت میتوان گفت یکی از تأثیرگذارترین سرویسهای ارائهشده در اینترنت و وب که در سالهای اخیر تحول شگرفی در نظام اجتماعی کشورهای مختلف جهان به وجود آورده،شبکههای اجتماعی اینترنتی بوده است.

شبکههای اجتماعی،نسل جدیدی از پایگاههایی هستند که این روزها در کانون توجه کاربران شبکههای جهانی اینترنت قرار گرفتهاند.این گونه پایگاهها بر مبنای تشکیلات آنلاین فعالیت میکنند و هرکدام دستهای از کاربران اینترنتی با ویژگی خاص را گرد هم میآورند.شبکههای اجتماعی را گونهای از رسانههای اجتماعی میدانند که امکان دستیابی به شکل جدیدی از برقراری ارتباط و به اشتراکگذاری محتوا در اینترنت را فراهم آوردهاند.

تغییر و تحولات در نظام اجتماعی ناشی از اینترنت،انکارناپذیر است.این تغییرات حتی شیوه برقراری ارتباط شاگرد و استاد و روش تدریس در سطوح دانشگاهی را هم متحول کرده است. این امر به طور اساسی قابلیت انجام تحقیقات توسط دانشجویان و به اشتراک گذاشتن یافتههای آنها با دیگران را بالا برده است.امروزه حتی بچهها هم به نوعی برای تکالیف درسی و برقراری روابط اجتماعی خود به اینترنت وابسته شدهاند.دانشآموزان انتظار دارند که دامنه فرآیند یادگیری خود را در هرلحظه که نیازمند سئوال و برقراری رابطه با استاد باشند،به خارج از محدودههای کلاس گسترش دهند.پست الکترونیکی،اتاقهای گفتگو و نشستهای اینترنتی باعث گردیده تا ارتباط دانشجویان با استاد و مطالب درسی خود بیشتر گردد.این امر نکته مثبتی برای آینده آموزش و تعلیم محسوب میشود و همه اینها مرهون اینترنت،وب و شبکه های اجتماعی مجازی است.

اینترنت امروزه امکان کاملا غیر منتظره برقراری ارتباط بین افراد و شهروندان را فراهم نموده است؛امری که در گذشته و در تاریخ روابط بین الملل در تئوری و در عمل به یک رؤیا شبیه بود. اینترنت به کلی این خط سیر را تغییر داده و امکان برقراری ارتباطات بین افراد و گروههای یک اجتماع با افراد و گروههای جوامع دیگر را مهیا کرده است و طبیعی است که این امر اثراتی جهانی از خود به جای خواهد گذاشت.امروزه،شهروندان جوامع مختلف با درنوردیدن مرزهای جغرافیایی میتوانند عقاید،نظرات و اطلاعات خود را با یکدیگر به اشتراک بگذارند و از این رهگذر،به خلق قلمرو عمومی جهانی بپردازند که میتواند کاملا مجزا،و در مواردی متناقض،با قلمروهای ارتباطی در سطوح دیپلماتیک و دولتی باشد.

اینترنت و سرویسهای ارائهشده در قالب آن،در عین حال که ابزار مفیدی برای کسب و تبادل اطلاعات است اما میتواند مخرب نیز باشد؛به بیان دیگر،اینترنت ابزار قدرتمندی است که هم میتواندباعث فساد گردد و هم ابزار آموزش و تعلیم و رشد علمی،فرهنگی و اجتماعی نوجوانان و جوانان را فراهم آورد

این روزها با توجهبه استقبال گسترده کاربران اینترنتی خصوصا قشر جوان و نوجوان از شبکههای اجتماعی مجازی،بررسی مسائل مربوط به این شبکهها جهت اتخاذ تصمیمات صحیح و برنامه ریزی دقیق توسط مسئولان فرهنگی و اجتماعی و نیز والدین، ضروری است.شبکههای اجتماعی را از جنبههای مختلف می توان مورد کنکاش و ارزیابی قرار داد.

در مقاله حاضر سعی شده است به اختصار مطالبی در زمینه بررسی کارکردها،شناسایی آثار مثبت و پیامدهای منفی شبکههای اجتماعی اینترنتی در قالب چهار بخش ارائه شود.در بخش اول به بیان اهداف و کارکردهای - به تصویر صفحه مراجعه شود - شبکههای اجتماعی خواهیم پرداخت،در بخش دوم مزایای شبکه های اجتماعی را بر خواهیم شمرد،در بخش سوم مشکلات و پیامدهای منفی ناشی از این شبکهها را بررسی خواهیم کرد و در بخش پایانی با نتیجهگیری از مباحث مطرح شده،مقاله را به پایان میرسانیم. [7] باید توجه داشت که نقش پر اهمیت سایت های اجتماعی و داد و ستد اندیشه در اینترنت و بهره برداری از شبکه های اجتماعی مجازی ، چالش های جدیدی را پیش روی کاربران ، دولت ها و سازمان های نظارتی گذاشته است . لزوم شناخت شبکه های اجتماعی مجازی و تحقیق و پژوهش درباره ی این شبکه ها ، کاربرد آنها و نوع ارتباطات بین فردی در بستر آن را فراهم آورده است.

ماهیت رسانه رایانه

من مارشال مک لوهان رسانه ها را به دو دسته تقسیم کرده است : رسانه گرم و سرد . رسانه گرم رسانه ای است که از اطلاعات کاملا پر است و فرد در موقع استفاده از آن کاملا منفعل عمل می کند و لازم نیست که به طور فعال در آن درگیر شود . فیلم ، رادیو و کتاب مثال هایی از رسانه گرم هستند . زیرا در آن ها تصویر دی ده می شود ، صدا شنیده می شود و کلمات خوانده می شوند . اما فرد در تجربه ای که از استفاده از آن ها کسب میکند تجربه فعالی ندارد .

در رسانه سرد برخلاف رسانه گرم فرد مجبور است در فرایند انتقال تجربه درگیر شود. روزنامه و تلویزیون تا اندازهای گرایش دارند که در دسته رسانههای سرد جای بگیرند، زیرا در روزنامه مانند کتاب چیزی خوانده می شود ولی این خواندن از ابتدا تا انتها صورت نمی گیرد و به صورت انتخابی است . همان طور که در تعریف رسانه سرد بیان شد ، این نوع رسانه ها تجربه سرگرم کننده مهمی را ایجاد میکنند. رایانه و فعالیت های وابسته به آن در طبقه رسانههایکاملاً سرد جای میگیرد، زیرا افراد را به شدت در موقع استفاده درگیر میسازند و هم چنین حالت انتخابی دارند، به همین خاطر رایانه و اینترنت طبعتاًی رسانه سرگرمکننده و مهیج میباشند و افراد زیادی را به خود جذب میکنند.

دومین ویژگی رایانه و اینترنت ، احساس کنترلی است که این رسانه ها برای فرد ایجاد می کند . فرد وقتی که از رایانه و اینترنت استفاده می کند احساس کنترل عجیبی در فعالیت هایش تجربه می کند . فرد می تواند به رایانه اش فرمان دهد به همان شیوه ای تمایل دارد ظاهر شود و اطلاعات را به همان شیوه ای که او را خشنود می سازد سازمان دهد و این مهم است که رایانه تابع بی چون و چرای فرد است و از او اطاعت می کند

کارکرد های شبکه های اجتماعی

جدای از بحث مربوط به حوزه عمومی که شبکه های اجتماعی مجازی در اختیار کاربران خود قرار می دهند ، بحث های گوناگونی نیز در مورد کارکرد های شبکه های مجازی اجتماعی در بین کارشناسان این امر صورت پذیرفته است. البته برخی از این کارکردها ممکن است با کارکردهای فضای مجازی به طور کل ، همپوشانی داشته باشند اما برخی از کارکردها نیز مختص به خود شبکه های اجتماعی مجازی هستند.

در مقاله ای با عنوان " کارکرد رسانه های اجتماعی در ایران " نوشته حسن بشیر و محمدصادق افراسیابی - 1390 - در بخشی از سوالات پژوهش از افراد خواسته شده بود تا بدون توجه به اینکه اهداف اصلیشان از عضویت در بزرگ ترین جامعه مجازی ایرانیان چه بوده است، بیان کنند که بیشترین استفاده آنان از شبکه اجتماعی کلوب برای انجام چه مواردی است؟ اولویت بندی و کارکردهایی که از دید کاربران بیان شده بود به شرح ذیل می باشد :

1.    ارتباط با دوستان قدیم؛
2.    تبادل اطلاعات به روز؛
3.    راه اندازی لینک های مشترک با دیگر شبکه ها؛
4.    استفاده از تجربیات دیگران؛
5.    سرکار گذاشتن دیگران؛
6.    چک کردن صندوق پیام ها به صورت روزانه؛
7.    انتقال مطالبی مهم - از دید ارسال کننده - به دیگران؛
8.    ارتباط با دنیایی دیگر؛
9.    دریافت مطالب آموزنده؛
.10صرفاً گذران وقت؛

11.    پاسخ دادن به سؤالات دیگران؛
12.    کمک به دیگران؛
13.    ارتباط با افراد خانواده؛
14.    خواندن اشعار گروه های ادبی؛
15.    یادگیری مطالب جدید؛
16.    کسب اخبار؛

17.    تشکیل گروه های جدید و مدیریت آن ها؛
18.    معرفی خود، توانایی ها و خصوصیات فردی به دیگران؛
19.    یادگیری مطالب جدید؛
20.    کاریابی؛
21.    بازاریابی و تجارت الکترونیک؛
22. همسریابی.

الف-اهداف و کارکردهای شبکههای اجتماعی .1سازماندهی انواع گروههای اجتماعی مجازی

همان گونه که فلسفه وجودی شبکههای اجتماعی واقعی، تشکیل و پیوند گروههای اجتماعی بر محور مشترکات اعتقادی، اقتصادی،سیاسی و اجتماعی است،بسیاری از شبکههای اجتماعی در اینترنت نیز با انگیزه سازماندهی کردن گروههای اجتماعی مجازی با تکیه بر اشتراکات مختلف شکل میگیرند. پیدا است که اعضای این اجتماعات مجازی با پیوندهایی که با یکدیگر دارند،در مجموع به دنبال تحصیل یک هدف مشترک در دنیای واقعی که غالبا هدفی سیاسی،اجتماعی یا فرهنگی است،هستند.

.2توسعه مشارکتهای اجتماعی

در شبکههای اجتماعی،همواره اعضای شبکه به صورت مستقیم یا غیر مستقیم به شرکت در فعالیتهای واقعی در زندگی اجتماعی تحریک و تشویق میشوند.تأثیرگذاری قابل توجه شبکه های اجتماعی بر میزان و کیفیت مشارکتهای اجتماعی در جوامع مختلف به حدی بوده است که اخیرا تعداد قابل توجهی از شبکه های اجتماعی،دقیقا با هدف توسعه مشارکت اجتماعی مردم در زمینههای خاص ایجاد شدهاند.

.3به اشتراک گذاشتن علاقهمندیها توسط اعضا

یکی از رویکردهای اصلی شبکههای اجتماعی،به اشتراک گذاشتن علاقهمندیهای کاربران شبکه با یکدیگر است.موضوع به اشتراک گذاشتن علاقهمندیها در شبکههای اجتماعی،از چنان اهمیتی برخوردار است که میتوان گفت بدون آن،شبکه اجتماعی معنا نخواهد داشت.هدف از این کار آن است که هریک از کاربران بتواند دغدغههای خود را مطرح نموده و در جریان دلمشغولیهای دیگران نیز قرار بگیرد.همچنین از طریق این ویژگی شبکههای اجتماعی کاربران میتوانند به بسیاری از نرمافزارهایی که سایر کاربران به اشتراک گذاشتهاند،به آسانی دسترسی داشته باشد.

.4ایجاد محتوا توسط اعضا

بر خلاف سایر رسانهها که مخاطبان،چندان تعاملی در تولید محتوا و انتخاب محتوای دلخواه خود ندارند،در وبسایتهای شبکههای اجتماعی،کاربران میتوانند تولیدکننده،تأثیرگذار و دارای قدرت انتخاب و بهرهبرداری از تنوع بیشتری باشند.با توجه به این مطلب،پایگاههای شبکههای اجتماعی بیش از هررسانه دیگری میتوانند با پیشرفت فناوری و توسعه جوامع به برتریهای سایر رسانهها همچون تلویزیون که از قوه شنیداری و دیداری به خوبی بهره میبرد،خاتمه دهند

.5تبلیغات هدفمند اینترنتی

شبکههای اجتماعی در اینترنت،یکی از منابع مهم برای کسب درآمد از راه تبلیغات به شمار میآیند؛چرا که اعضای شبکههای اجتماعی در صفحات مربوط به خود درباره علایق خود صحبت میکنند و این به شرکتهای تبلیغاتی اجازه میدهد که بر اساس همین علایق،برای آنها آگهی بفرستند. [13] علاوه بر این،بسیاری از شرکتها با ایجاد حساب کاربری و صفحات شخصی در شبکه های معروف،با سایر کاربران و مشتریان خود و نیز سایر شرکتها ارتباط برقرار نموده و امور تجاری خود را پیش میبرند

ب-مزایای شبکههای اجتماعی

.1انتشار سریع و آزادانه اخبار و اطلاعات،افزایش قدرت تحلیل و تقویت روحیه انتقادی

اخبار شبکههای اجتماعی بدون سانسور منتشر میشوند و این میتواند یک مزیت تلقی شود؛هرچند امکان تکثیر اطلاعات مخدوش و نادرست نیز در این شبکهها بیش از نسل قبلی رسانهها است.البته امکان مقایسه و تحلیل اطلاعات برای مخاطبان وجود دارد و نباید بنا را بر اعتماد به هرآنچه در این شبکهها تولید و بازنشر میشود،گذاشت.تحلیل اخبار متناقضی که در این نوع پایگاهها منتشر میشود،قدرت نقد و نگاه عمیقتر به مسائل اجتماعی را فراهم ساخت.