بخشی از مقاله
چکیده
اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم را می توان آغازگر موج جدیدی در طراحی معماری و شهری؛ استفاده کاربردی از بام یا بالکن به عنوان فضای قابل استفاده و کاربردی دانست. آغاز این موج ریشه در تغییرات کیفی داشت که شهر های بزرگ به دلیل ازدیاد جمعیت، بالا رفتن نرخ زمین های شهری و کمبود فضای باز شهری خصوصا در مراکز شهر های بزرگ درگیر آن بودند. از دهه شصت میلادی، با مورد توجه قرار گرفتن کیفیت محیط زیست در بافت شهری و تهدید های زیست محیطی درشهرها ی بزرگ از قبیل آلودگی هوا، ظهور پدیده ی جزیره گرمایی شهری، بحران انرژی و غیره، سبز کردن بام ها، این بار به دلیل مزایای زیست محیطی شان و به عنوان راه حل اکولوژیک مورد توجه قرار گرفت.
پس با توجه به اهمیت موضوع این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و بر اساس اسناد و مطالعات کتابخانه ای تهیه شده است و هدف از آن بررسی و ارزیابی سامانه بام سبز و نشان دادن مزایا و معایب این سامانه سبز در ایران می باشد. نتایج پژوهش نشان می دهد باتوجه به قرار گرفتن کیفیت محیط زیست در بافت شهری و تهدید های زیست محیطی در شهرهای بزرگ از قبیل آلودگی هوا، ظهور پدیده جزیره گرمایی شهری، بحران انرژی و غیره، باید سبز کردن بام ها، به دلیل مزایای زیست محیطی شان و به عنوان راه حل اکولوژیک در برنامه ریزی فضای کالبدی شهری مورد توجه اساسی قرار گیرد. همچنین با تمام مزایای گسترده ی زیست محیطی بام های سبز، بالا بودن هزینه های اجرایی نصب و راه اندازی، آبیاری وحفظ و نگه داری از فضای سبز این گونه بام ها، و در یک کلام مسائل اقتصادی مانع از آن است که این فناوری نوین جایگاه شایسته ی خود را در شهرهای پایدار معاصر پیدا کند.
واژگان کلیدی: راهبردهای زیست محیطی، برنامه ریزی فضایی و کالبدی شهری، بام سبز
-1 مقدمه
جهان در حال تبدیل شدن به مکان های شهری است. پیش بینی می شود در سال 2025 بیش از 65 درصد مردم دنیا در شهرها زندگی خواهند کرد. به علت سرعت شهرنشینی و توسعه شهرها اکوسیستم های طبیعی در حال کاهش هستند. شهرنشینی موجب شده فاصله بین مردم و فضاهای طبیعی بیشتر شود - . - feng, 2005,p:1 با پیشرفت تکنولوژی و هجوم مردم به شهرهای بزرگ، تراکم در شهرها روز به روز بیشتر شده، از وسعت حیاطها کاسته و کوچه ها تنگ تر گشته و محیطی خفقان آور به وجود آورده است - روحانی، 1371ص - 17 و از آنجا که انسان ها برای رشد طبیعی روح و جسم خود نیاز به محیطی مناسب دارند و سعادت انسان با هماهنگی و نزدیکی به طبیعت به دست می آید - نجیبی افشار، 1371ص. - 197
تنها راه برای رهایی از زندان که بشر در محیط ماشینی دست ساخت خود ایجاد کرده است، می توان گفت ایجاد فضای سبز کافی و با کیفیت است که اساسی ترین و مهمترین عوامل حیات است - ذوالفقاری، 1382ص. - 65 امروز مفهوم شهرها بدون وجود فضای سبز موثر در اشکال گوناگون آن دیگر قابل تصور نیست. پیامدهای توسعه شهری و پیچیدگی معضلات زیست محیطی آنها، موجودیت فضای سبز و گسترش آن را برای همیشه اجتناب ناپذیر کرده اند. شهرها به عنوان کانون تمرکز، فعالیت و زندگی انسان ها برای اینکه بتوانند پایداری خود را تضمین کنند چاره ای جز پذیرش ساختار و کارکردی متاثر از سیستم های طبیعی ندارند.
در این میان فضای سبز به عنوان جزء ضروری و لاینفک پیکره یگانه شهری در متابولیسم آنها نقش اساسی دارند که کمبود آنها می تواند اختلالات جدی در حیات شهرها به وجود آورد. توجه به فضای سبز به طور عام به عنوان ریه های تنفسی شهرها، تعریف اغراق آمیزی از کارکردهای آن نیست، بلکه این تشبیه بیان کننده حداقل کارکرد آن در مفهوم اکولوژییک به شمار می رود - مجنونیان، 1374ص. - 2 دگرگونی های ناشی از مسائل سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در ایران، خصوصاً از دهه چهل به بعد موجب ظهور پدیده مهاجرت از روستاها به شهرها و از شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ گردید.
تقاضای افراد برای دستیابی به امکانات رفاهی، اقتصادی، اجتماعی و خدماتی شهرهای بزرگ از یک سو و فقدان اراضی بلا معارض برای تبدیل به واحدهای مسکونی، خدماتی و صنعتی از سوی دیگر باعث گردید که اراضی مشجر و باغ های درون شهری و حاشیه شهرها مورد دستبرد دلالان و سازندگان واحدهای مسکونی و خدماتی با هدف سودجویی بیشتر قرار گیرد - حیدرنیا دلخوش، 1382ص . - 31 افزایش جمعیت و نیاز به مسکن منجر به تخریب خانه های ویلایی و تبدیل آنها به خانه های چندین طبقه گردید - رضازاده، 1382ص. - 12 در روزگاری که زندگی ماشینی در جوامعشهری، هر روزش تکرار مکررات شده است و چشم انداز انسان در محیط زیست ساختمان و ماشین است، هرچیزی که بتواند زندگی انسان را از این دایره بسته تکرارها بیرون بیاورد سزاوار توجه است، انسان آپارتمان نشین امروزی سعی دارد تا اندکی روح و حس طبیعی را به بلوک های مسکونی و غم زده برگرداند.
او سعی می کند تا طبیعت زنده و سرسبز را به نحوی با مظاهر تکنولوژی مدرن پیوند دهد و مناظر زیبا و بدیع خلق نماید - طوفان، 1387ص . - 1 ولی در اغلب کلان شهرهای مدرن امروزی، باتوجه به بهای بسیار بالای زمین به ویژه در مراکز یا هسته اصلی شهرها، محدودیت های فضایی برای ایجاد فضای سبز عمومی به حداکثر رسیده است - سوزنچی، 1383ص. - 30 لذا باید برای این کار از سطوح بالا استفاده، مانند بام خانه ها و دیوارهای سبز استفاده کرد - طوفان، 1387ص. - 1 بام های سبز بخشی از تلاشها برای پایدار ساختن شهرها و یکی از راه حل های مدرن برای مشکلات شهری می باشد - مرکز پژوهش های شورای اسلامی شهر مشهد - .
بام سبز کوششی است برای جبران آسیبی که با ساخت و ساز سنتی به محیط خود وارد می کنیم، این بام ها بازیابی سبزینگی است که در اثر ساخت و سازهای بی حساب و کتاب از بین رفته اند. بام سبز تلاشی است برای التیام زخم هایی که بر چهره زیبا و شکننده مادرمان زمین وارد می آوریم - منصوریان، 1387ص. - 1 کمبود فضای سبز و گسترش روزافزون شهرنشینی از سویی و رشد عمودی ساختمان ها از دیگر سو موجب شده است نیازهای روحی و جسمی شهروندان به طبیعت و فضای سبز و کارکرد مهم آنها در زندگی شهری نادیده گرفته شود - رزازی، 1387ص. - 1 ازطرف دیگر مکانیابی نادرست فضای سبز شهری منجر به ایجاد ناهنجاریهایی از جمله: استفاده کم کاربران از فضای سبز ایجاد شده، ایجاد محدودیت در ارائه طرح معماری مناسب، ایجاد محدودیت در انتخاب و چیدمان گیاهان مناسب، آشفتگی در کاهش امنیت روانی و اجتماعی و... شده است - رحمانی، 13825ص. - 17
از آنجا که کلان شهرهای کشور در زمینه فضای سبز شهری در مناطق مختلف، مکانیابی نادرست فضاهای سبز شهری، کمبود و گرانی زمین برای ایجاد فضاهای سبز جدید درون شهری، عدمهماهنگی فضاهای سبز شهری با روحیات و فرهنگ بومی و... هستند. تحقیق و پژوهش در مورد بام های سبز لازم و ضروری به نظر می رسد.در مورد تاریخچه بام سبز می توان گفت تکنیک ایجاد بام سبز چندین سال است که در کشورهای اروپایی به عنوان موضوع جدایی ناپذیر ساختمان ها تلقی می شود - شکل شماره2 تصاویری از بام سبز را در کشورهای مختلف نشان میدهد - . اما در کشور ما و بسیاری از کشورهای جهان سوم این عنصر مهجور و ناشناخته مانده است - میرکوهی، 1388ص. - 1 اسماندسون خط زمان عمومی بام های سبز را نشان می دهد. این خط زمان، کانون پیشرفت بام های سبز در زمان های باستان، قرون وسطی، رنسانس، سالهای 1600 - 1875میلادی، 1900 -1940 و بعد از1940را نشان می دهد - . - osmundson, 1999:4
