بخشی از مقاله
چکیده:
انگلها گروهی از جانوران هستند که از سایر جانوران زنده به عنوان میزبان استفاده مینمایند و بسته به خارجی بودن انگل یا داخلی بودن آن بخشی یا تمامی روابطش با محیط خارجی توسط میزبان تنظیم میشود. استفاده از انگلهای بدن ماهیان در محیطهای آبی به عنوان یک بیواندیکاتور میتواند معرف سالم بودن اکوسیستم باشد. در صورتی که درصد بالایی از ماهیان یک اکوسیستم رودخانهای یا دریاچهای دارای انگلهای داخلی و خارجی باشند، این امر گویای آن است که آن اکوسیستم در وضعیت مناسبی قرار ندارد.
با توجه به اینکه انگلهای ماهیان و بیماریهای انگلی عامل موثری در سلامت اکوسیستمهای آبی و کاهش میزان محصول ماهی میباشند، پیشگیری از ابتلاء و گسترش بیماریهای ناشی از انگلها نقش مهمی را در افزایش بهرهوری در ماهیان رودخانههای منطقه و بخصوص در کارگاههای پرورش ماهی ایفا خواهد نمود. در این راستا با شناخت انگلهای موجود و اندامهای آلوده و نیز ماهیان حساس و مقاوم به بیماریهای مربوطه با استفاده از نتایج بدست آمده میتوان نسبت به پیشگیری و مبارزه اساسی اقدام نموده که در نتیجه باعث کاهش تلفات ماهیان و افزایش بهرهروی تولید گوشت ماهی خواهد گردید.
بطور کلی انگلهای ماهیان در گروههای زیر قرار دارند: تک یاخته ای ها، پریاختهایها، مرجانها، کرمها، سخت پوستان، نرم تنان. که در این میان به دلیل اهمیت ویژه کرمها بویژه شاخههای خارسران، کرمهای نواری شکل، و کرمهای نخی شکل، به عنوان شاخص زیستی فلزات سنگین، در زمینه بررسی نحوه تجمع فلزات در آنها، و مقایسه آن با نحوه و میزان تجمع یافته در بافتهای مختلف بدن میزبانان آنها بصورت مختصر به معرفی این سه شاخه پرداختهایم.
مقدمه
بواسطه تنوعی که در رفتار و عمکرد انگلها در پاسخ به آلودگیهای زیستمحیطی ناشی از فعالیتهای انسان مشاهده می شود، اخیراً توجه اکولوژیستها بصورت روزافزون به آنها جلب شده است. از سال 1980 مقالات متعددی با موضوع بررسی ارتباط میان آلودگیهای زیست محیطی و انگلها بویژه در اکوسیستمهای آبی منتشر شده است. تلاش برای معرفی انگلها به عنوان شاخص زیستی آلودگیها و تنشهای محیط زیست، موضوع بسیاری از مطالعات بوده و در همایشهای مختلفی در اروپا انگلهای ماهیان را به عنوان شاخصهای زیستی خصوصیات کیفی محیط زیست معرفی کردهاند. موضوع اکثر این تحقیقات بررسی اثرات انواع مختلف آلودگیها بر فراوانی و توزیع انگها و همچنین تأثیر همزمان آلودگیها و انگلها بر سلامت گونههای میزبان بوده است. با این وجود روابط میان انگلها، میزبان و محیط زیست آنها بسیار متنوع و پیچیده بوده وتحت تأثیر فاکتورهای متنوعی میباشد و به همین سبب تفسیر و تعمیم نتایج مشکل است
بسیاری از محققان در بررسیهای خود ثابت کردهاند که تجمع فلزات سنگین در کرمهای روده ماهیان بسیار بیشتر از میزان تجمع یافته در بافتهای مختلف بدن میزبانشان میباشد - گالی و همکاران - . انگلها اجزای لاینفک هر محیط آبی می-باشند - - Wilferd,2010ماهیان. نوعاً مورد هجوم گونههای مختلفی از انگلها قرار میگیرند، که ممکن است آبششها، پوست، دستگاه گوارش، کبد، کلیه، کیسهشنا و قلب آنها را آلوده نمایند. شناسایی و بررسی انگلها نه تنها به خاطر بیماریزایی آنها و تهدید سلامتی ماهیان، بلکه در راستای بررسی کیفیت و سلامت محیط زیست نیز دارای اهمیت میباشد
سنجش سطح فلزات سنگین در زیستمندان آبهای شیرین برای بررسی تجمع زیستی، بزرگنمایی زیستی3، و انتقال این فلزات در سطوح مختلف زنجیرههای غذایی بسیار مهم می باشد. بررسی تجمع فلزات سنگین در ارگانیسمهای آبزی به همان اندازه اثرات نامطلوب آنها بر جانوران حائز اهمیت است. در دههی اخیر مشاهده شده که انگلهای ماهیان میکروالمنتها را در غلظتهای بسیار بیشتری نسبت به میزبان خود تجمع می دهند. این امر بیانگر تناسب انگلها جهت استفاده به عنوان شاخص زیستی فلزات سنگین در محیطهای آبی می باشد.
ثابت شده است که در بین انگلهای داخلی ماهیان، کرمهای رودهای بویژه سستودها وآکانتوسفالها میتوانند میکروالمنت ها را در غلظتهای بالاتری نسبت به بافتهای مختلف ماهیان میزبان خود تجمع دهند. این میزان همچنین بسیار بالاتر از غلظت فلزات در محیط میباشد - استفان و همکاران - . بر اساس ظرفیت بالایی که این انگلها در تجمع فلزات سنگین در بدن خود دارند، به نظر میرسد که بتوان آنها را به عنوان شاخصهایزیستی4 محیط مورد استفاده قرار داد. در حالی که تجمع فلزات سنگین در سطوح بالاتری نسبت به بافتهای میزبان بوسیله فرم بالغ کرمهای روده ماهیان به اثبات رسیده است، لارو این این کرمها در میزبانان واسطه شواهدی از تجمع فلزات سنگین نشان ندادهاند
روش پژوهش
در این پژوهش بر اساس دادهها و اطلاعات بدست امده از مطالعات منابع کتابخانهای و اسناد و مدارک مربوطه سعی شده است با استفاده از روش توصیفی Bتحلیلی به بررسی دادهها و اطلاعات گردآوری شده پرداخته و در نهایت به نتیجهگیری و ارائه راهحلها برای اصلاح نارساییها پرداخته میشود. دراین مقاله به شناسایی انگلهای ماهیان و نقش آنها به عنوان شاخص زیستی محیطهای آبی پرداخته شده و با توجه به اهمیت این انگلها در تعیین میزان آلوده یا سالم بودن محیطهای آبی و تاثیر آنها بر روی انسان و بروز بیماریها، راهکارها و پیشنهادات مناسب برای بهبود مشکلات ارائه شده است.
انگلهای ماهیان
انگلها گروهی از جانوران هستند که از سایر جانوران زنده به عنوان میزبان استفاده مینمایند و بسته به خارجی بودن انگل یا داخلی بودن آن بخشی یا تمامی روابطش با محیط خارجی توسط میزبان تنظیم میشود - جلالی،. - 1377 نمونههایی از شاخههای سلسله جانوری انگل ماهیان میباشند. تعداد گونههای انگلی ماهیان به چندین هزار میرسد که هنوز بسیاری از آنها شناسایی نشدهاند. تعداد کمی از آنها برای ماهیان به طور جدی مضر میباشند. غالبا نمونههای انفرادی ماهیان در جمعیتهای با زندگی آزاد و یا در شرایط پرورشی به انگلها آلوده میشوند ولی ظاهراً آسیب مشخص و قابل ملاحظهای به ماهیان میزبان وارد نمیشود. تعداد لازم انگلها برای ایجاد آسیب در ماهیان به طور قابل ملاحظهای بر حسب گونه و اندازه میزبان و وضعیت سلامتی آن تغییر می کند
در محیطهای طبیعی انگلها با میزبان خود به نحوی سازگار میگردند که بقای خود را استمرار بخشیده و از طرف دیگر حیات میزبانان را نیز به مخاطره نیاندازند - جلالی،. - 1377 بسیاری از گونههای انگلی حداقل تا درجاتی اختصاصی هستند و فقط قادر به آلوده کردن تعداد محدودی از گونههای میزبان هستند - مخیر،. - 1381 در برخی شرایط امکان رشد، تکثیر و بقای ماهیان میزبان در یک محیط جدید فراهم میشود اما شرایط برای برخی از انگلهای اختصاصی آنها مناسب نبوده و انگلهای وارد شده توسط میزبان به محیط جدید از بین میروند - جلالی،. - 1377 غالباً فقط آن دسته از گونههای انگلی که به عنوان بیماریزا برای ماهیان شناخته شدهاند مورد بحث قرار میگیرند.
