بخشی از مقاله
چکیده:
مدارس خیریهای و خیریه آموزشی یکی از قدیمیترین رخدادهای آموزشی است که تاکنون شکل مشهود آن ساخت و ساز مدارس جدید، بازسازی یا تجهیز مدارس و هزینههای مرتبط بوده است. چنین نقشهایی برغم اثرگذاری سازنده آنها، در شرایط حاضر با چالشهای متعددی موجه است و نیاز به بسط مفهوم خیریه آموزشی است. یکی از زمینههای بسط خیریه آموزشی، مشارکت خیرین آموزشی در تصمیمسازیهای آموزشی و تغییرات آموزشی یا برنامههای درسی است. بنابراین این مقاله درصدد تبیین چیستی، چرایی و چگونگی تصمیمسازی مشارکتی تغییرات آموزشی خیرین است. براساس یافتهها تصمیمسازی مشارکتی تغییرات آموزشی عبارتست از:
شناسایی، تعریف، و تحلیل ابعاد مختلف تغییر آموزشی توسط خیرین و دیگر دستاندرکاران آموزشی، ارزیابی راهحلهای ارائه شده و انتخاب یک یا چند راهحل مناسبتر، که به دلایل متعددی مانند یادگیری از تاریخ مدارس خیریهای، رشد ناچیز جمعیت دانشآموزی کشور، ابهام در وظیفه دولت و وزارت آموزش و پرورش، و رشد فنآوریهای مختلف و تغییر در مفهوم فضای آموزشی، گسترش نقشهای خیرین در تغییرات آموزشی و برنامههای درسی، و گسترش در کمیت و کیفیت خیرین آموزشی ضروری است و برای انجام چنین کاری نیاز است نظام آموزشی و برنامهریزی درسی کشور تغییر پارادایمیک داشته، رویکرد و الگوی تغییر آموزشی و برنامههای درسی تغییر یافته و در تغییرات آموزشی و برنامههای درسی، نگاه سیستمی، به ویژه سیستمهای زنده، پذیرفته شود.
کلمات کلیدی: خیرمدرسهساز؛ مشارکت؛ تغییر آموزشی
مقدمه و تبیین مسئله
مدارس خیریهای، وقفی یا مدرسهسازی توسط خیرین را میتوان به عنوان یکی از قدیمیترین رخدادهای مرتبط با آموزش و پرورش درنظر گرفت. به نحوی که در چشمانداز ملی، شکلگیری مدارس وقفی از قرن چهارم و پنجم هجری شمسی - اعوانی، - 1395 و وقف مدارسی مانند مدرسه خواجه نظامالملک طوسی به نام نظامیه، مدرسه ابنحیان، مدرسه منصوریه، مدرسه قطبیه، مدرسه غیاثیه، مدرسه فصیحیه و غیره - سلطانزاده، - 1364 ، وقف مدرسه »جده کوچک« توسط »دلارام خانم « همسر شاه عباس اول، در اصفهان - آزاد، 1395، ص - 15، اولین مدرسه دخترانه ارامنه به نام کاتارینا در اصفهان - همان، ص - 18، و مدرسه علمیه عباسقلیخان شاملو در دوره صفویه - گروه اجتماعی خبرگزاری بینالمللی قرآن - ایکنا - ، - 1395، وقف مدرسه شیخ عبدالحسین، مدرسه میرزا محمدخان قاجار سپهسالار، میرزاحسینخان مشیرالدوله سپهسالار، مدرسه حاج قنبرعلی سعدالدوله، مدرسه منیرالسلطنه، و امثالهم در دوره قاجاریه - سیدزاده مطلق، - 1390، مدرسه امید در قزوین مربوط به دوره پهلوی، مدارس رشدیه، و غیره، تاساخت و راه اندازی %20 از مدارس کشور در دهههای اخیر - میردامادیان، - 1395 توسط خیرینی مانند حسنعلی علیپور، عباس نوروزی، محمدتقی داورپناه، علیاکبر سبحانی و غیره نمود آشکار این رخداد است.
در چشمانداز بینالمللی نیز، مدرسهسازی توسط خیرین یا مدارس وقفی گذشتهای طولانی دارند و به قرنهای شانزدهم و هفدهم میلادی بر میگردد. بررسی تاریخچه این مدارس نشان میدهد که اولین مدارس خیریه، در اوایل قرن هفدهم میلادی، در پی تشدید انتقادات از آموزش مدرسهای، توسط کلیساهای ایرلندی با حمایت طبقه مرفه پروتستان راهاندازی شد - McCormack, 2012, p - 712، و پس از آن راهاندازی مدارس خیریهای به یک تب تبدیل و قرن هجدهم به عنوان عصر جنبش مدارس خیریهای نامیده شد . - Jones,2013 - عصری که بعدها توسط افراد مختلفی مانند Bernard Mandeville به شدت نقد شد - Pongiglione & Tolonen, . - 2016 با اینهمه، امور خیریه آموزشی در این کشورها هنوز هم وجود دارد و به تغذیه، هزینههای رفت و آمد و سایر خدمات به دانشآموزان مربوط میشود . - Geist Rutledge, 2015; McCormack, 2012 -
در هر حال، مدارس خیریهای، وقفی یا مدارس ساخته شده توسط خیرین از گذشته تاکنون، یکی از واقعیتهای نظام آموزش و پرورش کشور بوده، هست و خواهد بود. اما، امروزه به دلیل تغییرات شتابان در علم و فنآوری و ظهور جنبههایی جدید و متکثر از پدیدههای مختلف سبب شکلگیری شرایطی شده است که برای مدارس خیریهای یا مشارکت خیرین در مدرسهسازی هم میتواند به عنوان یک فرصت قلمداد شود و هم یک تهدید. به بیانی دقیقتر، رشد علم در زمینه آموزش و پرورش، برنامههای درسی و تغییرات آموزشی جنبههای جدیدی از این تغییرات را آشکار ساخته است. جنبههایی مانند وابستگی موفقیت تغییرات آموزشی و برنامههای درسی به عوامل اجتماعی - Leithwood & Montgomery,1982 - ، جمعی و مشارکتی بودن تغییرات آموزشی و ضرورت تأکید بر ظرفیتسازی جمعی - Fullan, 2010 - ، نقش سازنده و غیرقابل انکار جامعه محلی در این تغییرات - Fullan, 2007 - ، و ضرورت تصمیمسازی مشارکتی برنامه درسی - حسینی، - 1395، که زمینههای متنوع و جدیدی برای مشارکت فعال خیرین در آموزش و پرورش ایجاد و قابلیت مشارکت طیف وسیعی از خیرین را در امور آموزشی و پرورشی مهیا کرده و میتواند به عنوان فرصت درنظر گرفته شود. اما، رشد فنآوری به طور اعم و فنآوریهای آموزشی به طور اخص، به ویژه فنآوریهای برخط و اینترنتی و رخدادهای آموزشی مختلف مانند یادگیری از راه دور، منابع آموزشی باز OER، و برنامههای کامپیوتری آموزشی OCW، آموزش الکترونیکی - Karnouskos & Holmlund, 2014; Shrivastava & Guiney, 2014 - ،
و در دهه اخیر، موکها یا دورههای همگانی برخط باز - Jing, 2015; Johansson & Frolov,2014 - سبب تغییراتی چشمگیر در برداشت و مفهوم فضای آموزشی، به ویژه فضای فیزیکی شده است. چنین امری، با توجه به برداشتی که از خیر مدرسهساز به عنوان فرد شریک در ساختن مدرسههای جدید و نیز بازسازی، بهسازی و تجهیز مدارس وجود دارد - انجمن خیرین مدرسهساز ایران، - 1391، میتواند به عنوان تهدیدی برای مدرسهسازی و مشارکت خیرین در امور آموزشی تلقی شود. بنابراین ظهور فرصتهای جدید برای مشارکت فعال خیرین در امور آموزشی و پرورشی و تغییرات آموزشی از یک طرف و از طرف دیگر، احتمال کمرنگ شدن مدرسهسازی در آیندهای نه چندان دور - در کشورهای درحال توسعه دیرتر - این سؤال را ایجاد میکند که برای فعال نگهداشتن مشارکت خیرین در امور آموزشی و پرورشی چه راهکارهایی میتواند اندیشید؟ سؤالی که این مقاله در قالب سه محور چیستی، چرایی و چگونگی تصمیمسازی مشارکتی خیرین در تغییرات آموزشی، درصدد پاسخگویی به آن است.
بحث و نتیجهگیری:
بحث درباره تصمیمسازی مشارکتی خیرین در تغییرات آموزشی نیازمند درک سه محور زیر ا ست:
چیستی تصمیمسازی مشارکتی تغییرات آموزشی خیرین فهم »چیستی تصمیمسازی مشارکتی تغییرات آموزشی خیرین« نیازمند فهم تغییر آموزشی، بازیگران یا مشارکتکنندگان تغییر آموزشی، و تصمیمسازی مشارکتی است. درباره تغییر آموزشی تعابیر مختلفی ارائه شده است. فولن - 1387 - آن را عبارت از هرگونه دگرگونی در آموزش یا در شرایط و ترکیبهای آموزشی پیرامون آن میداند که از تغییر در جهتدهیهای کلی در برنامه درسی تا تغییراتی ویژه در یک برنامه درسی خاص در نوسان است. Banning - نقل شده در - .DVDSR OX' 2010 کشف و بکارگیری رویههای بهتر برای بهبود تجربیات یادگیری یادگیرندگان را به عنوان تغییر آموزشی درنظر میگیرد. و بزعم - 1990 - Cuban تغییر آموزشی و برنامه درسی معمولاً به هر تغییر آموزشی اشاره میکند که فلسفه آموزشی، ارزشها، اهداف، ساختارهای سازمانی، مواد آموزشی، راهبردهای تدریس، تجربیات دانشآموزان، سنجش و نتایج یادگیری را در بر میگیرد. تعاریفی که میتوان آنها را به عنوان »هر تغییر و دگرگونی در فلسفه آموزشی، منطق و چرایی و ارزشها، رویکردها و دیدگاهها درسی، ساختارهای سازمانی، راهنماها - نیازسنجی و اهداف برنامهها - ، محتواها، مواد و منابع آموزشی و فضا و تجهیزات موردنیاز، و رویکردها و روشهای یاددهی -یادگیری و ارزشیابی پیشرفت تحصیلی یادگیرندگان، و همچنین اجرا و نهادینهسازی برنامههای درسی جدید« درنظر گرفت - حسینی، . - 1395
درباره مشارکتکنندگان یا بازیگران تغییرات آموزشی نظراتی مختلفی وجود دارد. - 2007 - Fullan از معلم، دانشآموز، والدین و جامعه محلی، مدیر منطقه، و دولت نام میبرد. حسینی - 1395 - بازیگران تغییر آموزشی را شامل آموزان، معلمان، مدیر و کارکنان مدرسه، والدین و جامعه محلی، مدیر و کارکنان مناطق آموزشی، متخصصان دانشگاهی، کارکنان مرکز یا وزارت آموزش و پرورش، وزیر آموزش و پرورش و معاونان وی، وزیر علوم، نمایندگان بازارکار و صنایع، و رئیس جمهور یا شخص اول دولت عنوان میکند. در هر حال، جامعه محلی یکی از مهمترین مشارکتکنندگان تغییرات آموزشی است، زیرا از یک طرف، یک مدرسه به تنهایی و بدون توجه به جامعه محلی و منطقهای که در آن قرار دارد نمیتواند در تغییرات آموزشی مشارکت فعالی داشته باشد. زیرا، اگر جامعه محلی یا منطقه از طریق برنامهریزی، ظرفیتسازی مشارکتی را پرورش ندهد، آن را با غفلت تضعیف خواهد کرد . - Fullan, 2007 -
بنابراین موفقیت نسبی تغییر آموزشی به عوامل اجتماعی بستگی دارد Fullan, 1993 - ، . - Leithwood & Montgomery, 1982 از طرف دیگر نیز، اگر جامعه محلی به عامل تغییر تبدیل شود، نقشی سازنده و اساسی برای بهتر شدن تغییر خواهد داشت. قدرتهای محلی آموزش از طریق تدوین اهداف منطقهای یادگیری دانشآموزان، تدارک حمایتهای ساختاری از تغییر - مانند سنجش منطقهای، سیستمهای مدیریت داده، پروتکلهایی برای استفاده از نشستها - ، ایجاد سرمایه انسانی و اجتماعی در بین معلمان، و ارتقاء فرهنگ کاربرد تغییر و اعتماد - Levin & Datnow, 2012 - میتوانند نقشی اساسی در کمک به مدارس جهت آغاز، اجرا و تداوم تغییر داشته باشند . - Togneri & Anderson,2003 - جامعه محلی، نیروها و عوامل مختلفی دارد که خیرین مدرسهساز یکی از آنها به شمار میروند و میتوانند نقشی سازنده در تغییرات آموزشی داشته باشند.
تصمیمسازی یا تصمیمگیری عبارت است از فرایند مشخص کردن ماهیت مشکل خاص و انتخاب از بین راهحلهای ممکن برای حل مشکل - Okumbe,1998 - یا فرایند شناسایی، تعریف، تشخیص، و تحلیل گزینههای گوناگون درباره یک موضوع، ارزیابی راهحلهای ارائه شده و انتخاب یک یا چند گزینه درستتر از بین آنها، یا انتخاب یک امر از بین امور مختلف یا مناسبترین راهحل. تصمیم همیشه با یک انتخاب و کنارگذاشتن گزینههای دیگر، انجام دادن و اقدام همراه است - عابدینی، . - 234: 1393 تصمیمسازی مشارکتی نیز آن نوع از تصمیمسازی است که در آن دستاندرکاران مختلف به بررسی ابعاد مختلف مسئله پرداخته، راهحلهای مسئله را ارائه کرده، و این راهحلها اجرا میکنند.
اگرچه در شرایط موجود، نقش مسلط خیرین به ساخت و ساز مدارس جدید، بازسازی یا تجهیز مدارس و هزینههای مرتبط محدود و طیف محدودی از خیرین را شامل میشود، اما با درنظر گرفتن مفهوم تغییر آموزشی و تصمیمسازی مشارکتی، میتوان طیف وسیعی از نقشها، از مشارکت فعال در فلسفه آموزشی، منطق و چرایی و ارزشها، رویکردها و دیدگاههای درسی، ساختارهای سازمانی، راهنماها - نیازسنجی و اهداف برنامهها - ، محتواها، مواد و منابع آموزشی و فضا و تجهیزات موردنیاز، و رویکردها و روشهای یاددهی-یادگیری و ارزشیابی پیشرفت تحصیلی یادگیرندگان، تا اجرا و نهادینهسازی برنامههای درسی جدید را برای خیرین ترسیم نمودمسلماً. چنین نقشهایی سبب بسط خیرین به طیفی از افراد مختلف، تخصصهای مختلف و مشارکتهای متعدد خواهد شد.
متناسب با مطالب فوق، »تصمیمسازی مشارکتی تغییر آموزشی خیرین« عبارت است از: شناسایی، تعریف، تشخیص، و تحلیل ابعاد مختلف تغییر آموزشی توسط خیرین و دیگر دستاندرکاران آموزشی، ارزیابی راهحلها یا گزینههای ارائه شده و انتخاب یک یا چند راهحل یا گزینه مناسبتر. چرایی تصمیمسازی مشارکتی خیرین در تغییرات آموزشی اینکه چرا خیرین باید در تغییرات آموزشی و برنامههای درسی مشارکت کنند، هم از بعد سلبی و هم از بعد ایجابی قابل طرح است. از بعد سلبی، یادگیری از تاریخ مدارس خیریهای، رشد ناچیز جمعیت دانشآموزی کشور، ابهام در نقش و وظیفه دولت و وزارت آموزش و پرورش، و رشد فنآوریهای مختلف آموزشی و تغییر در مفهوم فضای آموزشی مهمترین دلایل تصمیمسازی مشارکتی تغییر آموزشی
