بخشی از مقاله
چکیده
ایران از غنی ترین مناطق دنیا از حیث تعداد و تنوع گیاهان دارویی می باشد و زیره سیاه جزء گیاهان دارویی مهم اقتصادی کشورمان به شمار می رود که دارای خواص درمانی از قبیل ضد تشنج، ضد صرع، تقویت کننده معده، ادرار آور، ضد نفخ وسوء هاضمه می باشد .هدف این پژوهش، شناسایی و تعیین درصد ترکیبات تشکیل دهنده اسانس این گیاه بومی ارزشمند شهرستان مه ولات می باشد.
در این مطالعه زیره سیاه به روش تقطیر با آب دستگاه کلونجر اسانس گیری شدند .جداسازی وشناسایی ترکیبات با استفاده از روش کروماتوگرافی گازی متصل به طیف سنج جرمی انجام شد.ترکیبات عمده تشکیل دهنده اسانس عبارتند از: p- %15,17 c-terpnene-7-al %10,34 gamma.-Terpene %19,72 cymene و %27,23 cumin aldehyde می باشد. cumin aldehyde که بیشترین ترکیب تشکیل دهنده اسانس می باشد کاربردهای مهمی در صنایع و داروسازی دارد.
مقدمه
زیره گیاهی است علفی و دو ساله، به ارتفاع 60 سانتی متر. ساقه های زیره تو خالی، شیاردار و از قاعده، دارای انشعاباتی است. برگ های این گیاه دارای بریدگی زیاد است، به طوری که به صورت نخ مانند درآمده و به رنگ سبز روشن می باشند. زیره سیاه دارای نام هایی چون زیره ایرانی، زیره کرمانی و نیز زیره کوهی می باشد و نام علمی صحیح این گیاه Boiss. Bunium persicum است .[1] انتشار عمومی زیره سیاه درآسیا در مناطق ایران، ترکمنستان، افغانستان، آسیای مرکزی، کشمیر و دپامیر است .[2] در ایران، استانهای تهران، قزوین، کرمان، خراسان - مه ولات - ، بندرعباس، اصفهان، فارس، سمنان و یزد است .[4-3]
درمان زخم معده، درمان شکستگی استخوان، برطرف کردن نفخ شکم، تب بر، کاهش چربی و کلسترول خون، ضد آلرژی وکاهش قند خون از خواص دارویی مهم این گیاه می باشد. اسانس زیره ی سیاه خاصیت ضد اکسایشی داشته و در طعم دهنده های غذا، نوشابه، شکلات و پنیر استفاده می شود. همچنین در بعضی مناطق آن را به صورت ادویه، چاشنی غذا وحتی در بعضی مناطق هندوستان از ریشه آن به عنوان سبزی استفاده می کنند .[5]
در مورد ترکیبات شیمیایی اسانس زیره سیاه گزارشهای مختلفی وجود دارد زیرا کیفیت اسانس آن تحت تأثیر شرایط محیطی و ساختار ژنتیکی است که در مناطق مختلف، می تواند متفاوت باشد. در این بررسی زیره سیاه منطقه مه ولات مورد بررسی قرار گرفت،که 30 ترکیب مختلف در اسانس زیره سیاه این منطقه شناسایی شد، که اسانس زیره سیاه این بررسی شامل گاما- ترپنین، پی-سیمنِ، کومین آلدهید، سی- ترپنین- -7 آل و بسیاری مواد موثر دیگر می باشد که در صنایع دارویی وغذایی کاربرد فراوان دارد. تولید اسانس در زیره سیاه بیش ازسه برابر زیره سبز می باشد.
در یکی از تحقیقات صورت گرفته محمد مقتدر و همکارانش زیره سیاه منطقه کرمان را مورد بررسی قرار دادن که 26 ترکیب در اسانس زیره سیاه شناسایی شده که گاما- ترپینن - -7 آل - %26,91 - ، کومین آلدئید - %23,3 - و گاما ترپینن - %22 - بالاترین ترکیبات موجود در اسانس بودن .[6] در تحقیق دیگری که توسط بی بی فاطمه حقیر السادات و همکارانش صورت گرفت، بیشترین ترکیب شناسایی شده در اسانس زیره سیاه منطقه یزد ، گاما ترپینن - %21,86 - می باشد .[7] در تحقیق دیگری که توسط سوین اٌ. سولبرگ و همکارانش در منطقه شمال اروپا بر روی زیره سیاه صورت گرفت بیشترین ترکیب شناسایی شده limonene - 70.73% - بوده است .[8]
مواد و روش ها
زیره سیاه از استان خراسان رضوی شهرستان مه ولات جمع آوری شد سپس 30 گرم از گیاه زیره سیاه وزن کرده و سپس آن را در بالن مورد نظر ریخته سپس به بالن حلال را اضافه می کنیم که در روش کلونجر حلال ما آب می باشد. به اندازه ای که سطح گیاه با آب پوشانده شود; سپس اسانس بدست آمده مورد نظررا با استفاده از سولفات سدیم انیدرید آبگیری کرده، و پس از کسب بهترین شرایط برای تزریق اسانسها به دستگاه GC/MS ، عمل تزریق اسانس انجام گرفت و طیفهای جرمی اجزاء تشکیل دهنده اسانس بدست آمد، با محاسبه ضریب بازداری و طیف جرمی با طیفهای جرمی استاندارد، اجزاء تشکیل دهنده اسانس شناسایی گردید. نتایج حاصل از شناسایی اسانس به روش تقطیر با آب توسط دستگاه طیف سنج جرمی در جدول - - 1آمده است.
مشخصات دستگاه GC/MS مورد استفاده در این تحقیق
دستگاه کروماتوگرافی گازی مدل N7890 ، مجهز به ستونی با طول 30 متر، قطر داخلی 0/25 میلیمتر و ضخامت لایه 0/25 میکرومتر از نوع HP-5Ms بود. برنامهی دمایی نیز، بدین ترتیب بود: دمای آون 40 درجه سانتیگراد; توقف در این دما 5 دقیقه; افزایش دما تا 240 درجه سانتیگراد min3-1، افزایش دما تا 280 درجه سانتیگراد و دمای محل تزریق و آشکارساز 290 درجه سانتیگراد بود. از گاز هلیوم با سرعت جریان ml/min8/0 به عنوان گاز حامل و از شیوهی شکافته; با نسبت 1:10 استفاده شد.
دستگاه کروماتوگراف با مشخصات بالا; با ستونی به ابعاد 30 - سانتی متر در 0/25 میلیمتر و ضخامت لایه 0/25 میکرومتر - و از نوع HP-5 به طیفسنج جرمی مدل 59738 متصل شد. برنامهریزی حرارتی ستون همچون کروماتوگرافی گازی بود. ولتاژ یونیزاسیون در طیفسنج جرمی و 7 الکترون ولت بود. درصد ترکیبات با استفاده از مساحت پیک حاصل از یونیزاسیون شعلهای - FID - محاسبه گردید. شناسایی پیکها به کمک شاخص بازداری و مقایسه آنها با مقادیری که در منابع مختلف منتشر شدهاست و نیز با استفاده از اطلاعات موجود در کتابخانه رایانهای GC/MS انجام پزیرفت.
بحث و نتیجه
خلاصه ی کلی نتایج حاصل از تفکیک اسانس زیره سیاه و شناسایی مواد در جدول1 آمده است. بیشترین ترکیب تشکیل دهندهی اسانس زیره سیاه بومی شهرستان مه ولات - %27,23 - cumin aldehyde و کمترین linalool - %0,06 - و - %0,06 - limonene oxide, cis- است. در مطالعه بی بی فاطمه حقیر السادات و همکارانش بر روی زیره سیاه استان یزد، گاما ترپینن - %21,86 - و - %6,21 - p-cymene می باشد، که در مطالعه حاضر گاما ترپینن - %10,34 - و - %19,72 - p-cymene می باشد . - 7 -
