بخشی از مقاله
خلاصه
براساس تئوری نهادی، عوامل نهادی هم بر اقتصاد کشور و فضای کسب و کار جامعه و هم بر تصمیمگیریهای کلان، تامین منابع سازمان، حفظ مشروعیت سازمان و انتخاب استراتژی در شرکتها و سازمانها تاثیر میگذارند. این اثرگذاری گاهی بصورت آشکار، رسمی و قانونی و گاهی در قالب شبکههای غیررسمی و غیرآشکار انجام میپذیرد. فعالیت اقتصادی در کشورهای در حال توسعه، تا حدود زیادی متاثر از این عوامل است و آشنایی با این عوامل نقش عمدهای در تبیین محیط کسب وکار خواهد داشت.
هدف این پژوهش شناسایی عوامل نهادی موثر بر محیط کسب وکار درایران است که دراین راستا از دیدگاه مدیران شرکتهای نفت وگاز پارس جنوبی استفاده شده است. پس از استخراج عوامل نهادی ازادبیات پژوهش، عوامل بوسیله ی نظریهی بنیادی به تایید خبرگان و مدیران حوزه نفت و گاز رسیده و دسته بندی شدهاند. نتایج نشان می دهد ازدیدگاه این مدیران، مولفه سیاسی- حقوقی وفرهنگی- مذهبی و در بین عوامل، نفوذ افراد و نهادهای مذهبی، تاثیرگذارند.
1. مقدمه
تغییرات روزافزون و پویایی و عدم قطعیت محیط کسب وکار باعث گردیده تا شناسایی عوامل محیطی به دغدغهای مهم و حیاتی برای مدیران سازمانها تبدیل شود. چرا که عدم توجه به عوامل محیطی در اتخاذ تصمیمات مهم و یا کم توجهی به این عوامل میتواند سازمان را به بیراهه ببرد و هزینههای هنگفت یا جبران ناپذیری به سازمان وارد کند. تن ولیشرت یک اشتباه رایج مدیران استراتژیک به هنگام تدوین استراتژی در کشورهای در حال توسعه را ثابت و قطعی1F4پنداشتن محیط و عوامل محیطی در این کشورها میدانند - . - Tan & Litschert, 1994 همچنین وقتی محیط به خوبی شناسایی نشود و مؤلفهها و متغیرها و عوامل فعال در آن به صورت صحیح و با توجه به ویژگیهای بومی و به صورت دقیق واکاوی نگردد، طبیعی است استراتژی تدوین شده نتواند »مزیت رقابتی2F5« را برای سازمان در داخل و خارج از کشور به ارمغان بیاورد.
سیستم نهادی در اقتصادهای نوظهور و کشورهای در حال توسعه به صورت گسترده ای متفاوت از سیستم نهادی کشورهای توسعه یافته است و نهادهای رسمی و غیر رسمی به عنوان عنصری مهم و بسیار تأثیر گذار بر انتخاب استراتژی کسبوکار و عملکرد شرکت میباشند
عدم قطعیت و تغییراتی که عواملنهادی در محیط کسبوکار به وجود میآورند جزء جدانشدنی محیط در کشورهای درحال توسعه است - Thompson, .1967 - بخش مهمی از این عدم قطعیت را نهادها بوجود میآورند. نظیر نظام سیاسی، رفتار حاکمان، سیاستهای عمومی، فرهنگ و مذهب ازجمله این نهادها هستند
اثرگذاری عوامل نهادی بر اقتصادیکی از ویژگی های محیط کسب وکار درکشورهای درحال توسعه است. سیستم نهادی کشورهای در حال توسعه دربرگیرندهی ویژگیهای تعیین کنندهای است که انتخاب استراتژی، انتخاب ساختار و تصمیمگیریهای کلان بنگاهها را متأثر میسازدمعمولاً در کشورهای در حال توسعه این تغییرات از طریق مکانیزمهای غیررسمی و پنهان و نهادهای پرنفوذ و پر قدرت انجام میپذیرد و مدیریت استراتژیک شرکتها، بایستی به تعاملات محیط کسب و کار و محیط نهادی و عدم قطعیتها و تعهداتی که در این محیطها ایجاد میشوند توجه داشته باشند
نهادها با شکل دادن ساختاری انگیزشی میتوانند فعالیتهای مولد را در جامعه به پیش برده یا مانعی بر سر راه آن باشند - صمیمی & آذرمند, . - 1384 تعامل و فعل و انفعال نهادها با شرکتها و سازمانها، شکل دهندهی فعالیتهای اقتصادی یک جامعه هست که این تعاملات، استراتژی سازمانها را تحت تأثیر قرار میدهد - . - Peng, 2003 نهادها درعمل تأثیرات خود را از طریق مکانیزمها و فرایندهایی که عناصر نهادی، عوامل نهادی، متغیرهای نهادی و فشارهای نهادی نامیده میشوند اعمال میکنند.
شواب3F6 میگوید »عناصر محیط نهادی« کشورها دربرگیرندهی رویکردهای دولت در قبال مکانیزم بازار، میزان آزادی شرکتها در انجام فعالیتهایشان و کارایی خدمات دولت میباشد - . - schewab, 2010 عیسیزاده و احمدزاده بر این باورند که عوامل نهادی شامل نهادهای حاکمیتی، حق اظهارنظر و پاسخگویی، ثبات سیاسی، کنترل فساد، حاکمیت قانون، کیفیت بوروکراسی و اثربخشی دولت است
همچنین صمیمی و آذرمند متغیرهای نهادی را قوانین و مقررات اقتصادی، سیاستهای دولت، نظامهای حقوقی و نظایر آن که شکل دهندهی محیطهای اقتصادی برای تولید و تجارت هستند، میدانند
وینر4F7 نیز فشار نهادی را، هر گونه سازمان داوطلبانه بیرون از ساختار حکومتی میداند که میکوشد بر جابهجایی یا انتصاب مقامات حکومتی، اتخاذ سیاست عمومی و اجرا یا اصلاح آن تأثیر گذارد
مدیران شرکتهای فعال در عسلویه به عنوان سازمان هایی که در یکی از مهمترین صنایع کشور ایران به عنوان یکی از کشورهای در حال توسعه مشغول فعالیت هستند، میتوانند معیار خوبی برای شناسایی و ارزیابی محیط نهادی کشور باشند. مدیران و استراتژیستها در این شرکتها بایستی بر اساس اطلاعات جامع و پالایش شدهای که از محیط پیرامون بدست میآورند و با شناخت فرصتها و تهدیدها اقدام به فعالیت کنندولی. غالباً به دلیل نبود اطلاعات نظام یافته از محیط کسبوکار در انتخاب استراتژی و راهبرد سازمانی دچار اشتباه میشوند. به همین خاطر است که بسیاری از استراتژیهای تدوین شده به مرحلهی اجرا نمیرسند و یا اجرای استراتژی غلط - استراتژی غلطی که برگرفته از شناخت غلط از محیط پیرامونی است - ، سازمان را به بیراهه میبرند و هزینههای هنگفت یا جبران ناپذیری به سازمان وارد میکنند.
بر این اساس این پژوهش سعی دارد تا با شناسایی نهادها و عوامل نهادی، وضعیت فعلی محیط نهادی کسبوکار را تبیین و تشریح نموده و از نظر مدیران شرکتهای فعال در صنعت نفت و گاز عسلویه جهت تایید اثرگذاری و اهمیت آنها استفاده نماید. این پژوهش هم از جهت موضوع _ شناسایی عوامل نهادی موثر بر انتخاب استراتژی و کنار هم قرار گرفتن همه این عوامل - سیاسی – حقوقی و فرهنگی-اجتماعی - با محوریت تأثیر این عوامل بر سازمان_ هم از جهت روش_ روش کیفی_ دارای اهمیت میباشد .
بخش انرژی در ایران شامل صنایع و سازمانهای متعددی است که به عنوان زیرمجموعههای بخش انرژی شناخته شده هستند. بزرگترین منطقه در این بین منطقه ویژه پارس جنوبی است که نقش قابل توجهی در پشتیبانی از صنعت نفت و گاز کشور و به تبع در بخش انرژی دارد. در عمل بخش بزرگی از زنجیره ارزش نفت از اکتشاف و مدیریت میادین در بالادست گرفته تا محصولات پتروشیمی و فرآیندهای آن در پایین دست از تحولات اجتماعی، سیاستها و تصمیمات دولت و وزارت نفت متأثر میشوند. یکی از انواع عواملی که مدیران و تصمیم گیران شرکتهای فعال در منطقه ویژه پارس جنوبی با آن روبرو هستند، عوامل نهادی است، از این روی در فرایند تعیین استراتژی این شرکتها لازم است به این عوامل توجه نمایند.
.2 مبانی نظری پژوهش
منشأ انواع گوناگون نهادها به نخستین مراحل تاریخ بشر بازمی گردد - اسکات, - 1387، نورث1F8 بیان میکند »نهادها قوانین بازی در جامعهاند، یا به عبارتی سنجیدهتر قیودی هستند وضع شده از جانب بشرکه روابط متقابل انسانها با یکدیگر را شکل میدهند. در نتیجه، نهادها باعث ساختارمند شدن انگیزههای نهفته در مبادلات بشری میشوند، چه این مبادلات سیاسی باشند چه اقتصادی و اجتماعی. در یک تعبیر کلی، نهادها مشتمل بر باورها، رفتارها، سنتها، ضوابط و مقررات حقوقیاند. در سوی دیگر طیف، رویکرد سازمانی به نهادها مد نظر است و شکل ویژه ای به مفهوم کلی نهادها داده میشود.
میتوان بین اشکال مختلف نهادها تمایز قائل شد - نهادهای سیاسی و اجتماعی - . قانون اساسی یک کشور نمونه ای از نهادهای سیاسی است که در آن ساختار کل ی از نهادهای سیاسی تعریف شده است، برای نمونه نحوهی انتخاب سیاستمداران و انتقال قدرت به آنها را توصیف میکند، به گونه ای که ممکن است قدرت را به یک رئیس جمهور که به طور دموکراتیک انتخاب شده است بدهد یا به یک دیکتاتور. بنابراین، نهادهای سیاسی شامل نوع حکومت، قدرت تخصیص داده شده، و محدودیتهای اعمال شده روی سیاستگذاران و نخبگان سیاسی است
نهادهای اقتصادی - مانند حقوق مالکیت - شکل دهندهی محیط اقتصادی هستند که افراد و شرکتها در آن فعالیت میکنند. نهادهای اقتصادی خود توسط نهادهای سیاسی و به طور کلیتر توسط نهادهای اجتماعی شکل یافتهاند. به طور ویژه در ارتباط با توزیع منابع تضاد منافعی وجود دارد و تا حدی در مورد نهادهای اقتصادی، یک عامل مهم در تشخیص نتیجه چنین تضادی، تخصیص قدرت سیاسی است که خود آن به طور معناداری توسط ساختار نهادهای سیاسی متأثر میشود
نهادهای فرهنگی، استدلالهای عقلایی شده ای هستند که به شکل افسانههایی درمیآیند که نمیتوان به طور عینی آنها را تجربه کرد. اما طوری عقلایی به نظر میآیند که هر کسی تصور میکند آنها حقیقت دارند. افسانههای عقلایی شده بخشی از بستر نهادی هستند که سازمانها در آن فعالیت میکنند و به منظور حفظ مشروعیت اجتماعی خود با آنها سازگار میشوندوقتی. سازمان آموخته است که چگونه خوب و مناسب به نظر آید، باید صرفاً برای بقا به طور ظاهری کار کند
در برخی موارد تأثیر نهادها و عوامل نهادی بر سازمان و قوانین اجتماعی از طریق اعمال فشار انجام میشود. تنوع فشارهای نهادی از تفاوتهای موجود در قوت اعتقادات شناختی یا کنترلهای هنجاری در طول زمان و مکان نیز ناشی میشود.
