بخشی از مقاله
چکیده
در این نوشتار سعی بر آن بر است که برنامه آموزش فلسفه به دانش آموزان معرفی گردد و مبانی فلسفیو رویکردهای آن مورد بررسی قرار گیرد بنابراین سوالات کلی این تحقیق عبارت است از این که منظور از برنامه آموزش فلسفه به دانش آموزان چیست ؟ مبانی فلسفی برنامهی فلسفه به دانش آموز چیست ؟ و دارای چه رویکردهایی میباشد؟
در این مقاله از روش پژوهش کتابخانه ای استفاده شده است. نخست به بررسی و معرفی برنامهی آموزش فلسفه به کودکان از منظر لیپمن و رویکردهای مختلف آن میپردازد. این بررسی مشخص میکند که هر کدام از رویکردها به فلسفه برای کودکان به جنبه ی خاصی از فلسفه تاکید دارد. سپس دیدگاههای مخالف این برنامه مورد بررسی قرار میگیرد تا نقاط ضعف و قوت این برنامه مشخص شود و اجرای این برنامه ضرورت یابد.
-1 مقدمه
وقتی سخن از فلسفه برای دانش آموزان به میان میآید ذهن با پرسشهایی مواجه میشود که بیانگر ابهامهایی با این تعابیراست که فلسفه چیست؟ و منظور از فلسفه برای دانش آموزان کدام است؟ آیا بچه ها همان کار فیلسوف مکتب ایدئالیسم، رئالیسم و پراگماتیسم را انجام خواهند داد؟ فلسفه برای بچه ها با تاکید بر پرورش تفکر از دوران کودکی، در نیمهی دوم قرن بیستم به کوشش لیپمن در دانشگاه مونتکلیر ایالت نیوجرسی آمریکا بنیان نهاده شد و به سرعت در بیش از صد کشور دنیا مورد توجه قرار گرفت.
لیپمن در تعریف فلسفه برای کودکان چنین بیان میدارد که فلسفه برای کودکان نوعی فلسفهی کاربردی است که هدف آن این است که دانش آموزان را وادار به فلسفیدن و انجام فعالیتهای فلسفی شخصی کند. ایشان معتقد بود که فلسفه زمانی آغاز میشود که بتوانیم زبانی را که با کمک آن دربارهی جهان سخن میگوییم به بحث و بررسی بگذاریم و برای فهم حدود و اصول این فلسفه ورزی از چهار وجه و روش فلسفهی خلاق، انتقادی، جمعی و مسئولانه سخن به میان آوریم.
برنامهی فلسفه برای کودکان طوری طراحی شده که فلسفه را از موقعیت انتزاعیش پایین بکشد و وارد اجتماع کند و رویکردی نو به نظام تعلیم و تربیت ارائه دهد تا مشکلات و ضعفهای بنیادی نظام تعلیم و تربیت رایج را که مدتهاست غیر قابل درمان به نظر میرسد، با تغییراتی زیربنایی در ساختار آن رفع کند. این برنامه همچنین میتواند پارادایمی نو برای آموزش و پرورش باشد که هدف آن بالا بردن قدرتهای داوری و با محوریت تأمل و با تکیه بر تمرین شکل میگیرد
با توجه به مطالب ذکر شده در این نوشتار در پی آن است تا ضمن معرفی برنامه آموزش فلسفه برای دانش آموزان، اصول و مبانی فلسفی این برنامه را بررسی کند. چند نفر از کسانی که در این زمینه پژوهش انجام داده اند را معرفی میکنیم:
یحیی قائدی - - 1386 رساله ی دکتری خود را تحت عنوان نقد و بررسی دیدگاه ها و مبانی فلسفی آموزش فلسفه به کودکانی ارائه کرده است . در این رساله امکان آموزش فلسفه به کودکان از سه جنبه مورد بررسی قرار گرفته است : -1 با توجه به مفهوم فلسفه -2 در مقایسه با بزرگسالان -3 از دیدگاه روانشناسی پیاژه. رساله دکتری منصور مرعشی - 1384 - با عنوان بررسی تأثیر روش اجتماع پژوهشی در برنامه ی آموزش فلسفه به کودکان بر پرورش مهارت های استدلال دانش آموزان پسر پایه سوم راهنمایی مدرسه نمونه دولتی اهواز اشاره کرد
-3 روش تحقیق
روشی که در تحقیق فوق بکار برده شده است تلفیقی از روش مطالعاتی کتابخانه ای ، استفاده از مقالات اینترنتی و پایان نامه ای می باشد . بدین ترتیب برای جمع آوری مطالب ابتدا به گردآوری مطالب و بعد به تجزیه وتحلیل آنها اقدام شده است.
-4 نتایج تحقیق
-4-1 معرفی برنامه آموزش فلسفه برای دانش آموزان
برنامه آموزش فلسفه برای دانش آموزان به وسیلهی متیو لیپمن وضع گردیده و در حال حاضر از طرف موسسهی پیشبرد فلسفه برای بچه های وابسته به دانشگاه مونت کلیر در آمریکا و چندین کشور جهان در حال اجرا است . لیپمن هدف کلی برنامهی خود را تفکر مستقل و فکر کردن کودکان به وسیلهی خودشان معرفی میکند. لیپمن در تعریف فلسفه برای کودکان می گوید: "فلسفه در آموزش و پرورش اعمال میشود تا دانش آموزانی ماهر در استدلال بسازد"
فلسفه برای کودکان نوعی فلسفهی کاربردی است، البته نه به آن معنی که برنامهای باشد تا در آن از نظرات فلاسفه ی مختلف برای روشن سازی و حل مسائل غیر فلسفی استفاده شود، بلکه هدف آن است که شاگردان را وادار به فلسفیدن و انجام فعالیت فلسفی شخصی کند. از آن جا که از اسامی و تاریخهای مختلف و واژههای تخصصی خبری نیست، کودکان آزادند به فلسفه و فعالیت فلسفیای که به عقاید و تمایلات خودشان مربوط است فکر کنند. هدف این است که به کودکان کمک شود تا از حالت اندیشمندانه، از بی تفاوتی به اندیشه ورزی و از تفکر معمولی به تفکر انتقادی حرکت کنند.
محتوای درسی برنامه فلسفه برای کودکان عبارت است از تعدادی داستان فکری که به منظور مفهوم سازی و استدلال درباره : تفکر، طبیعت، زبان، اخلاق، مهارت های استدلال مقدماتی - پایه - و استدلال در مطالعات اجتماعی تنظیم یافته و برای کودکان نوشته شده است. فیشر روش آموزش در این برنامه را گفتگوی آزاد فلسفی می داند.
روش برنامه فلسفه برای کودکان عبارت است از گفتگوی فلسفی کودکان به شیوه دیالکتیک نقادی که در قالب اجتماع پژوهشی صورت می گیرد. اجتماع پژوهشی نام گروهی است متشکل از کودکان و معلم راهنما که کودکان را در آن با ارائهی یک موضوع مشترک و مورد علاقه به گفتگوی فلسفی مشغول میشوند. در تشکیل اجتماع پژوهشی لیپمن به دنبال این است که کودکان با نقش خود و ساختار اجتماع آشنا شوند.
-4-2 اهداف برنامه ی درسی فلسفه برای کودکان
فلسفه برای کودکان، هدفهای شناختی روشنی دارد. ذهن را وادار به عمل میکند. این کار را از طریق چالشها، تفکر اصولی و تعامل ساختاری انجام میدهد. این برنامه در عین حال هدف اجتماعی نیز دارد و آن آموزش فرایند تصمیم گیری دموکراتیک است.
این برنامه در پرورش مشارکت منظم و پرورش خودآگاهی فرد، سهمی قطعی دارد. آموزش روش فکر کردن میتواند عمومی ترین و کلی ترین هدف این برنامهی درسی باشد. به نظر لیپمن هدف عمدهی این برنامه آن است که به کودکان کمک کند تا بیاموزند که چگونه برای خودشان فکر کنند. اهداف کلی این برنامه درسی متوجه کل پایههای درسی است و از پایه یک تا دوازده پیگیر میشود که عبارتند از: - 1 بهبود توانایی تعقل - 2 پرورش خلاقیت - 3 پرورش فردی و میان فردی - 4 پرورش درک اخلاقی - 5 پرورش توانایی مفهوم یابی در تجربه.
جدول شماره :1 اهداف برنامه ی درسی آموزش فلسفه برای کودکان
دکتر یحیی قائدی در مقاله ای با عنوان - برنامه آموزشی فلسفه به دانش آموز - بیان میکند که لیپمن برنامه درسی برای پایه های اول تا دوازدهم را اینگونه توصیف میکند:
✓ پایه های اول و دوم
برنامه درسی شامل قصه هایی است که در کتاب سه جلدی » الفی « گردآوری شده اند و یک راهنمای آموزشی به نام » فکر کردن دسته جمعی « که برای راهنمای آموزشی معلمان تدارک دیده شده است . در این پایه ها ،برفراگیری زبان با اشکال استدلال ضمنی در محاورات روزمره کودکان تاکید می شود .
✓ پایه ی سوم
این برنامه درسی شامل داستان کوتاهی به نام » پیکسی « و یک راهنمای آموزشی معلم به نام » به دنبال معنی « که برای معلمان تدارک دیده شده است . در این برنامه ،تاکید های دوم ادامه پیدا می کنند
✓ پایه ی چهارم
این برنامه درسی شامل داستان » کیووگاس « و راهنمای آموزشی معلم ، به نام » نام شگفتی در دنیا « آن را همراهی می کند . هدف آن نیز آوردن کودکان به سطحی است که بتوانند ، استدلال صوری را در مراحل بعدی تولید کنند . در این پایه ، به ساختارهای معناشناسی و نحوی ، نظیر ابهام و تضاد ،مفاهیم ارتباطی و تصورات فلسفی انتزاعی نظیر علیت ،زمان ،مکان ، عدد ،شخص ،طبقه و گروه ، توجه بیشتری خواهد شد
