بخشی از مقاله
چکیده
در بازار رقابتی امروز، توسعه فنآوری اطلاعات، افزایش انتظارات مشتریان، جهانی شدن اقتصاد و دیگر اولویتهای رقابتی مدرن، سازمانها را وادار به تغییر کردهاست؛ بهطوریکه رقابت میان شرکتها، جای خود را به رقابت میان شرکتها و زنجیره-تأمین آنها دادهاست. از این رو سازمانها برای مقابله با چنین تغییراتی ناچارند تا در عملیات، اتحادها، شراکتها و استراتژی-های خود تجدید نظر نمایند. در اقتصاد رو به رشد ایران، رقابتپذیری زنجیرهتأمین - SCC - یکی از قویترین ابزارها و بهترین راهکارها برای مقابله با مسائل پیش روی سازمانها در چنین محیط رقابتی است.
هدف اصلی پژوهش حاضر، ارائه مدلی به-منظور بررسی عوامل مؤثر بر رقابتپذیری در صنعت کفش است. دادهها از 82 نفر از کارکنان، کارشناسان و خبرگان شرکت کفش پیام جمعآوری گردید و تأثیر چهار عامل مختلف اعم از مدیریت زنجیرهتأمین سبز، شراکت زنجیرهتأمین، رویکرد توسعه پایدار در بخشبندی تأمینکننده و قابلیتهای فرآیندی مدیریت دانش بر رقابتپذیری زنجیرهتأمین مورد بررسی و آزمون قرار گرفت. بهمنظور تحلیل دادهها و تست مدل پیشنهادی در فاز آماری پژوهش، روش حدأقل مربعات جزئی - PLS - ، و بهمنظور اولویتبندی عوامل دخیل در رقابتپذیری زنجیرهتأمین در فاز پژوهش عملیاتی پژوهش، دو مورد از تکنیکهای تصمیمگیری چند معیاره - MCDM - شامل BWM و FAHP مورد استفاده قرار گرفتند.
نتایج حاصل از فاز آماری پژوهش حاکی از تأثیر مثبت و معنادار »شراکت زنجیرهتأمین« و »قابلیتهای فرآیندی مدیریت دانش«، »مدیریت زنجیرهتأمین سبز« و »انتخاب و بخشبندی تأمینکننده با رویکرد توسعه پایدار « بر رقابتپذیری زنجیرهتأمین میباشد. نتایج حاصل از اولویتبندی عوامل مؤثر بر رقابتپذیری زنجیرهتأمین با استفاده از روشهای MCDM نشان داد که »شراکت زنجیرهتأمین « مهمترین عامل در رقابتپذیری زنجیرهتأمین است و پس از آن، »قابلیتهای فرآیندی مدیریت دانش« در اولویت دوم قرار گرفتهاست. در پایان، برخی استراتژیهای کاربردی برای مدیران، مورد بحث و بررسی قرار گرفته و پیشنهادهایی برای پژوهشهای آینده فراهم شدهاست.
.1 مقدمه
سند چشمانداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 با تأکید بر لزوم فراهم نمودن زمینههای لازم برای تحقق رقابت-پذیری کالاها و خدمات کشور در سطح بازارهای داخلی و خارجی و ایجاد سازوکارهای مناسب برای رهایی از اقتصاد تک محصولی نفت و توسعه صادرات غیرنفتی، اهمیت رقابتپذیری را در توسعهی اقتصادی کشور یادآور میشود و با تأکید بر تلاش برای دستیابی به اقتصاد متنوع و متکی به منافع دانش و آگاهی، سرمایه انسانی و فن آوری نوین، لزوم توجه به مدیریت دانش و قابلیتهای آن بهعنوان یکی از عوامل مؤثر بر رقابتپذیری را در اذهان مدیران و دولتمردان تداعی میکند.
از دیگر بندهای سند چشمانداز 1404 میتوان بر لزوم بهرهگیری از روابط سیاسی با کشورهای پیشرفته برای نهادینه کردن اقتصادی افزایش جذب منابع و سرمایهگذاری خارجی و فنآوری پیشرفته اشاره کرد که این بند نیز میتواند به نوعی تداعیکنندهی اهمیت شراکت به عنوان راهی برای توسعه اقتصادی صنایع کشور باشد. چراکه شراکت منجر خواهد شد که هر یک از شرکا به نوعی مزیت رقابتی دست یابند که پیشازاین هیچیک از آنها بهتنهایی قادر به دستیابی به آن نبودهاند. تحقیقاتی که توسط ویلسون و بویل - - 2006 انجام گرفت، منافع بی شماری را از پیادهسازی همکاری و مشارکت میان سازمانی از قبیل: صرفهجویی در مقیاس، دسترسی به منابع خاص، اشتراک ریسک و هزینه، یادگیری و انعطافپذیری برشمرد
از طرف دیگر، هجوم کفشهای چینی به بازار ایران تهدیدی است که به نظر میرسد اگر تدابیری جدی برای برخورد با این بحران اندیشه نشود در آیندهای نه چندان دور فعالیتهای تولیدی بسیاری از کارخانههای فعال در صنعت کفش ایران همچون کفش ملی، بلا و وین که در سالهای اخیر ورشکست شدند، تعطیل و متوقف خواهد گردید و سهم بازار آنها نیز نصیب تولیدکنندگان چینی خواهد شد.
پژوهشهایی که تاکنون در حوزهی رقابتپذیری صورت گرفته است هرکدام معیارهای محدودی را موردبررسی قرار دادهاند که این معیارها نه تنها در موقعیتهای مختلف و از نظر محققان مختلف متفاوتاند بلکه به دلیل اینکه همه سطوح زنجیره تأمین را در نظر نمیگیرند هیچگاه به مرحله عمل و اجرا نرسیده و کماکان در مرحله تئوریک و نظری متوقف ماندهاند. همچنین مدیران در رابطه با اینکه چگونه و بر چه اساسی باید یک روش یا یک مجموعه معیار را که با سازمان خود سازگار باشد انتخاب کنند، دچار سردرگمی میشوند.
بنابراین نیاز به اتخاذ یک رویکردی سیستمی که ابعاد و حوزههای بسیاری از زنجیره تأمین را در نظر بگیرد، به شدت احساس میشود. چنین رویکردی میتواند میان اهداف استراتژیک و فعالیتهای سازمان هماهنگی برقرار کرده و به عنوان ابزاری کاربردی در اختیار تصمیمگیرندگان قرار گیرد. لذا هدف پژوهش حاضر، ابتدا بررسی تأثیر مؤلفههای مدیریت زنجیره تأمین سبز، شراکت زنجیره تأمین، بخشبندی تأمینکنندگان و قابلیتهای فرآیندی مدیریت دانش بر رقابتپذیری صنعت کفش ایران و سپس رتبهبندی هر یک از مؤلفههای مورداشاره میباشد. در واقع ما در این مقاله به پرسش پژوهشی زیر پاسخ خواهیم داد که:
» عوامل مؤثر بر رقابتپذیری زنجیره تأمین صنعت کفش کدامند و میزان اهمیت هر یک از این عوامل به چه صورت است؟«
دادههای مورد نیاز در پژوهش حاضر طی سه مرحله جمعآوری گردید. بدینصورت که ابتدا با مروری دقیق و گسترده در ادبیات و پیشینه ی پژوهش، عوامل و معیارهای مؤثر بر رقابتپذیری استخراج گردید؛ سپس بهمنظور تطبیق و ویژه سازی معیارهای استخراج شده، با بهکارگیری روش نمونهگیری گلوله برفی، از حداقل 25 نفر از خبرگان صنعت موردمطالعه، نظرسنجی به عمل آمد؛ آنگاه بهمنظور بررسی تأثیر مؤلفههای شناسایی شده در مرحلهی قبل، با توجه به مقتضیات روش مدلسازی معادلات ساختاری1 و همچنین کوچک بودن جامعه آماری، از حداقل مربعات جزئی 2 - PLS - استفاده و سپس با به-کارگیری اوزان نهایی حاصل از تکنیک BWM و FAHP در کنار ضرایب مسیر حاصل از تکنیک PLS نسبت به رتبهبندی عوامل مؤثر بر رقابتپذیری زنجیره تأمین صنعت کفش مبادرت گردید.
در ادامه به مروری بر ادبیات پژوهش در مورد رقابتپذیری و عوامل مؤثر بر آن اعم از: شراکت زنجیره تأمین، مدیریت زنجیره تأمین سبز، بخشبندی تأمینکننده و قابلیتهای فرآیندی مدیریت دانش خواهیم پرداخت. در بخش سوم، روش شناسی پژوهش، جامعه و نمونه آماری و نحوه گردآوری دادهها بیان میشود. در بخش چهارم، با استفاده از سه تکنیک PLS، BWM و FAHP به تحلیل دادهها خواهیم پرداخت. در خاتمه نیز نتایج و یافتههای پژوهش و نیز پیشنهادهایی برای پژوهشهای آتی پژوهشگران ارائه خواهد گردید.
.2 مبانی نظری رقابتپذیری
یکی از ویژگی های شرکت های موفق امروزی برخورداری از قدرت رقابتپذیری است و در عین حال ویژگی بارز شرکت های ناموفق، عدم برخورداری از این ویژگی است. قدرت رقابتپذیری بیش از هر چیز از داشتن دیدگاه های جدید در مورد آن نشئت میگیرد
ازآنجاکه تعاریف مختلفی از رقابتپذیری و حوزههای مرتبط با آن، مانند دیدگاه مبتنی بر منابع، دیدگاه مبتنی بر بازار، دیدگاه مبتنی بر توان خلاقیت و نوآوری، اقتصاد و تولید ارائه شده است، احتمال اینکه تمامی تعاریف موجود در تصمیمگیریهای مدیریتی جهت دستیابی به مزیت رقابتی مورداستفاده قرار گیرند، اندکی بعید به نظرمیرسد
رقابتپذیری مفهومی چند بعدی است که میتواند در سطوح مختلف ملی، صنعت و سازمان، بررسی گردد - Momaya, . - 1998 ریشه کلمه رقابتپذیری برگرفته از واژه لاتین competitor به معنای رقابت در بازارهای تجاری است. این واژه برای بیان توان اقتصادی واحد در مقابل رقبایش در بازارهای جهانی است که کالاها، خدمات، افراد، مهارتها و ایدهها در سطوحی فراتر از مرزهای جغرافیایی عرضه میشوند
آکیمووا - 2000 - رقابتپذیری را مفهومی چندبعدی دانسته، معتقد است برای توسعه توان رقابتی، سازمانها ناگزیر به تقویت خود در همه ابعاد آن هستند
رویکردهای مرتبط با رقابتپذیری
▪ رویکرد مبتنی بر منابع
یکی از رویکردهای مرتبط با رقابتپذیری، رویکرد مبتنی بر قابلیت یا منابع است که بر نقش عوامل داخلی سازمانها و صنایع بر توان رقابتی آنها تأکید دارد
اصل محوری دیدگاه مبتنی بر منابع این است که سازمانها متشکل از مجموعه منابعی میباشند که از اهمیت بالایی در کسب مزیت رقابتی برخوردار بوده و ویژگیها و خصوصیات منابع، چگونگی مزیت و حد پایداری آن را تعیین میکند
▪ رویکرد مبتنی بر موقعیت بنگاه در بازار
رویکرد مبتنی بر بازار بر این اصل استوار است که بنگاهها بهمنظور کسب مزیت رقابتی پایدار، باید مشتریگرا یا بازار گرا، نوآور و کارآفرین و نیز گرایش بالایی به یادگیری داشته باشند. بر اساس این دیدگاه، گرایش به بازار، منبعی مهم برای به دست آوردن مزیت رقابتی و حتی مزیت رقابتی پایدار بهحساب میآید
هدف این رویکرد شناسایی نیازها و خواستههای مشتری و سپس ارائه کالاها و خدمات برای برآوردن آن نیازها و خواستهها بهگونهای بهتر از شرکتهای رقیب است
▪ رویکرد مبتنی بر توان خلاقیت و نوآوری
رویکرد مبتنی بر توان خلاقیت و نوآوری دربرگیرنده توان پژوهش و توسعه، توان بهکارگیری فناوری اطلاعات و مدیریت دانش میباشد
