بخشی از مقاله
خلاصه
با پیدایش و گسترش زنجیره تامین سبز در دههی 1990 میلادی شناسایی معیار های ارزیابی زیست محیطی تامین کنندگان و رتبه بندی آنها اهمیت یافته است. در این مقاله ابتدا به تعریف زنجیره تامین سبز پرداخت می شود و سپس با استفاده از روش دلفی معیارهای ارزیابی سبز تامین کنندگان شناسایی می گردد و با روش تکنیک سلسله مراتب فازی رتبه بندی می شود.
مقدمه
در سال های اخیر یکی از مسائلی که سازمان های با آن مواجه گردیده اند تولید پاک و حفاظت از محیط زیست می باشد. یکی از موضوعات مهم در تولید پاک استفاده از زنجیره تأمینی است که در تمام مراحل زنجیره توجه به مسائل زیست محیطی داشته باشند. مدیریت زنجیره تأمین، یک فلسفه جامع برای اداره جریان کانالهای توزیع از عرضه کننده تا مصرف کننده می باشد. مدیریت زنجیره تأمین برای سازمانها یک وسیله برای مبادله مستمر اطلاعات و بهسازی عملکردشان فراهم می کند
مدیریت زنجیره تأمین به سازمانها، کمک خواهد کرد که دانش فنی بدست آورند و از دیگران در جهت بهبود کیفیت محیط زیست شان یاری جویند
هم افزایی رعایت ملاحظات زیست محیطی و مدیریت زنجیره تأمین فرصتی فراهم می کند تا زنجیره تأمین به سازمانها کمک کند که بهره وری، کیفیت و عملکرد محیطی خود را از طریق جریان پیوسته اطلاعات ارتقا دهند.{1} به عبارت دیگر به چنین زنجیره تأمینی که در سراسر زنجیره حفاظت از محیط زیست و تولید پاک یک ارزش محسوب می گردد زنجیره تأمین سبز می گویند.
چارچوب و مبانی نظری تحقیق
زنجبره تأمین سبز
مدیریت زنجیره تأمین سبز توسط انجمن پژوهش صنعتی دانشگاه ایالتی میشیگان در سال 1996 معرفی شد که در واقع مدل مدیریت نوینی برای حفاظت از محیط زیست است .مدیریت زنجیره تأمین سبز از منظر چرخه عمر محصول شامل تمامی مراحل از مواد اولیه، طراحی و ساخت محصول، فروش محصول و حمل و نقل، استفاده از محصول و بازیافت محصولات میباشد . با استفاده از مدیریت زنجیره تأمین و فناوری سبز، سازمانمیتواند تأثیرات منفی زیست محیطی را کاهش داده و به استفاده مطلوب از منابع و انرژی دست یابد
سریواستاوا مدیریت زنجیره تأمین سبز را اینگونه تعریف می کند: مدیریت زنجیره تأمین عبارتست از یکپارچه سازی تفکر زیست محیطی در مدیریت زنجیره تأمین که شامل طراحی محصول ، یافتن منابع و انتخاب، فرآیندهای ساخت، تحویل محصولات نهایی به مصرف کنندگان مواد، و مدیریت پایان عمر محصول، پس از عمر مفید آن می باشد
واکون و کالسن فلسفه زنجیره تأمین سبز را اینگونه بیان می دارند که : چگونگی استفاده سازمانها از تأمین کنندگان، تکنولوژی و توانایی های خود برای یکپارچه سازی چالش های زیست محیطی و افزایش مزیت رقابتی . زنجیره تأمین سبز نه تنها بروی محصولات و فرایند های تولید تمرکز می کند بلکه شامل منابع طبیعی ، تأمین کنندگان و توزیع کنندگان هم می باشد
مدیریت زنجیره تأمین سبز عبارتست از تلاش هماهنگ در سراسر سازمان و استفاده از شیوه های سبز در فرایند های مختلف سازمان که باید این شیوه ها با یکدیگر سازگار باشند و همچنین بهبود عملکرد زیست محیطی در تمامی سطوح مدیریت و تأمین کنندگان و عرضه کنندگان {3}. همانطور که در این تعاریف مشخص است زنجیره تأمین بسیار بیشتر از یک استراتژی برای تولید پاک می باشد بلکه در برگیرنده ی طراحی سبز ، سفارش سبز، تهیه ، عملیات سبز یا تولید سبز ، توزیع سبز ، تدارکات بازریابی سبز و همچنین لجستیک معکوس میباشد.
مزایایی زنجیره تأمین سبز
شاید با بحث در مورد زنجیره تأمین سبز به اذهان تنها ممعانت استفاده از مواد شیمیایی سمی و خطرناک یا کاهش انتشار آلاینده ها یا ضایعات به محیط زیست خطور کند، اگر چه این موارد مهم هستند اما اهمیت آلاینده و مزایای زنجیره تأمین سبز محدود به کاهش مصرف مواد سمی و خطرناک یا کاهش آلاینده های مضر نمیشود. اصول زنجیره تأمین سبز برای تمام بخش های یک سازمان به کار گرفته شود و اثرات آن می تواند در تمام زمینه های ملموس و ناملموس گسترش یابد.{2} می توان مزایای انطباق با زنجیره تأمین سبز را در سه دسته مادی ، غیر مادی و احساسی تقسیم کرد.
مزایای مادی : مدیریت زنجیره تأمین سبز می تواند به کاهش بار زیست محیطی بر محیط زیست ، کاهش هزینه های تأمین کنندگان ، تولید کنندگان و مشتریان کمک میکند و به کاهش مصرف انرژی و منابع در جامعه منجر خواهد شد.
مزایای غیر مادی: مدیریت زنجیره تأمین سبز میتواند کاهش رد تأمین کنندگان، سهولت دستیابی برای تولید کنندگان و رضایت مشتریان و ارضای بهتر نیازهای جامعه را موجب شود.
مزایای احساسی: مدیریت زنجیره تأمین سبز به ترغیب سهامداران و ذی نفعان نسبت به محیط زیست تصویر بهتر برای تأمین کنندگان و تولید کنندگان، احساس بهتر و ارتقای کیفیت زندگی برای مشتریان و وادار کردن صنایع برای قبول مسئولیت در برابر جامعه کمک می کند.
ارزیابی سبز تأمین کنندگان
از آنجا که فعالیت های تأمین کننده به طور مستقیم بر محصول نهایی اثر می گذارد ، انتخاب تأمین کننده یکی از مهم ترین تصمیمات استراتژیک در مدیریت زنجیره تأمین محسوب می شود و بازتاب این اهمیت در حجم وسیعی از مطالعات پژوهشگران در این موضوع نمایان شده است. ارزیابی سبز تأمین کنندگان یکی از مهم ترین مراحل پیاده سازی زنجیره تأمین سبز می باشد که به بررسی وضعیت تأمین کنندگان از نگاه زیست محیطی می پردازد.یا توجه به اینکه تأمین کنندگان دارای نقش اساسی در پیاده سازی زنجیره تأمین سبز هستند سازمان ها نیاز به ارزیابی مستمر تأمین کنندگان با توجه به مسائل زیست محیطی دارند. در ادامه بطوراجمالی به پیشینه ارزیابی سبز تأمین کنندگان پرداخته می شود.
اولین تحقیقات برای انتخاب تأمین کنندگان به دههی 1960 میلادی بر میگردد. وبر و همکاران {6} یک مرور جامع از تحقیقات گذشته انجام داده اند. مدل گروه بندی ، مدل وزن دهی، روش ماتریسی، آنالیز مشخصات فروشنده و روش َAHP/ANP تعدادی از روش های مرسوم ارزیابی تأمین کنندگان هستند
با وجود اینکه تحقیقات فراوانی برای ارزیابی تأمین کنندگان صورت گرفته است اما تحقیقات که به ارزیابی سبز تأمین کنندگان یا ارزیابی تأمین کنندگان با توجه به فاکتور های زیست محیطی بسیار کمتر است.{8} برای ارزیابی و رتبه بندی سبز تأمین کنندگان نسی مدلی بر پایه AHP ارائه نمود که عملکرد زیست محیطی تأمین کنندگان را در چهار بخش توانمندی سبز، بهره وری سبز، مجموعه هزینه ها در طول عمر مفید محصول و تصویر سبز را تعیین می کرد.
فرایند خرید با در نظر گرفتن موضوعات زیست محیطی بسیار پیچیده تر خواهد شد. چون در خرید سبز باید به نقش زیست محیطی تأمین کنندگان نیز علاوه بر شاخص های معمولی قیمت، کیفیت ؛ زمان دریافت محصول ، انعطاف پذیری تأمین کنندگان توجه شود. اعمال فشار بر تأمین کنندگان برای در نظر گرفتن معیار های زیست محیطی کار موثری نخواهد بود و نیاز به روش های پیشرفته و استراتژی می باشد. والتون و همکاران یک فلوچارت ساده برای نمایش روش ها و شاخص های ارزیابی زیست محیطی تأمین کنندگان ارائه دادند.
انارسون از یک نمودار علت و معلولی برای ارزیابی زیست محیطی تأمین کنندگان با در نظر گرفتن بهبود کیفیت مورد انتظار استفاده نمود.{11} ژو و جنگ پیشرفت های زیست محیطی مانند خرید سبز را در فعالیت های تجاری سازمانهای بزرگ و متوسط دولتی چینی مورد بررسی قرار دادند.{12}از میان مدل های ارزیابی سبز تأمین کنندگان ، ارزیابی بر اساس بهترین پیشنهاد از دید زیست محیطی و ارزیابی و کنترل چرخهی عمر،که اثرات خرید سبز و پی امد های مالی آن را در کل چرخه کالا بررسی می کند، به عنوان موارد پرکاربرد در سازمانها مشخص شده است.چن فرایند انتخاب تأمین کنندگات را به دو بخش تقسیم می نماید : بخش اول ، عملکرد و کارائی زیست محیطی به عنوان شرط حداقلی و بخش دوم، فعالیت های معمول موثر در خرید مانند ، کیفیت محصول ، زمان تحویل، سوابق اجرائی و غیره
هامفریس و همکاران یک سیستم فازی سلسه مراتبی همراه با توابع فازی مقیاس پذیر ارائه دادند که فرایند انتخاب تأمین کنندگان را تسهیل می نماید.{14} لو و همکاران یک فرایند تصمیم گیری چند هدفه با استفاده از AHP فازی برای مدیریت زنجیره تأمین سبز ایجاد نمودند تا مدیران را برای ارزیابی سبز تأمین کنندگان یاری رسانند.{15} لی و همکاران مدلی با 6 معیار اصلی کیفیت،سطح تکنولوژی ، کنترل آلودگی، مدیریت محیطی،تولید سبز و تصویر سبز را برای ارزیابی و رتبه بندی سبز تأمین کنندگان با استفاده از مدل دلفی و AHP فازی ارائه نمودند.{16} یه و چانگ با استفاده از الگوریتم ژنتیک مدلی برای انتخاب شریکان تجاری با توجه به مسائل زیست محیطی ارائه نمودند
تحلیل فرایند سلسله مراتب فازی:
در محیط بسیار پیشرفته و پیچیده امروز که تصمیم گیری درست، علمی و به موقع نقش تعیین کنندهای در شکست یا موفقیت هر پروژهای دارد، مسئله تصمیم گیری به عنوان چالشی در دهه های اخیر مطرح شده است .از این رو کاربرد فنون و تکنیک های تصمیم گیری بالاخص روش های تصمیم گیری چند معیاره در مسائل مختلف متداول گردیده است که به فراخور نیاز مورد استفاده قرار می گیرند .این متدولوژی ها شامل یک مدل، الگوریتم، یا تکنیک استاندارد هستند که در بعضی از آنها با تصمیم گیران تعامل وجود دارد، این تعامل می تواند قبل از حل مدل، یا در حین حل مدل باشد
در بین روش های تصمیم گیری چند معیاره، تکنیک الویت بندی با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی ، بطور گسترده مورد استفاده قرار گرفته است.
