بخشی از مقاله
چکیده
کلزا یکی از گیاهان تیره شب بویان است. از نظر تغذیه ای مقدار 100 گرم از کلزا دارای 884 کیلوکالری انرژی است. روغن کلزا، کلسترول و کربوهیدرات ندارد و اسیدهای چرب آن اشباع نشده است. کلزا با نام علمی Brassica napus از مزارع طبیعی شهرستان درونه در استان خراسان رضوی شناسایی شد. دراین تحقیق روغن کلزا با استفاده از حلال هگزان و ساکسوله استخراج گردید و سپس ترکیبات موجود در آن با استفاده از دستگاه GC/Mass شناسایی شده است. در روغن این گیاه 47 نوع ترکیب شناسایی شد و سه ترکیبات عمده آن عبارتند از: 2،-1دی تیولان %35,23، متان تیوآمید % 13,37، تیوسیانیک اسید %12,18 می باشد. روغن کلزا دارای مقدار زیادی ازترکیبات تیول است.
مقدمه
کلزا - Brassica napusl - از مهم ترین دانه های روغنی دهه های اخیر به شمار می اید که به دلیل کیفیت روغن و کنجاله آن، تولید این گیاه به مقدار زیادی در سطح جهان افزایش یافته است.[1] کلزا گیاهی از خانواده چلیپاییان می باشد. کلزای روغنی مهم ترین گونه زراعی جنس براسیکا می باشد و به احتمال قوی فرم وحشی آن به اروپا و آفریقای شمالی محدود می شود. محتمل ترین موطن آن ناحیه ای است که درآن شلغم روغنی و کلم روغن در مجاورت هم روییده اند، زیرا کلزا از تلاقی این دو گونه و دو برابر شدن کروموزوم های هیبرید حاصل به وجود آمده است.[2]
میزان تولید پایین دانه های روغنی در مقابل نیاز بالای مصرف روغن خوراکی طی سال های اخیر در ایران باعث شده است که توسعه کشت و افزایش تولید دانه های روغنی، از سوی مسئولان وزارت جهاد کشاورزی مورد توجه ویژه ای قرار گیرد.[3] درحال حاضر، بیش از 90 درصد مصرف داخلی روغن های خوراکی کشور از طریق واردات تامین می شود. به این دلیل برنامه ریزی بلند مدت و منسجم، با هدف نیل به خود کفایی در تولید روغن خوراکی در دستور کار برنامه ریزان قرار گرفته است4]و.[5 روغن کلزا، به عنوان یکی از مهم ترین گیاهان روغنی در سطح جهان مطرح می باشد .
به طوریکه پس از سویا ونخل روغنی سومین منبع تولید روغن نباتی جهان به شمار می رود.[6] روغن استخراج شده از دانه ی کلزا، بسته به ترکیب اسید چرب آن، برای مصارف خوراکی و صنعتی مورد استفاده قرار می گیرد.[7]میزان استحصال روغن از دانه کلزا حدود 44 درصد و کنجاله ی آن دارای 36 تا 44 درصد پروتئین خام می باشد.[8] فرآیند های استخراج روغن از دانه های روغنی نظیر کلزا در طی مراحل متفاوتی صورت می پذیرد که شامل فرایند مکانیکی اولیه و سپس استخراج با حلال آلی می باشد.
در این روش علاوه بر مسائل ایمنی و زیست محیطی به دلیل استفاده از حرارت های بالا در حلال زدایی اسیدیته و رنگ روغن افزایش می یابد.[9] براساس اعلام سازمان کشاورزی ایالات متحده، کلزا سومین منبع عمده روغن گیاهی درسال 2005 بود ومقدار واردات روغن ایران در سال 2006 میلادی با 1/1 میلیون تن روغن خوراکی به 85 درصد داخلی رسید.[10] مزایای سلامتی بخش روغن کلزا مربوط به وجود نسبت بالایی از اولئیک و لینولنیک اسید می باشد.[11]
روغن کلزا در مقایسه با روغن های حاصل از دانه های روغنی نظیر آفتاب گردان، ذرت و سویا به دلیل دارا بودن اسیدهای چرب غیر اشباع وفاقد کلسترول، از کیفیت تغذیه ای بالایی برخوردار است.[12] استفاده از روغن کلزا، غلظت اسیدهای چرب اشباع را کاهش و غلظت اسیدهای چرب غیر اشباع با یک پیوند دوگانه از جمله اسید آلفالینولئیک و اسید دکوزاهگزاانوئیک - DHA - را افزایش داده و نسبت امگا-3 به امگا-6را کاهش می دهد113]و.[14 روغن کلزا منبع نسبتاخوبی از توکوفرول ها است.
آلفا توکوفرول بیشترین فعالیت حیاتی - ویتامین - E را داشته و گاما توکوفرول دارای بیشترین اثر ضد اکسیدانی است.[15] باتوجه به نیاز کشور به گیاهان روغنی مانند کلزا ارزیابی عملکرد کمی وکیفی این گیاه ضروری است.در این راستا به مقایسه کمی وکیفی روغن کلزا میپردازیم تجزیه اسانس ها توسط دستگاه کروماتوگراف گازی کوپل شده با طیف سنج جرمی GC/Mass انجام شده است.
مواد و روش ها
مواد شیمیایی حلال هگزان از شرکت سیگمای آمریکا و تمامی حلال های مورد استفاده دیگر در این مطالعه از خلوص شیمیایی یرخوردار بوده و از شرکت مرک آلمان تهیه شده است. جمع آوری و استخراج اسانس گیاه کلزا از شهرستان درونه جمع آوری شده و در ارتفاع 834 متر از سطح دریا قرار دارد ودر سایه و در دمای محیط خشک شده است. سپس مقدار 100 گرم از گیاه خشک شده را در میزان مشخصی از حلال هگزان ساکسوله نموده و پس از حذف حلال .روغن حاصله، برای تجزیه کیفی و تعیین ماده موثره های اصلی از دستگاه *& 066 استفاده گردید.
مشخصات دستگاه *& 066 مورد استفاده
روغن بدست آمده توسط دستگاه گاز کروموگرام متصل به طیف سنج جرمی - GC/MS - تجزیه شد. دستگاه کروماتوگرافی استفاده شده از نوع 8690Agilent با ستون به طول 30 m و قطر 0/25 mm و ضخامت لایه 0/ 25 ʽm از نوع HP-5MS بود. برنامه دمایی ستون به این نحو تنظیم گردید: دمای ابتدایی آون 60 درجه سانتیگراد و به مدت 5 دقیقه در این دما نگهداری شد و گرادیان دمایی 5 درجه سانتیگراد در هر دقیقه، افزایش دما تا 220 درجه سانتیگراد و تا 5 دقیقه توقف در این دما واز گازهلیوم بعنوان گاز حامل با سرعت جریان 1 ml/ min استفاده شد. طیف سنج جرمی مدل Agilent 5973 با ولتاژ 70 eV انرژی یونیزاسیون بود.
بحث و نتایج
نتایج حاصل ازشناسایی روغن به روش ساکسوله توسط دستگاه طیفسنج جرمی متصل به دستگاه گاز کروماتوگرافی - GC-MS - در جدول - 1 - آمده است.
