بخشی از مقاله
*** این فایل شامل تعدادی فرمول می باشد و در سایت قابل نمایش نیست ***
شناسایی عوامل موثر بر پیاده سازی زنجیره تأمین سبز در صنعت خودرو سازی ایران
چکیده
هدف از انجام پژوهش حاضر شناسایی عوامل موثر بر پیاده سازی زنجیره تأمین سبز در صنعت خودروسازی کشور ایران میباشد. جامعه آماری این پژوهش را 13 تن از مدیران و کارشناسان شرکتهای: ایران خودرو، پارس خودرو، سایپا و ساپکو تشکیل میدهند. پس از مرور ادبیات موضوع در خصوص پیاده سازی زنجیره تأمین سبز در سازمانهای مختلف و خصوصاً شرکتهای خودرو سازی،
شش عامل شناسایی شد: آموزشها و همایشات مرتبط داخلی و خارجی، تجهیزات تکنولوژیکی و دانش فنی، افکار مالی، سیاستها و روابط داخلی سازمان، قوانین و سیاستهای خارجی و مشتریان و سایر نهادهای بیرونی. به منظور بررسی تأثیر هر یک از این عوامل بر پیاده سازی زنجیره تأمین سبز شش فرضیه تدوین شد و بر مبنای نظر خبرگان خودروسازی با استفاده از پرسشنامه با طیف لیکرت و استفاده از آزمون t تک نمونهای هریک از فرضیهها مورد آزمون قرار گرفت. نتایج تحقیق حاکی از تأثیر هریک از
شش عامل مذکور بر پیاده سازی زنجیره تأمین سبز است.
واژههای کلیدی: مدیریت زنجیره تأمین سبز ، توسعه پایدار، تولید سبز، صنعت خودروسازی
-1مقدمه
جهان ما، این روزها با رشد شتابان ایدهها، فناوریها، محصولات و تولیدات جدید روبروست. کشورهای در حال پیشرفت نیز در هنگامه جهانی شدن به مصرف گرایی روی آورده و به بازارهای مناسبی برای فروش محصولات نوین مبدل شدهاند. اخبار جالب و جذاب این پیشرفتها سبب غفلت ما از موضوعات و دغدغههای زیست محیطی شده است. موضوعاتی که حتی ذکر تیتروار آنها نیز زمان زیادی به خود اختصاص میدهد: تغییرات آب و هوایی1 (علیالخصوص گرم شدن زمین)، حفظ منابع طبیعی2 (شامل انقراض گونههای مختلف، مرجانهای دریایی و ...)، انرژی3 (حفاظت از انرژی، انرژیهای تجدید ناپذیر و تجدید پذیر و ...)، تخریب محیط زیست4، آلودگی زیست محیطی 5 (شامل آلودگی آب، خاک و هوا)، تخریب لایه ازون6، کشاورزی مخرب 7 (استفاده ناصحیح از منابع آب، تخریب خاک، چرای بی رویه دام ها و ...)، نگرانیهای هستهای8 (بحران هستهای، زبالههای هستهای و ...)، سموم و آفات9 و ...
ذکر این موارد یادآور آن است که استمرار تولید و توسعه مدیون پایداری و ثبات زیستمحیطی است. زنجیره تأمین به عنوان یکی از مهمترین بخشهای درگیر در تولید میتواند نقش بسیار مهمی در حفظ و نگهداری از محیط زیست ایفا نماید.
ژوزف سارکیس در تحقیقات خود در سال 2003 اینگونه بیان داشته است که آگاهی زیست محیطی کسب و کارها چه از ناحیه محققین و چه از ناحیه کارورزان به سرعت روبه رشد است. تحقیقات میان رشتهای10 تلاشهای مدیریت، مهندسی، فیزیک و علوم اجتماعی را یکپارچه ساخته تا کاوشهایی پیرامون این موضوع به راه اندازند. در کنار این موارد، گروههای چندوظیفهای11 در داخل و خارج سازمان نقش مهمی در تصمیم گیری پیرامون سازمان و محیط زیست طبیعی عهده دار شدند . (Sarkis, 2003) از سوی دیگر آدام فراست، در فصلی از رساله دکتری خود در دانشگاه استون تحت عنوان "چرا کسب و کارها در حال سبز شدن هستند؟" به بررسی موضوع زیست محیطی در سازمانها پرداخته است. وی در جمع بندی خود عنوان داشته است که کسب و کارها، این روزها بیشتر از آنچه توسط قانون یا دولتها مجبور به رعایت قوانین زیست محیطی باشند، خود تمایل به سبز شدن دارند(.(Frost, 2011
"سبز" به مفهوم محیط زیست نیست. رویکرد "سبز" به مفهوم همگرایی مسئولیتهای اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی سازمانها با یکدیگر است. به عبارتی سازمان به دنبال ایجاد توانایی است که پیامد عملکردهای اقتصادی خود را در جامعه و محیط زیست، شناسائی و درک نماید و بتواند رفتار و عملکرد خود را با الزامات جامعه و محیط زیست همسو سازد.
انجمن مدیریت سبز ایران، مدل مدیریت سبز را در کشور اینگونه بیان میدارد:
مدل مدیریت سبز رویکرد مدیریتی، برای درک توانمندساز12های سازمان و نتایج سازمان برای دستیابی به موفقیت پایدار است. سازمانی که رویکرد سبز را اتخاذ نموده است، یا به عبارتی مصمم بر هم سویی و همگرایی مسئولیت اقتصادی خود با الزامات زیست محیطی و اجتماعی است، این مدل به آن سازمان کمک خواهد کرد تا با انجام خودارزیابی، نقاط قوت و قابل بهبود خود را شناسائی و پروژههای بهبود را برای آن تعیین نماید iran-)
.(gma.com, 1393
سنجش پیاده سازی مدیریت سبز از طریق اعمال زنجیره تأمین سبز در سازمانها، اولویت اصلی این پایان نامه را شکل میدهد. پژوهشگر از میان گزینههای متعدد و صنایع گوناگون، صنعت خودروسازی کشور را انتخاب نموده است. دلیل این امر،رابطه تنگاتنگ و روزانه این صنعت با زندگی مردم و حجم بالای ضایعات تولیدی توسط این صنعت است. رویکرد زنجیره تأمین سبز همانطور که در آینده نیز بیان خواهد شد حتی از طریق پیاده سازی تولید سبز نیز میتواند کمک شایانی به محیط زیست کشور نماید.
این موج وسیع سبز شدن در جهان، به زودی وارد صنعت ایران نیز خواهد شد. موجی که علاوه بر تکنولوژی، امکانات، طراحی، بازاریابی درخور و حتی فرهنگ خاص مصرف کننده را نیز به همراه دارد. بخشی از سبز شدن زنجیره تأمین وابسته به پاسخ متناسب مصرف کننده به محصولات سبز است.
در کشور عزیزمان نیز تحقیقات دانشگاهی متعددی در راستای نهادینه ساختن مفهوم زنجیره تأمین صورت پذیرفته است. غالب تحقیقات بر محوریت صنعتی بودن موضوع تاکید داشته و از مباحث زیست محیطی فاصله جستهاند. افزایش فروش، افزایش بازدهی، تأثیر زنجیره تأمین بر بهرهوری، ارتقا کیفیت محصولات، تولید به هنگام و ... مهمترین دغدغه محققان این زمینه تحقیقاتی بوده است. آنچه در این رساله بدان پرداختهایم، سبز بودن زنجیره تأمین و پایداری آن است. مهمترین نگرانی امروزه صنعت ما، فرار از تحریمها، راهیابی به بازارهای بزرگ جهانی، افزایش میزان فروش و به تبع آن افزایش سود است. اما در عصر معاصر، ناب بودن و سبز بودن اجزای جداناپذیری از زنجیره تأمین سبز شدهاند .(Ranganathan & Premkumar, 2012) سازمانهای جهانی همواره به دنبال دستیابی به مزیت رقابتی از طریق خلق نوآوری و روشهای جدید میباشند. از این رو در سال های اخیر، مدیران محیط زیست، فعالیتهای خود را به سمت مرزهای وسیع فعالیت های تولید گسترده نمودهاند. این امر مستلزم درجات مختلف تعامل میان تأمین کننده و مشتری در زنجیره تأمین است. اینها علاوه بر سبز نمودن فعالیتهای درونی سازمان است. سازمان نیاز به یکپارچه نمودن استراتژیهای سبز در تمام طول زنجیره تأمین دارد، چیزی که از آن با نام مدیریت زنجیره تأمین سبز یاد میکنیم(.(Dai, 2013 ژو و همکاران در تحقیقاتی که در سال 2007 صورت دادهاند مزیت رقابتی مهم سبز نمودن زنجیره تأمین را در ظرفیت سازی فروش محصولات سبز دانستهاند. اینگونه پتانسیلی، سبب تولید محصولات جدید و خلاقانه و البته افزایش سودآوری برای بسیاری از شرکتهای معتبر شده است. (Zhu, Sarkis, & Lai, 2007)
هدف از انجام پژوهش حاضرشناسایی عوامل موثر بر پیاده سازی زنجیره تأمین سبز در صنعت خودروسازی کشور ایران میباشد. نتایج این تحقیق میتواند مدیران و کارشناسان ارشد شرکتهای خودرو سازی را در پیاده سازی زنجیره تأمین سبز، یاری رساند.
-2 روش تحقیق
پژوهش حاضر از نظر هدف، از نوع کاربردی و از لحاظ نحوه گردآوری اطلاعات، تحقیقی توصیفی پیمایشی است. جامعه پژوهش حاضر از میان مدیران ارشد، کارشناسان و خبرگان صنعت خودروسازی با پیششرط داشتن حداقل مدرک لیسانس و سابقه کاری مرتبط با موضوع انتخاب شده است. با توجه به تعداد محدود جامعه سعی بر آن خواهد شد تا از نظرات کلیه صاحب نظران این حوزه نیز استفاده گردد. از این رو از صاحبنظران سایر سازمانهای درگیر با مباحث زیستمحیطی و صنعتی نیز بر حسب تجربه و داشتن حداقل 3 سال سابقه کاری مرتبط با مسائل پایداری محیط زیست نیز دعوت به عمل آمده است.
برای یافتن اندازه نمونه مناسب از فرمول کوکران13 استفاده شده است:
در مورد مطالعه فعلی، با توجه به عدم دسترسی به میزان N یا حجم جامعه آماری، میزان N در فرمول فوق را بینهایت در نظر گرفته و از فرمول تبدیل یافته زیر استفاده شده است:
در اینجا و در سطح اطمینان 95 درصدی میزان برابر 1.96میباشد
همچنین با توجه به عدم دسترسی به نسبت p و q، میزان آن را 0/5 در نظر گرفته که در این حالت واریانس کل حداکثر شده و میزان n به حداکثر مقدار خود خواهد رسید. فرض بر این است که میزان خطای d نیز برابر 0/09 میباشد:
بنابراین تعداد اعضای نمونه حداقل میبایست 118 نفر باشد. در پژوهش حاضر تعداد 130 پرسشنامه تکمیل شده از سوی خبرگان دریافت گردید.
1-2 روش تجزیه و تحلیل داده ها
در این تحقیق در مراحل مختلف از روشهای گوناگون جهت تجزیه و تحلیل داده ها استفاده شده که عبارتند از: .1تحلیل محتوا: مقالات و کتب در ارتباط با موضوع تحقیق به منظور شناسایی عوامل مورد بررسی قرار گرفته شد. .2تحلیلهای آمار توصیفی: شامل جمعآوری، سازماندهی و تعریف اطلاعات است.
.3آزمون کولموگروف-اسمیرنوف جهت بررسی نرمال بودن یا نبودن دادهها و از آزمون t تک نمونهای جهت آزمودن فرضیههای تحقیق بهره برده شده است.
.4در پژوهش حاضر نرم افزارهای SPSS 22 و Excel 2010 جهت تجزیه و تحلیل دادهها آزمونهای مربوطه مورد استفاده قرار گرفته است.
-3 مبانی نظری و پیشینه تحقیق
1-3 مدیریت زنجیره تأمین
اولین بار عبارت مدیریت زنجیره تأمین در سال 1982 توسط الیور و وبر14 مورد استفاده قرار گرفت (Stadtler, .2004) واژهای که صنعت جهان را در قالبی نو بیان مینمود. زنجیره تأمین دید یکسانی از بالادست تولید تا پایین دست آن، از دسته های تأمین کنندگان تا توزیع کنندگان و مشتریان، ارائه نمود. در اوایل دهه 1980 میلادی، کارخانجات زنجیره تأمین را همانند مفاهیمی چون تولید بهنگام15 و مدیریت جامع کیفیت16 بکار بستند. زنجیره تأمین به عنوان ابزار خلاق تولیدی توسط کارخانههای ژاپنی جهت افزایش کارایی مورد استفاده قرار گرفت. پس از آن، تمرکز آن دیگر تنها بر روی افزایش کارایی داخلی نبود و گامی را به سوی دستیابی به ارزش افزوده بیشتر برداشت. همچنین نباید غافل بود که مدیریت زنجیره تأمین تأثیر بسزایی در کاهش اتلاف و زبالههای تولیدی سازمان دارد .(Singh Gill & Pabla, 2013)
سیر گسترش مفهوم مدیریت زنجیره تأمین تا پایان قرن بیستم ادامه یافت. گانشان و همکارانش در مقالهای تحلیلی این سیر تحقیقاتی را به سه دسته کلی تقسیم نمودهاند:
1. استراتژی رقابتی؛
2. تاکتیکهای متمرکز بر کارخانه؛
3. کارایی عملیاتی.
آنها با ترسیم دیاگرامی، این سیر را بررسی نمودهاند (شکل.(1
در قرن بیست و یک، بیشتر تمرکز محققین بر روی اندازه گیری عملکرد زنجیره تأمین بوده است. گیل و پابلا نیز در سال 2013 چهارچوب دقیقی از اندازه گیری عملکرد زنجیره تأمین در طول تاریخ شکل گیری آن ارائه دادند (Singh Gill & .Pabla, 2013) آنها مدلهای خلاق و البته شناخته شدهای که تاکنون ارائه شده را در قالب جدول (1) ارائه دادند. این جدول میتواند راهگشای تحقیقات آتی در زمینه اندازه گیری عملکرد زنجیره تأمین باشد. این جدول به صورت خلاصه، از سال 1999 به بعد، سیر تحقیقات را در زمینه زنجیره تأمین گردآوری نموده است.
2-3 تعریف مدیریت زنجیره تأمین
در مورد زنجیره تأمین تعاریف متعددی ارائه شده است. غالب این تعاریف بر نکات مشترکی به هنگام بحث تاکید داشتهاند. مهمترین لغات و نکاتی که در تعریف مدیریت زنجیره تأمین به کار رفته است بر این تاکید دارد که مدیریت زنجیره تأمین سیستمی از تأمین کنندگان، تولیدکنندگان، توزیع کنندگان، خرده فروشان و مشتریان است در حالتی که جریان مواد از سوی تأمین کننده تا مشتری در تمام طول فرآیند جاری است و جریان اطلاعات به صورت دوسویه از ابتدا تا انتها و برعکس در گذار است (Ganeshan, Eric, Magazine, & Stephens, .1999)
تعریفی که در این تحقیق مبنا قرار داده شده، تعریف بنیادین و مرجع گراهام استیونز در سال 1989 است:
"... سریهای یکپارچه از فعالیتها که با برنامه ریزی، هماهنگی و کنترل مواد، بخشها و محصول نهایی از تأمین کننده تا مشتری درگیر است. این سری با دو جریان مجزا در تمام سازمان (اطلاعات و مواد) مرتبط است." (Stevens, 1989)
در تعریف انجمن حرفهایهای مدیریت زنجیره تأمین اینگونه آمده است:
در کتاب "مقدمهای بر زنجیره تأمین" نوشته هندفیلد و نیکولاس در سال 1999 تعریف جامعی از زنجیره تأمین ارائه شده است:
"زنجیره تأمین مجموعه ای از رویکردهاست که به کار بسته شدهاند تا به صورت کارآمدی تأمین کنندگان، تولیدکنندگان، انبارها و فروشگاه ها را یکپارچه سازند بدین منظور که محصول، با مقدار صحیح، در جای درست و در زمان مورد نیاز، تولید و توزیع شود. هدفی که این جریان دنبال مینماید کاهش هزینههای گسترده سیستماتیک است به گونهای که نیازهای سطوح خدمت به مشتری ارضا گردد." (Handfield & Nichols, 1999)
تعاریف متعدد دیگری در میان منابع مختلف وجود دارد که به جهت شباهت بالای آنها، از تکرار آن صرف نظر شده است.
در اکثر این تعاریف، هدف غائی مدیریت زنجیره تأمین برآوردن نیاز و خواسته مشتری 17 است . هوگس18 ساختار زنجیره تأمین را به دو صورت ساده و گسترده در کتاب خویش ترسیم نموده است. این ساختار در شکل((2 نشان داده شده است:
