بخشی از مقاله
چکیده
هدف از این پژوهش،تعیین مولفه های مدرسه اثربخش و ارائه الگوی مناسب برای مدرسه اثربخش در دوره ابتدایی و مقایسه این الگو با نظرات متخصصان و صاحب نظران در این حوزه است که در مدارس ابتدایی شهر ارومیه انجام گرفته است. روش پژوهش،پیمایشی است و جامعه آماری این پژوهش اولیای دانش آموزان مدارس دوره ابتدایی به تعداد 30 نفرکه مدرک تحصیلی لیسانس و بالاتررا دارند و معلمان به تعداد280 نفر و مدیران این مدارس به تعداد 28 نفر وکارشناسان آموزش ابتدایی اداره آموزش و پرورش ملکان و اداره کل آموزش و پرورش استان آدربایجانغربی به تعداد 56 نفر و اساتید دانشگاههای دولتی و آزاد ارومیه در گروه علوم تربیتی به تعداد37 نفر - - N= 431 می با شد.
که حجم نمونه بر ا ساس فرمول کوکران به تعداد 15 نفرازاولیا و 102نفر از معلمان و 13 نفر از مدیران و 26 نفر از کارشناسان آموزش ابتدایی و18 نفرازاساتید - - n=174 برآورد شده است. روش نمونه گیری تصادفی منظم می باشد.در این پژوهش، پژوهشگر ابتدا بر پایه مطالعات کتابخانه ای و جستجوی اینترنتی به بررسی مبانی نظری و پیشینه پژوهش در داخل و خارج اقدام و سپس با ا ستفاده از نتایج حا صل از برر سی مبانی نظری مربوط به پژوهش، مجموعه ای از مولفه ها و شاخص های مربوط هر مولفه را تدوین کرده است. این مجموعه شامل 13 مولفه: -1ساختار سازمانی مدرسه -2 اهداف علمی -3فضای آموزشی با نشاط و پویا -4رضایت گروه های ذینفع -5جو مثبت مدرسه -6 رهبری آموزشی و اداری -7فرصت های مشارکت -8تامین منابع -9توسعه حرفه ای -10 تعهد حرفه ای وسیع -11 برنامه درسی تعریف شده-12اثربخشی معلم -13 جایگاه دانش آموز، با 93 گویه ویژه این مولفه ها می باشد.
برای آزمون این مولفه ها و پاسخگویی به سوالات تحقیق، بر اساس متغیرهای مذکور، پرسشنامه محقق ساخته تهیه و تنظیم شده و پس از اطمینان از روایی و اعتبار آنها،پایایی سئوالات پژوهش به تفکیک از طریق آزمون آلفای کرونباخ به ترتیب %95 و %86 با استفاده از اطلاعات 30 پرسشنامه سالم جمع آوری شده حاصل شد. این داده ها با استفاده از روش های آمار توصیفی و استنباطی چون آزمون های Tتک نمونه ای و تحلیل عاملی و T م ستقل مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج ن شان دادکه هر سیزده مؤلفه اثربخ شی مدارس ابتدایی مورد تأیید قرار گرفتند و برای بررسی مولفه های مستخرجه و ارائه الگو، از روش تحلیل عاملی استفاده شد و داده ها به کمک نرم افزار«spss» تحلیل شد.
کلمات کلیدی: مدرسه اثربخش، طراحی الگوی مدرسه اثربخش، شناسایی عوامل مدرسه اثربخش
مقدمه
آموزش و پرورش، کلید فتح آینده است و از دیر باز انتظار از آموزش و پرورش آن بوده که انسان های فردا را تربیت کند و نسل امروز را برای زندگی در جامعه ی فردا آماده سازد، بنابراین ضرورت دارد برنامه ریزان و سیاست گذاران آموزشی، معلمان و مسئولان آموزش و پرورش، الزامات و مقتضیات زندگی فردا را بشناسند تا بتوانند دانش و بینش لازم را در کودکان و جوانان برای فعالیت در جامعه فردا پرورش دهند. در راستای این سیاست، شناسایی ویژگیهای آموزش و پرورش کارآ و اثربخش از اهمیت خاصی برخوردار است - آقازاده،. - 1382 از ویژگی های بارز آموزش و پرورش کارآ و اثربخش، استفاده از برنامه ریزی استراتژیک به عنوان یک فرآیند پویا با دورنگری نسبت به واقعیات و موقعیت های موجود است که ارائه ی راهبرد ها و تاکتیکها ی موثر برای رسیدن به فردای بهتر را امکان پذیر می سازد.
در این نوع برنامه ریزی، مشارکت همه ی افراد ذینفع، ذی ربط و ذی علاقه بر مبنای بازاندیشی، موجب می شود تا در قالب استفاده از سازوکار برنامه ریزی ا ستراتژیک، ضمن تعریف آینده مطلوب و شناخت و ضعیت موجود، به تعیین نیازها بپردازند و برای رفع آنها به گونه ای فراکنشی اقدام کنند - مشایخ،. - 1383اثربخش هر سازمانی عبارت ا ست از درجه یا میزانی که سازمان به هدفهای مورد نظر خود نائل می شود. اثر بخ شی یک مفهوم کلی دارد و آن بصورت ضمنی در برگیرنده تعدادی زیادی از متغیر ها، هم در سطح سازمان و هم در سطح دوایر آن است - دفت، . - 1389تعریف اثربخ شی مدارس یک م سئله پیچیده و یک امر تخ ص صی و علمی ا ست چون مدارس در تعلیم و تربیت دانش آموزان اهداف مختلفی را در زمینه های آموزشی ،اجتماعی ، اقتصادی ، سیاسی،تربیتی و... دنبال می کنند. اگر چه دستیابی به توافق جمعی در باره تعریفی برای مدر سه اثربخش د شوار ا ست. با وجود این تلا شهایی برای تو صیف آن با توجه به ضرورت رعایت ان سجام کل نظام آموز شی انجام گرفته است.کیفیت و اثربخشی مدارس در حقیقت بستگی به کیفیت عواملی دارد که در تولید این خدمت مهم مشارکت می نمایند. این عوامل به قرار زیر است:
-1 کیفیت دانش آموزان بعنوان دریافت کنندگان آموزش و متقاضیان اصلی تحصیل علم ، که طرف تقاضا را تشکیل می دهند.
-2 کیفیت معلمین بعنوان عرضه کنندگان خدمات آموزشی و ارائه دهندگان دانش، که طرف عرضه را تشکیل می دهند.
-3 کیفیت امکانات و تجهیزات ضروری و فضاهای مناسب برای فراهم آوردن محیطی مطلوب که در آن عمل آموزش بصورت مفیدتری ارائه گردد.
-4 کیفیت خدمات اداری سازمانهای هدایت کننده و برنامه ریزان آموزشی در جامعه ، آنان که اهداف کمی و کیفی آموزشی را ترسیم و براساس آن منابع لازم را تخصیص می دهند.
چنانچه کیفیت و اثربخشی آموزش و پرورش را با qs و کیفیت و اثربخشی دانش آموزان را با qp وکیفیت و اثربخشی معلمین را با qr و کیفیت و اثربخشی امکانات و تجهیزات را با qe و کیفیت و اثربخشی خدمات دولتی و اداری را با qj نمایش دهیم، تابع کیفیت و اثربخشی آموزش و پرورش بصورت زیر خواهد بود - عمادزاده ، . - 1386Qs=f - qp .qr .qe .qj - ساده ترین راه انداز گیری اثربخشی مدارس آن است که تعداد دانش آموزانی که یک دوره آموزشی را با موفقیت به پایان رسانده اند ملاک محاسبه قرار گیرد، لیکن چنین روشی ابتدایی است زیرا :
الف- کیفیت آموزش ارائه شده را در نظر نمی گیرد .
ب- برای میزان دانش و مهارت کسب شده توسط دانش آموزان معیاری را ارائه نمی دهد.
متأسفانه امروزه بیشتر مسئولین و دست اندرکاران و مدیران نظام آموزشی کشور، اثربخشی مدارس را بدون توجه به جنبه های کیفی آن با همین روال و منطق اندازه گیری می کنند. یعنی معیار و اثربخشی مدارس، همان درصد قبولی هر پایه و هر دوره آموزشی است، این روند تا حدودی در مدارس غیرانتفاعی، نمونه دولتی و استعداد های درخشان منتفی شده است،به همین جهت اولیا سعی دارند فرزندانشان به این مدارس راه یابند و ادامه تحصیل دهند. ادامه این روند سردرگمی دانش آموزان و اولیای آنان و در نهایت جامعه را بدنبال خواهد داشت. و سبب خواهد شد که مدارس در سطح خرد و نظام آموزش وپرورش در سطح کلان و جامعه در سطح فراسوی کلان به هدفهای حقیقی و آرمانی که همان توسعه فردی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی است، دست پیدا نکنند.
مطالعه تاریخچه تحول و توسعه جوامع صنعتی نشان می دهد که نیروی انسانی ماهر و تعلیم یافته در تبدیل جوامع سنتی به صنعتی پیشرفته، تأثیر فوق العاده مهمی دارد و مهمترین سد راه توسعه و پیشرفت خصوصا" در کشورهای جهان سوم،کمبود نیروی انسانی واجد تعلیم و تربیت صحیح و متخ صص ا ست. اما رفع این نقص از طریق آموزش وپرورش پویا قابل حل ا ست و آموزش وپرورش پویا، محتاج مدارس سالم و اثربخش است. چون بخش قابل توجهی از فعالیت های آموزش و پرورش در مدارس صورت می گیرد. مدارس به عنوان یک نظام اجتماعی حساس و مهم از جایگاه خاصی بر خوردار هستندو مدارس در صورتی خواهند توانست، وظیفه خطیری را که به دوش آنهاست، به نحو احسن انجام دهند که سازمان های پویا و اثربخش باشند - شریعتمداری ، . - 1388
مبانی نظری وپیشینه پژوهش:
اولین دیدگاهی که راجع به اثربخشی ارائه گردید - احتمالاً در طی دهه - 1950 بسیار ساده بود. در این دیدگاه اثربخشی بعنوان میزان یا حدی که یک سازمان اهدافش را محقق می سازد تعریف شده بود - رابینز، . - 1379مطالعه پیرامون اثربخ شی سازمانی در دهه ی 1960و1970 گ سترش بی شتری یافت و اندی شمندان این دو دهه در پی آن بودند تا با جامع نگری و دقت بیشتری معیارهای مناسبی را برای آن ارائه دهند.با یک بازنگری کلی روی این مطالعات معیارهای زیر را می توان یافت: اثربخشی کلی، بهره وری، کارآیی و بازدهی، سود، کیفیت، حوادث، رشد و ترقی، غیبت و بی نظمی، بازگشت سرمایه، ر ضایت شغلی، انگیزش، روحیه، کنترل و نظارت، انسجام و تعارض، انطباق و انعطاف پذیری، هدف گزینی و برنامه ریزی، اجماع و تعالی اهداف، درونی کردن اهداف، نقش وهنجار غالب مهارتهای ارتباطی مدیریت، مهارت های وظیفه ای مدیریت، آمادگی و استعداد، مدیریت اطلاعات و ارتباطات، کاربرد محیط، ارزیابی عوامل خارجی، ثبات و استحکام، ارزش منابع انسانی، مشارکت، تأکید برآموزش، توسعه و موقعیت ها - فقهی فرهمند، . - 1379
»تیلور«، بانی مدیریت علمی و پایه گذار مکتب کلاسیک، اعتقاد داشت که با توجه به وضعیت فنی سازمان ،می توان اثربخشی را به وسیله عواملی مانند، به حداکثر رساندن میزان تولید، به حداقل رساندن هزینه و به کار بردن منافع درحد مطلوب به بالاترین میزان رسانید - نجف بیگی، . - 1385 و »فایول«، که در زمینه اصول مدیریت اولین نظریه پرداز بود، معتقد بود که اثربخشی نتیجه اعمال قدرت و نظم و انضباط در داخل سازمان است، که باید روشن و واضح باشند - همان منبع - .اثربخشی مقیاس مهمی برای نشان دادن مسیر، مکان و آینده سازمان است، همچنین اثربخشی یک سازمان بوسیله فرهنگ سازمانی تحت تأثیر قرار می گیردکه این هم بر سبک وظایف مدیریتی شامل برنامه ریزی، سازماندهی، کارگزینی، رهبری و کنترل تأثیر می گذارد .
منظور از اثربخشی و کارایی، دستیابی به نیازها، اهداف و مقاصد فردی وسازمانی است که با نوع رضایت فردی و سازمانی همراه است. در نتیجه، علاوه بر افزایش تولید، بازدهی و بهره وری سازمان، روحیه و اح ساس م سئولیت افراد را بالا برده و باعث می شود، آنان از کار و سازمان خود احساس رضایت، خشنودی و خوشبختی کنند - میرکمالی،. - 1378اتزیونی - 1382 - ، اثربخشی را میزان تحقق اهداف و میزان استفاده از منابع برای دستیابی به یک واحد از برونداد تعریف می کند. »فیدلر«، که نظریه رهبری را مطرح کرده است، اثربخشی را مشتمل بر روابط مدیر با همکاران، میزان کار از پیش تعیین شده و میزانقدرتی که مدیراز مقام خود بدست می آورد، می داند - اشرفیان،. - 1385
پیتردراکر معتقد است، اثربخشی یعنی انجام دادن کارهای درست. از نگاه دراکر، اثربخشی کلید موفقیت سازمان محسوب می شود - علاقه بند،. - 1377»ردین «، معتقد است، اثربخشی به اندازه ای از کار اطلاق میشود که مدیر بتواند به نتایج معینی یا نیازهای خاصی از طریق اداره در ست در موقعیت سازمان د ست یابد. او درعین حال، اثربخ شی را واب سته به شخ صیت، رفتار و انتظارات مدیر از زیرد ستان، فراد ستان، همقطاران و سازمان می داند - یوسفی،. - 1386اثربخ شی هر سازمانی عبارت ا ست از درجه یا میزانی که سازمان به هدفهای مورد نظر خود نائل می شود.
اثر بخ شی یک مفهوم کلی دارد آن بصورت ضمنی در برگیرنده تعدادی زیادی از متغیرها، هم در سطح سازمان و هم در سطح دوایر آن است. هنگام تعیین اثربخشی سازمان حدود یا میزانی که هدف های چندگانه - چه رسمی و چه عملیاتی - تأمین شده اند، سنجیده و اندازه گیری می شوند و مورد قضاوت قرار می گیرند. درک هدف های سازمانی از نخستین گام هایی است که باید در راه درک اثربخشی سازمان برداشت. هدفهای سازمان باید نشان دهنده ی علت وجودی آن و آنچه که در پی دستیابی به آن است، باشد. هدف ها را بصورت »وضع مطلوب سازمان در آینده« تعریف می کنند - دفت ،. - 1389
