بخشی از مقاله
چکیده
در بازار رقابتی امروز، توسعه فنآوری اطلاعات، افزایش انتظارات مشتریان، جهانی شدن اقتصاد و دیگر اولویتهای رقابتی مدرن، سازمانها را وادار به تغییر کردهاست؛ بهطوریکه رقابت میان شرکتها، جای خود را به رقابت میان شرکتها و زنجیرهتأمین آنها دادهاست. از این رو سازمانها برای مقابله با چنین تغییراتی ناچارند تا در عملیات، اتحادها، شراکتها و استراتژیهای خود تجدید نظر نمایند. در اقتصاد رو به رشد ایران، رقابتپذیری زنجیرهتأمین - SCC - یکی از قویترین ابزارها و بهترین راهکارها برای مقابله با مسائل پیش روی سازمانها در چنین محیط رقابتی است.
هدف اصلی پژوهش حاضر، ارائه مدلی بهمنظور بررسی عوامل مؤثر بر رقابتپذیری در صنعت کفش است. دادهها از 82 نفر از کارکنان، کارشناسان و خبرگان شرکت کفش پیام جمعآوری گردید و تأثیر چهار عامل مختلف اعم از مدیریت زنجیرهتأمین سبز، شراکت زنجیرهتأمین، رویکرد توسعه پایدار در بخشبندی تأمینکننده و قابلیتهای فرآیندی مدیریت دانش بر رقابتپذیری زنجیرهتأمین مورد بررسی و آزمون قرار گرفت. بهمنظور تحلیل دادهها و تست مدل پیشنهادی در فاز آماری پژوهش، روش حدأقل مربعات جزئی - PLS - ، و بهمنظور اولویتبندی عوامل دخیل در رقابتپذیری زنجیرهتأمین در فاز پژوهش عملیاتی پژوهش، دو مورد از تکنیکهای تصمیمگیری چند معیاره - MCDM - شامل BWM و FAHP مورد استفاده قرار گرفتند.
نتایج حاصل از فاز آماری پژوهش حاکی از تأثیر مثبت و معنادار »شراکت زنجیرهتأمین« و »قابلیتهای فرآیندی مدیریت دانش«، »مدیریت زنجیرهتأمین سبز« و »انتخاب و بخشبندی تأمینکننده با رویکرد توسعه پایدار« بر رقابتپذیری زنجیرهتأمین میباشد. نتایج حاصل از اولویتبندی عوامل مؤثر بر رقابتپذیری زنجیرهتأمین با استفاده از روشهای MCDM نشان داد که »شراکت زنجیره تأمین« مهمترین عامل در رقابتپذیری زنجیرهتأمین است و پس از آن، »قابلیتهای فرآیندی مدیریت دانش« در اولویت دوم قرار گرفتهاست. در پایان، برخی استراتژیهای کاربردی برای مدیران، مورد بحث و بررسی قرار گرفته و پیشنهادهایی برای پژوهشهای آینده فراهم شدهاست.
.1 مقدمه
سند چشمانداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 با تأکید بر لزوم فراهم نمودن زمینههای لازم برای تحقق رقابتپذیری کالاها و خدمات کشور در سطح بازارهای داخلی و خارجی و ایجاد سازوکارهای مناسب برای رهایی از اقتصاد تک محصولی نفت و توسعه صادرات غیرنفتی، اهمیت رقابتپذیری را در توسعهی اقتصادی کشور یادآور میشود و با تأکید بر تلاش برای دستیابی به اقت صاد متنوع و متکی به منافع دانش و آگاهی، سرمایه ان سانی و فنآوری نوین، لزوم توجه به مدیریت دانش و قابلیتهای آن بهعنوان یکی از عوامل مؤثر بر رقابت پذیری را در اذهان مدیران و دولتمردان تداعی می کند.
از دیگر بندهای سند چشم انداز 1404 میتوان بر لزوم بهرهگیری از روابط سیاسی با کشورهای پیشرفته برای نهادینه کردن اقتصادی افزایش جذب منابع و سرمایهگذاری خارجی و فنآوری پی شرفته ا شاره کرد که این بند نیز میتواند بهنوعی تداعیکنندهی اهمیت شراکت به عنوان راهی برای تو سعه اقت صادی صنایع ک شور با شد. چراکه شراکت منجر خواهد شد که هر یک از شرکا بهنوعی مزیت رقابتی دست یابند که پیشازاین هیچیک از آنها بهتنهایی قادر به دستیابی به آن نبودهاند. تحقیقاتی که توسط ویلسون و بویل - - 2006 انجام گرفت، منافع بیشماری را از پیادهسازی همکاری و مشارکت میان سازمانی از قبیل: صرفهجویی در مقیاس، دسترسی به منابع خاص، اشتراک ریسک و هزینه، یادگیری و انعطافپذیری برشمرد
از طرف دیگر، هجوم کفشهای چینی به بازار ایران تهدیدی است که به نظر میرسد اگر تدابیری جدی برای برخورد با این بحران اندیشه نشود در آیندهای نهچندان دور فعالیتهای تولیدی بسیاری از کارخانههای فعال در صنعت کفش ایران همچون کفش ملی، بلا و وین که در سالهای اخیر ورشکست شدند، تعطیل و متوقف خواهد گردید و سهم بازار آنها نیز نصیب تولیدکنندگان چینی خواهد شد.
پژوهشهایی که تاکنون در حوزهی رقابتپذیری صورت گرفته است هرکدام معیارهای محدودی را موردبررسی قرار دادهاند که این معیارها نهتنها در موقعیتهای مختلف و از نظر محققان مختلف متفاوتاند بلکه به دلیل اینکه همه سطوح زنجیره تأمین را در نظر نمیگیرند هیچ گاه به مرحله عمل و اجرا نرسیده و کماکان در مرحله تئوریک و نظری متوقف ماندهاند. همچنین مدیران در رابطه با اینکه چگونه و بر چه اساسی باید یک روش یا یک مجموعه معیار را که با سازمان خود سازگار با شد انتخاب کنند، دچار سردرگمی می شوند.
بنابراین نیاز به اتخاذ یک رویکردی سیستمی که ابعاد و حوزههای بسیاری از زنجیره تأمین را در نظر بگیرد، بهشدت احساس میشود. چنین رویکردی میتواند میان اهداف استراتژیک و فعالیتهای سازمان هماهنگی برقرار کرده و بهعنوان ابزاری کاربردی در اختیار ت صمیمگیرندگان قرار گیرد. لذا هدف پژوهش حا ضر، ابتدا برر سی تأثیر مؤلفههای مدیریت زنجیره تأمین سبز، شراکت زنجیره تأمین، بخشبندی تأمینکنندگان و قابلیتهای فرآیندی مدیریت دانش بر رقابتپذیری صنعت کفش ایران و سپس رتبهبندی هر یک از مؤلفههای موردا شاره میبا شد. در واقع ما در این مقاله به پرسش پژوهشی زیر پاسخ خواهیم داد که:
» عوامل مؤثر بر رقابتپذیری زنجیره تأمین صنعت کفش کدامند و میزان اهمیت هر یک از این عوامل به چه صورت است؟«
دادههای مورد نیاز در پژوهش حا ضر طی سه مرحله جمعآوری گردید. بدین صورت که ابتدا با مروری دقیق و گ سترده در ادبیات و پیشینهی پژوهش، عوامل و معیارهای مؤثر بر رقابتپذیری استخراج گردید؛ سپس بهمنظور تطبیق و ویژه سازی معیارهای استخراجشده، با بهکارگیری روش نمونهگیری گلوله برفی، از حداقل 25 نفر از خبرگان صنعت موردمطالعه، نظرسنجی به عمل آمد؛ آنگاه بهمنظور بررسی تأثیر مؤلفههای شناساییشده در مرحلهی قبل، با توجه به مقتضیات روش مدل سازی معادلات ساختاری1 و همچنین کوچک بودن جامعه آماری، از حداقل مربعات جزئی 2 - PLS - ا ستفاده و سپس با بهکارگیری اوزان نهایی حا صل از تکنیک BWM و FAHP در کنار ضرایب م سیر حا صل از تکنیک PLS ن سبت به رتبهبندی عوامل مؤثر بر رقابتپذیری زنجیره تأمین صنعت کفش مبادرت گردید.
در ادامه به مروری بر ادبیات پژوهش در مورد رقابتپذیری و عوامل مؤثر بر آن اعم از: شراکت زنجیره تأمین، مدیریت زنجیره تأمین سبز، بخشب ندی تأمینکن نده و قابل یت های فرآی ندی مدیر یت دانش خواهیم پردا خت. در بخش سوم، روش شنا سی پژوهش، جامعه و نمونه آماری و نحوه گردآوری دادهها بیان می شود. در بخش چهارم، با ا ستفاده از سه تکنیک PLS، BWM و FAHP به تحلیل دادهها خواهیم پرداخت. در خاتمه نیز نتایج و یافتههای پژوهش و نیز پیشنهادهایی برای پژوهشهای آتی پژوهشگران ارائه خواهد گردید.
.2 مبانی نظری رقابتپذیری
یکی از ویژگیهای شرکتهای موفق امروزی برخورداری از قدرت رقابتپذیری است و در عین حال ویژگی بارز شرکتهای ناموفق، عدم برخورداری از این ویژگی است. قدرت رقابتپذیری بیش از هر چیز از داشتن دیدگاههای جدید در مورد آن نشئت میگیرد
ازآنجاکه تعاریف مختلفی از رقابتپذیری و حوزههای مرتبط با آن، مانند دیدگاه مبتنی بر منابع، دیدگاه مبتنی بر بازار، دیدگاه مبتنی بر توان خلاقیت و نوآوری، اقت صاد و تولید ارائه شده ا ست، احتمال اینکه تمامی تعاریف موجود در تصمیمگیریهای مدیریتی جهت دستیابی به مزیت رقابتی مورداستفاده قرار گیرند، اندکی بعید به نظرمیرسد
رقابتپذیری مفهومی چند بعدی ا ست که میتواند در سطوح مختلف ملی، صنعت و سازمان، برر سی گردد
ریشه کلمه رقابتپذیری برگرفته از واژه لاتین competitor به معنای رقابت در بازارهای تجاری است. این واژه برای بیان توان اقت صادی واحد در مقابل رقبایش در بازارهای جهانی ا ست که کالاها، خدمات، افراد، مهارتها و ایدهها در سطوحی فراتر از مرزهای جغرافیایی عرضه میشوند
آکیمووا - 2000 - رقابتپذیری را مفهومی چندبعدی دانسته، معتقد است برای توسعه توان رقابتی، سازمانها ناگزیر به تقویت خود در همه ابعاد آن هستند
رویکردهای مرتبط با رقابتپذیری
▪ رویکرد مبتنی بر منابع
یکی از رویکردهای مرتبط با رقابتپذیری، رویکرد مبتنی بر قابلیت یا منابع است که بر نقش عوامل داخلی سازمانها
و صنایع بر توان رقابتی آنها تأکید دارد
اصل محوری دیدگاه مبتنی بر منابع این است که سازمانها متشکل از مجموعه منابعی میباشند که از اهمیت بالایی در کسب مزیت رقابتی برخوردار بوده و ویژگیها و خصوصیات منابع، چگونگی مزیت و حد پایداری آن را تعیین میکند
▪ رویکرد مبتنی بر موقعیت بنگاه در بازار
رویکرد مبتنی بر بازار بر این اصل استوار است که بنگاهها بهمنظور کسب مزیت رقابتی پایدار، باید مشتریگرا یا بازار گرا، نوآور و کارآفرین و نیز گرایش بالایی به یادگیری داشته باشند. بر اساس این دیدگاه، گرایش به بازار، منبعی مهم برای به دست آوردن مزیت رقابتی و حتی مزیت رقابتی پایدار بهحساب میآید
هدف این رویکرد شناسایی نیازها و خواستههای مشتری و سپس ارائه کالاها و خدمات برای برآوردن آن نیازها و خواستهها بهگونهای بهتر از شرکتهای رقیب است
▪ رویکرد مبتنی بر توان خلاقیت و نوآوری
رویکرد مبتنی بر توان خلاقیت و نوآوری دربرگیرنده توان پژوهش و توسعه، توان بهکارگیری فناوری اطلاعات و مدیریت دانش میباشد
