بخشی از مقاله
چکیده
دانش - دانسته مبتنی بر تجربه - ، یک منبع کلیدی در هر سازمانی است. مهمترین کارکردهای مدیریت دانش در سازمانها ارتباط بهینه با مشتری، یادگیری سازمانی، اعتلای فرهنگ سازمانی، رهبری سازمانی و تصمیمگیری هوشمندانه، راهبرد باز طراحی فرایندهای سازمانیخلّاقیت،، توجه به دانش افراد و نخبگان، تبدیل دانش ضمنی به دانش صریح و تولید دانش جدید میباشدبا. توجّه به اهمیّت دانش در سازمانها، در این مقاله پس از بررسی اجمالی ادبیات نظری مدیریت دانش و بیان اهمیّت و ضرورت پیادهسازی این نظام در سازمانهای غیرانتفاعیخیریّه - - ، با مد نظر قرار دادن کلیه عناصر تأثیرگذار در موفقیّت مدیریت دانش، پیشنهادهایی برای اجرای مدیریت دانش درمؤسّسه" خیریّه محک" ارائه خواهد شد.
مقدمه
عصر دانایی یا دانش، عنوان جدیدی است که به زمان حاضر و آینده نزدیک اطلاق می-شود. به منظور استفاده بهینه از سرمایه دانش در سازمانها، رشته جدیدی از مدیریت بنام مدیریت دانش پدید آمده است، تا ضمن بهبود بخشیدن به فرآیندهای دانش و با پیوند بین استراتژی سازمان واستراتژی مدیریت دانش درتأمین دانش مناسب، در زمان مناسب، برای فرد مناسب به حفظ مزیت رقابتی سازمان کمک کند. امروزه در ادبیات مدیریت و اقتصاد به وفور شاهد تأکید بر نقش دانش به عنوان یک منبع حیاتی برای حفظ رقابت-پذیری و سودآوری میباشیم .[1]
هدف مدیریت دانش، جلوگیری از تکرار اشتباهات و اتخاذ تمامی تصمیمات بر اساس دانش سازمانی میباشد .[2] بدون شک امروزه دانش مهمترین ابزار رقابت در بازارهای حال و آینده میباشد. هر چند در حال حاضر سازمان-های بسیاری در زمینه توسعه دانش در سطوح مختلف سرمایهگذاری کرده و موفق بودهاند اما سازمانهای بسیار زیادی نیز با شکست مواجه شدهاند. عدم وجود مکانیزمهای صحیح ارزیابی و پیادهسازی مدیریت دانش، این نوع سرمایهگذاری را در ذهن مدیران تنها به یک هزینه اضافی تبدیل نموده است .[3,4]
از دیدگاه راهبردی، سرمایه و داراییهای ناملموس سازمانی از قبیل دانش و شایستگی-های افراد، نوآوری، رابطه با مشتری، سیستمها و فرآیندها، فرهنگ سازمانی و ساختار سازمانی، میتوانند در خلق و بهکارگیری دانش برای افزایش ارزش در سازمان مورد استفاده واقع شوند و موفقیت یک سازمان به توانایی آن در مدیریت این منبع راهبردی بستگی دارد. از همین رو موفقیت پایدار سازمانها تا حد کمی مبتنی بر تخصیص راهبردی منابع فیزیکی و مالی و تا حد زیادی مبتنی بر مدیریت مبتنی بر مدیریت دانش خواهد بود .[5,7] عبارات اطلاعات و داده، اغلب به جای عبارت دانش به کار برده میشوند اما در واقع آنها مفاهیم متفاوتی دارند و درک تفاوت آنها برای انجام یک کار دانش محور بسیار مهم و حیاتی است.
▪ داده: اولین جزء چرخه دانش داده است. داده و اطلاعات در بسیاری از موارد به جای یکدیگر استفاده میشوند در حالیکه مترادف نیستند.
▪ اطلاعات: اضافه کردن زمینه تفسیر به دادهها و ارتباط آنها به یکدیگر موجب شکل-گیری اطلاعات میشود. اطلاعات دادههای ترکیبی و مرتبط همراه با زمینه و تفسیر آن است.
▪ دانش: دانش عبارت است از ترکیبی از دادهها و اطلاعات که تجربیات، عقاید و مهارتهای متفاوتی به آن افزوده شده که نتیجه آن ایجاد دارایی با ارزشی است که در تصمیمگیری کاربرد دارد.[6,9]
نوناکا و تاکاشی بیان میکنند که برای اولین بار پولانی در تحقیقات خود که در سال 1996 انجام شد، دانش را به دو دسته آشکار و پنهان تقسیم کرده است. بر همین اساس آنها بیان میکنند که دانش آشکار - صریح - میتواند در قالب واژگان و اعداد بیان و به شکل دادهها، فرمول، مشخصات، دستورالعملها و نظایر آن تقسیم شود. این نوع دانش میتواند به آسانی کد گذاری شود و به سادگی بین افراد به طور رسمی و نظاممند منتقل شود.
از طرف دیگر دانش پنهان - ضمنی - در ذهن افراد موجود است و به طور عمیق در اقدامات، تجارب، ارزشها و مطلوبهای افراد میباشد. مدلهای ذهنی، شهود و تصورات در این حوزه از دانش قرار میگیرند .[1,8] مؤسسات خیریه به واسطه وجود نیروهای داوطلب که معمولاً تعداد افراد زیادی هم هستند، دارای ساختار، روابط و گروههای رسمی و غیررسمی پیچیده و گاهی متعدد هستند. هیأت مدیره مؤسسات خیریه همواره با چالشهایی برای ادامه فعالیتهای خود رو به رو هستند:
چالش اول: محدود بودن منابع مالی و شیوه خاص تأمین این منابع است.
چالش دوم: محدودیت منابع مالی مؤسسات خیریه، تمایل هیأت مدیره را به استفاده هر چه بیشتر از نیروهای داوطلب جوان به ویژه دانشجویان و افراد تازه فارغ التحصیل افزایش میدهد.
چالش سوم: حرکت مؤسسه در مسیر درست و منطبق بر رسالت آن به همراه شفافیت در عملکرد، اطلاع رسانی و اعتمادسازی، نقش مهمی در تداوم جذب این منابع مالی دارد.
چالش چهارم: وابستگی و رابطه تنگاتنگ مؤسسات خیریه به عوامل محیط خارجی علی الخصوص عوامل محیط کلان یعنی عوامل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فنآوری، دیگر عامل قابل توجه است. با در نظر گرفتن چالشهای پیش روی سازمانهای غیرانتفاعی - خیریه - ، کارکردهای مدیریت دانش میتواند این چالشها را برای اینگونه سازمانها هموارتر کند.
موضوع مورد بررسی
مؤسسه خیریه حمایت از کودکان مبتلا به سرطان "محک" جامعه مورد مطالعه این پژوهش است. این مؤسسه از سال 1370 در قالب یک سازمان غیر انتفاعی- غیر دولتی با انگیزه والای کمک به همنوع فعالیت همه جانبه خود را جهت حمایت از کودکان مبتلا به سرطان زیر 14 سال و خانوادههای آنان آغاز کرده است. در طول دو دهه فعالیت، با بهرهگیری از کمک های انسان دوستانه مردم نیکوکار و همراهی مدیران نیک اندیش و تلاش پیگیر نیروهای داوطلب و موظف خود به موفقیتهای چشمگیری در حوزههای امور خیریه، درمان و تحقیقات دست یافته و به یکی از قطبهای درمان در خاورمیانه تبدیل شده است.
محک از همان ابتدا با جلب کمکهای مردمی و نیت خیرخواهانه مردم و فعالیتهای داوطلبانه اداره میگردید. برگزاری بازارها، توزیع قلک و عضویت درجمع یاوران محک از روشهای جلب کمکهای مردمی در محک بوده است. مؤسسه "محک" توانست ظرف کمتر از یک دهه با بهرهگیری از اعتماد و حمایتهای آحاد مردم و سخت کوشی اعضاء داوطلب و اعمال روشهای علمی و تخصصی در مراقبتهای ویژه از بیماران و خانوادههای آنان در کنار پیشرفتهای علم پزشکی، آمار بهبود را تحت تأثیر قرار دهد. فعالیت محک، انجام امور خیریه در زمینههای پزشکی، پژوهشی، پیشگیری، درمانی، خدماتی، بهداشتی، بیمارستانی، رفاهی و صرفاً در جهت حمایت از کودکان مبتلا به سرطان میباشد. مهمترین سرمایه فکری پس از منابع انسانی، داوطلبان و خیرینی هستند که برای کمک-های داوطلبانه به این مؤسسه مراجعه میکنند. داوطلبان کمکهای خود را به شیوههای مختلفی ارائه میکنند:
· گروهی از داوطلبان، یاوران همیشگی محک هستند که با حمایتهای مالی خود مؤسسه را در پیشبرد اهدافش یاری میکنند.
· مددکاران داوطلب گروه دیگری از خیرین هستند که داوطلبانه در واحد مددکاری فعالیت میکنند.
· گروهی از داوطلبان نیز به صورت دورهای و یا در مقاطع زمانی نامشخص برای کمک به مؤسسه مراجعه میکنند. هر یک از این داوطلبان تخصص و دانشی ضمنی دارند که میتواند در محک به اشتراک گذاشته شده و به دانش صریح تبدیل گردد. پس در پیادهسازی مدیریت دانش در این مؤسسه، علاوه بر دانش منابع انسانی باید به دانش داوطلبان و خیرین نیز توجه گردد. در این مقاله، به طور تخصصی الگوی پیادهسازی مدیریت دانش برای داوطلبان و مراجعین پیشنهاد میگردد.
مدل پیشنهادی
مدل پیشنهادی برای پیادهسازی مدیریت دانش برای استفاده از دانش داوطلبان و مراجعین به محک براساس مدل مدیریتی PDCA - چرخه دمینگ - ارائه گردیده است.
