بخشی از مقاله
مقدمه
در میان گونههاي Pimpinella فقـط تعـداد معـدودي
ماننــد P. saxifrage L.، P. major L. (Hudson) و
P. magna L. بهعنوان داروي سنتی بکار میرونـد. سـایر گونهها بسیار محدود در درمـان بیماریهـا اسـتفاده شـده و مطالعات کمی روي آنها انجام شده است. گونه P. alpina
در منطقه Java بهعنوان دارو به منظور تقویت میل جنـسی و همچنین داروي ادرارآور بکار مـیرود. جوشـانده انـدام هـوایی P. epibracteata Bak. در ماداگاسـکار بـهطـور تجربی بـهعنـوان داروي تـببـر در درمـان مالاریـا بکـار مـیرود. اسـانس ریـشه P. nigra غنـی از آزولـن اسـت.
اســانس میــوه P. serbica Benthet Hook محتــوي
P. heyneana
فصلنامه تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، جلد 26، شماره 1 65
مونوترپنها، سزکوئیترپنها (بتا-کـاریوفیلن و ایزومـر آن آلفـا-لوپـولن) و دو مـشتق فنیـلپروپـان (دیـل آپیـول و نوتوآپیـول) اسـت. دو ترکیـب آخـري و بتـا-کـاریوفیلن ترکیبهاي اصلی اسانس هستند .(Jodral, 2004)
بذرهاي گونه که در تپـههـاي Deccan
Island میرویـد بـه عنـوان چاشـنی مـورد اسـتفاده قـرار مـیگیـرد. ریـشه گونـه P. major کـه در اروپـا و قفقـاز میروید، به عنوان ادویـه اسـتفاده مـیشـود. ریـشه گونـه
P. saxifraga L . نیز بهعنـوان ادویـه مـورد اسـتفاده قـرار میگیرد. این گونه در اروپـا، ترکیـه، غـرب ایـران، شـرق وغرب سوریه و مرکز آسیا پراکنش دارد و بومی آمریکاي شمالی و نیوزیلند است .(Seidemann, 2005)
جنس جعفري کوهی (pimpinella L.) در ایران حدود
23 گونه دارد (مظفریان، (1386 که عبارتند از:
2- P. deverroides 1- P. tragioides
4- P. pastinacifolia 3- P. dichotona
6- P. eriocarpa 5- P. aurea
8- P. anisum 7- P. puberula
10- P. affinis 9- P. barbata
12- P. olivierioides 11- P. Kotschyana
14- P. gedrosiaca 13- P. Olivieri
16- P. anisactis 15- P. tragium
18- P. anthriscoides 17- P. khorasanica
20- P. rhodantha 19- P. saxifraga
22- P. khayamii 21- P. peucedanifolia
23- P. avicenniae
گونه مورد بررسی در این تحقیق ( Pimpinella
deverroides (Boiss.) Boiss. (Syn: Reutera
(deverroides Boiss.) است که انحصاري ایران میباشد و پراکندگی جغرافیایی آن در منطقه ایران و تورانی (مرکز و غرب ایران) است. گیاهی چندساله، راست، به ارتفاع 25 تا 45 سانتیمتر است. تقریباً بدون کرك یا کرکی، در بالا با شاخههاي دوشاخهاي، یقه ساقه پوشیده از دمبرگهاي سالهاي قبل است. گلبرگها زرد رنگ،
میوهها بیضوي یا تخممرغی، قهوهاي رنگ، با کركهایی بهطول حدود یک میلیمتر است. فصل گل و میوهدهی اواخر تابستان است.
از آنجایی که گونه مورد بررسی بومی ایران است تحقیقات محدودي در مورد این گونه انجام شده است. به همین جهت راجع به چند گونه دیگر جنس Pimpinella
که از نظر ترکیب اصلی اسانس مشابه با گونه مورد بررسی بودند اطلاعاتی جهت مقایسه ارائه میگردد.
Mirza و همکاران (2007) بـازده اسـانس انـدامهـاي هوایی P. deveroides را که از اسـتان فـارس جمـعآوري کــرده بودنــد %1/2 گــزارش کردنــد و 29 ترکیــب در آن شناسایی کردند. بـهطـوري کـه ترکیـبهـاي شـاخص را ایــزو-گــایجرن (%20/3)، تــرانس-دیکتــامنول (%14/5)،
پريگـایجرن (%11/3) و تـرانس-آنتـول (%9/1) گـزارش کردنــد. Kubeczka و همکــاران (1986) ترکیــبهــاي شیمیایی موجود در اسـانس میـوه، انـدام هـوایی و ریـشه P. anisum را شناسایی کرده و مهمترین ترکیـب موجـود در اسانس میوه را ترانس-آنتول (%94/14) معرفـی نمـود.
مهمترین ترکیبهاي شـیمیایی موجـود در اسـانس انـدام هوایی ترانس-آنتـول (%29/40)، جرمـاکرن (%14/75) D،
سودوایزواوژنیل--2متیلبوتیرات (%13/13) و بتا-بیزابولن
(%11/83) بودند. همچنین مهمترین ترکیبهـاي شـیمیایی موجــود در اســانس ریــشه بتــا-بیزابــولن (%52/46)،
پريگایجرن (%12/78) و اپوکـسی-سـودوایزواوژنیل--2
متیـلبـوتیرات (%6/22) بودنـد. همچنـین 15 ترکیـب در اسانس اندام هوایی P. eriocarpa و 8 ترکیب در اسـانس بذر آن شناسایی شد. مهمترین ترکیبهاي شناسـایی شـده در اسانس انـدام هـوایی پـريگـایجرن (%59/9)، لیمـونن
(%17/6) و المیسین (%12/5) بودنـد. ترکیـب هـاي مهـم
Askari &
66 بررسی ترکیبهاي شیمیایی اسانس اندامهاي مختلف گیاه…
اسانس بذر، لیمونن (%49/3) و المیسین (%44/5) بودند.
بازده اسانس اندام هوایی %1/3 و بـذر %5/7 (نـسبت بـه وزن خــشک) بــود (عــسگري و همکــاران، .(1384 در اسانس سـاقه و بـرگ، گـل آذیـن و بـذر P. tragioides
به ترتیب 13، 13 و 15 ترکیب یافت شد و بازده اسـانس بـــه همـــان ترتیـــب %0/15، %0/79 و %2/49 بـــود.
ترانس-آلفا-برگاموتن مهمترین ترکیـب سـاقه و بـرگ و گـل آذیـن بـه ترتیـب %77/1) و (%70/3 بـود. مهمتـرین
ترکیـب بـذر پـري گـایجرن (%87/0) بـود (
.(Sefidkon, 2007
لیمــونن ترکیــب شــاخص اســانس ســاقه و بــرگ، اندامهوایی، سرشاخهگلدار، گلآذیـن، بـذرنارس و بـذر رســیده گونــه هــاي P. barbata و P. puberula بــه نسبتهاي %15/7 تا %82/4 بـود. از دیگـر ترکیـب هـاي شــاخص در ایــن دو گونــه گــایجرن، پــري گــایجرن، متیل اوژنول و المیسین بود (عسکري و همکاران، .(1385
ترکیب هاي شیمیایی اسانس ریشه، میوه، برگ و ساقه P. cumbrae که در جزایر قناري می روید بررسـی شـد.
اجزا اصلی اسانس ریـشه عبـارت از: ایزوکـسان (%17)،
بتا-دي هیدرو آگاروفوران (%15)، -2متیل-بوتیریک اسید
(%10)، گــایجرن (%10) و پــري گــایجرن (%7) بودنــد.
.(Velasco- Negueruela et al., 2002)
مهمتـــرین ترکیـــب هـــاي موجـــود در اســـانس ریـــشهP. major عبـــارت بودنـــد از: جرمـــاکرن
(%15 - %16)، پــــــــــري گــــــــــایجرن (%9/75)،
تــــرانس-اپوکــــسی ســــودوایزواوژنیل تیــــگ لیــــت
(%19/5-%37/3)، ســـیگما-المـــن (%12/05)، اکتانـــال
(%7/94)، جرماکرن (% 7/83) C و گامـا-المـن (%9/79)
.(Bohn et al. , 1989)
Kubeczka و همکاران (1986) مهمترین ترکیب هاي شـــیمیایی موجـــود در اســـانس ریـــشه P. major را پـــــــري گـــــــایجرن (%10/36) و اپوکـــــــسی-
سودوایزواوژنیل تیگ لیت (%56/53) معرفی نمودند.
اجـزا اصـلی ترکیـب هـاي شـیمیایی اسـانس ریـشه P. peregrina عبارت از: اپوکسی-سـودوایزواوژنیل--2
متیلبوتیرات (%29/67)، اپوکـسی-سـودوایزواوژنیل--2
متیــل پروپیونــات (%11/84)، بتــا-ســزکویی فلانــدرن
(%19/83)، بتا-بیزابولن (%10/0)، پري گایجرن (%11/01)
بودند .(Kubeczka et al., 1986)
مهمترین ترکیـب هـاي شـیمیایی موجـود در اسـانس ریــــشه P. saxifraga، پــــري گــــایجرن (%9/18)،
اپوکسی-سودوایزواوژنیل--2متیـلبـوتیرات (%46/24) و
جرمـــاکرن (% 5/44) B بودنـــد. همچنـــین مهمتـــرین ترکیــب هــاي شــیمیایی موجــود در اســانس ریــشه
argin P. saxifraga ssp. گــــایجرن (%17/71)،
1و-4ديمتیلآزولن (%16/10) و ایزوکاریوفیلن (%8/61)
بودند .(Kubeschku & Ullmann, 1980)
