بخشی از مقاله
چکیده
در چند سال اخیر فعالیت های سازماندهی شده در کشور به ایجاد رشد و پیشرفت در پاره ای از شاخص های علمی و فناوری کشور در زمینه نانو انجامیده است .علی رغم پیشرفت سریع بسیاری از تکنولوژی ها در بعد آزمایشگاهی، تجاری سازی آن ها از جمله موانع گسترش این تکنولوژی ها می باشد که نانوفناوری نیز از این قاعده مستثنی نیست .اما تحقق ثروت و توسعه رفاه اجتماعی در پرتو توسعه و کاربست نانو فناوری هنگامی محقق می شود که یافته های تحقیقاتی در چارچوب فناوری به توسعه بنگاه های جدید و یا بهبود کارایی و رقابت پذیری بنگاه های موجود منجر گردد .
قرارگرفتن ایران در جایگاه نهم دنیا در تولید دانش نانو، چشم اندازی روشن و امیدبخش را به منظور بهره برداری از فرصت های تجاری سازی و خلق ثروت بر مبنای فناوری نانو فرا روی کشور قرار داده است. دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی به عنوان سازمان هایی که پژوهشگران در آن تحقیقات علمی انجام می دهند، نقشی موثر در تجارسازی تحقیقات دارند .هدف این پژوهش، شناسایی موانع تجارسازی تحقیقات نانو تکنولوژی در ایران است.
مقدمه
شاه کلید دنیای امروز، خلق ارزش است. راهکار ورود به دنیای کسب و کار امروزی، فناوری است و شاه کلید فناوری، تجاری سازی و ارزش افزوده ناشی از آن می باشد به عبارت دیگر، تجاری سازی فناوری حلقه اتصال فناوری و بازار است و تمرکز آن بر حلقه های انتهایی زنجیره ارزش می باشد .تجاری سازی ایده های جدید بالاخص ایده های مربوط به فناوری های نوظهور کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
از آنجا که در سازمان های خصوصی به بازار رسانیدن یک محصول می تواند تضمین کننده موفقیت و بقای سازمان باشد، در سازمان های تحقیقاتی نیز بدون تجاری سازی یک محصول، تحقیقات معنایی ندارد .با توجه به حوزه اثرگذاری فناوری و تاکید برنامه های ملی کشور بر آن و با توجه به نقش کلیدی فناوری های نوظهور در تولید ثروت، قدرت و افزایش رفاه اجتماعی، تمرکز این مقاله بر روی فناوری نانو به عنوان یکی از مهم ترین فناوری های نوظهور می باشد
به بیان دیگر تجاری سازی یکی از ضروریترین مقوله هاست که تحقق آن، حوزه نانو فناوری را به عنوان یک فرصت مطرح می سازد و عدم تحقق آن فرصت موجود را به یک تهدید جدی مبدل می سازد .[14] هدف کلی این مقاله شناسایی چالش ها و موانع موجود فراروی تجاری سازی تحقیقات نانو در ایران می باشد.
اگرچه نخستین بار نظر اولیه فناوری نانو در سال 1959 توسط فیزیکدان و برنده جایزه نوبل، ریچارد فاینمن مطرح شد .[42] فناوری نانو با دربر گرفتن حوزه های جدید و گسترده در همه زمینه های دانش و فناوری از همه شاخه های علوم پزشکی، تغذیه و بهداشت تا کشاورزی و محیط زیست، و صنایع ساخت وساز، حمل و نقل، ارتباطات، الکترونیک، صنایع نظامی و هوافضا، گستره ای وسیع و نوین را پیش روی سیاست گذاران حوزه دانش و فناوری باز می کند. در واقع، به نظر می رسد فناوری نانو تحولی نوظهور است که پایه های آن در چند دهه اخیر شکل گرفته، و هم اکنون در حال شکوفایی است .فناوری نانو توانایی شگرف و زیادی در متحول کردن ابزار و موارد مورد استفاده بشر دارد
اهمیت دانش بهعنوان محرک رشد اقتصادی و عامل افزایش بهرهوری مورد تأکید اغلب دولتها و بخشهای دانشگاهی و صنعتی در سطح دنیا میباشد .امروزه در اقتصاد، تولید دانش در کنار انتشار موفق آن و کاربرد مؤثر آن در عرصه تولید به یک هدف جهانی تبدیل شده است .دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی نه تنها از طریق پیشبرد دانش و آموزش نیروی کار متخصص، بلکه نقش مؤثرتری در پیشرفت فناوری کشورها میتوانند ایفا نمایند .
از سوی دیگر توجه به همکاری و پیوند قوی بین دانشگاه و صنعت موجب انتقال فناوری از سازمانهای تحقیقاتی و دانشگاهها به بازارهای تجاری میگردد .اهمیت اقتصادی دانش تنها هنگامی آشکار میشود که از آن در بهبود بخشیدن عرصه مؤثر تولید استفاده شود .به همین دلیل است که جریان دانش و انتشار فناوری اهمیت پیدا کرده است .به طورکلی جامعهمستقیماً از منافع تحقیقات بهره نمیبرد، مگر آنکه راهکارهایی طراحی شود که نتایج تحقیقات به شرکتها، کارخانه های بخش عمومی، یعنی عاملان اقتصادی که در زمینه سرمایهگذاری تجاری تخصص دارند، سپرده شود مشروط به اینکه منافع مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی تأمین گردد .
در سطح کلان اقتصادی، امروزه به اثبات رسیده است که تولید محصولات فناورانه علاوه بر فراهم آوردن ارزشهای اقتصادی قابل توجه، منجر به رشد اقتصادی و فنی نیز میشود و از آنجا که ورود هر محصول به بازار داخلی و خارجی - صادرات - تضمین کننده موفقیت و بقای آن است، از این منظر تجاریسازی فناوری عاملی حیاتی برای رشد اقتصادی هر کشور بهحساب میآید .
در سطح خرد اقتصادی، در یک نهاد تحقیقاتی نیز بدون تجاریسازی، تحقیقات در زمینه تولید یک محصول فناورانه بیمعنی است؛ چراکه بدون دستیابی به مشتریان خاص یک محصول، تولید و یا انجام آزمایش در مورد یک ایده بیفایده به نظر میرسد .اهمیت تجاریسازی فناوری به حدی است که در حال حاضر بسیاری از مؤسسات تحقیقاتی با بهرهگیری از خدمات مشاورهای و انجام پروژههای تحقیقاتی بهصورت همکاری مشترک به تجاریسازی فناوری خود رسمیت دادهاند و تعداد اینگونه مراکز خدمات مشاورهای در کشورهای پیشرفته صنعتی روزبه روز در حال افزایش است
آنچه مانع توسعه علمی و اقتصادی کشور می شود،"دوری نظام اقتصادی، صنعتی و تجاری "از " نظام علمی، آموزشی و تحقیقاتی "کشور است .نباید از باز گفتن این واقعیت هراس داشت که صنعت، تجارت و بازار و به طور کلی اقتصاد ما فاقد یک ریشه علمی و متکی به دانش روز است .در دنیای امروز قدرت اقتصادی، سیاسی و نظامی کشورها متناسب و متکی به تولیدات علمی آنهاست .محصولات " اقتصادی و تجاری و صنعتی "آنان، جملگی یک عنصر واحد را تشکیل می دهند
برای آنکه بتوانیم این شکاف عظیم علمی و اقتصادی کشورمان را با دنیای پیشرفته پر کنیم، باید دست به انقلابی بزرگ بزنیم و آن" تجاری سازی علم و دانش "است و تا زمانی که این مشکل حل نشود، ما همچنان در سطحی گسترده، نه به علم دسترسیپیدا خواهیم کرد و نه به ثروت .برای توسعه پایدار در جامعه باید علم به فرهنگ تبدیل شود و فرهنگی کردن علم در جامعه نیز از مسیر تجاری سازی آن می گذرد
در کشورهای صنعتی ارتباط بسیار قوی میان بخش دانشگاهی/مراکز تحقیقاتی و بخش صنعتی وجود دارد تا تکنولوژی های روز به راحتی میان این دو بخش تبادل شود .همچنین در این کشورها سرمایه گذاری برای توسعه منابع انسانی ارزش بالایی داشته و دولت نیز ربطی میان بخش علمی به خصوص موسسات علمی و دانشگاهها و بخش صنعتی است .
مبانی نظری و پیشینه تحقیق تجاری سازی فناوری
تجاری سازی فرایند تبدیل فناوری های جدید به محصولات موفق تجاری است . به عبارت دیگر، تجاری سازی دربرگیرنده آرایه های مختلفی از فرایندهای مهم فنی، تجاری و مالی است که باعث تبدیل فناوری جدید به محصولات یا خدمات مفید می شود
این فرایند شامل فعالیت هایی از قبیل کسب ایده های تجاری سازی تکنولوژی، به مرحله رشد رساندن آن ها، توسعه تکنولوژی تحقق یافته تحقیقاتی، ساخت نمونه اولیه با استفاده از تکنولوژی های توسعه یافته، توسعه فرایند جدید یا بهینه سازی فرایندهای موجود عرضه محصول به بازار، ایجاد موقعیت فروش و ایجاد زیرساخت های جدید می باشد
تجاری سازی دانش و فناوری دارای سابقه ای طولانی است .در گذشته محدودتر از امروزه فناوری ها و دانش حاصل از تحقیق های علمی، پس از عرضه به بازار تجاری می شدند .به نظر می رسد شروع تجاری سازی دانش و فناوری با بحث های همکاری میان دانشگاه و صنعت در سال 1862 اتفاق افتاده است .[49] بسیاری از پژوهشگران بر این باورند که موضوع تجاری سازی نتایج پژوهش ها در دانشگاه ها و مراکز پژوهشی، یکی از موضوعات مهم سیاست گذاران حوزه ی فناوری است
تجاری سازی فناوریعموماً به عنوان فرایند خلق محصول جدید تعریف شده، که با قیمتی معقول برای پاسخگویی به تقاضای بازار، به بازاری خاص عرضه شده است .به بیان دیگر، فرایندی برای عرضه تجاری فناوری از بخش تحقیق و توسعه و آزمایشگاه ها به شرکت های صنعتی است .[4] تجاری سازی تحقیقات فرایندی است که دانش تولیدشده در دانشگاهها و سازمان های تحقیقا تی را به محصولات قابل عرضه در بازار یا فرایندهای صنعتی تبدیل می کند .این فرایند مستلزم همکاری و تعامل جدی مراکز آموزش عالی و سازمان های تحقیقاتی وابسته به دولت، شرکت های صنعتی، سازمان های مالی و سرمایه گذاری، کارآفرینان و افراد علمی است
یکی از ساده ترین شکل های تجاری سازی فناوری، فروش کامل حقوق انحصاری مربوط به یک اختراع ثبت شده از مالک آن است
