بخشی از مقاله
چکیده
شهر کوهدشت ، یکی از چندین سکونتگاه غیررسمی استان لرستان است که با مشکلا ت متعدد اجتماعی، اقتصادی وکالبدی بویژه در بخش مسکن، از جمله فقر مسکن، کیفیت پایین مساکن، همجواری با کاربریهای ناسازگار با محیط سکونت و ...رو به روست. پژوهش حاضر با هدف دستیابی به راهبردی برای ساماندهی و بهبود وضعیت مساکن و محیط مسکونی این شهر انجام گرفته است.
روش تحقیق ، توصیفی - تحلیلی، تکنیک گردآوری داده ها، مطالعات کتابخانه ای و میدانی، وروش وزن دهی AHPبوده است. براساس نتایج تحقیق، بخش عمده مساکن در سکونتگاه غیررسمی شهر کوهدشت، مرمتی و با مصالح کم دوام و دست دوم و فاقد پروانه ساخت هستند. همچنین، استقرارگروههای درآمدی پایین موجب حاکمیت ساخت وسازهای غیرحرفه ای، طولانی شدن دوره ساخت و کاهش توان تولید مسکن در این محدوده شده است.
لذا، هرگونه تلاش در جهت زدودن چهره فقر از شهر می تواند گامی موثر در راستای کاهش مشکلات مسکن مجموعه تلقی شود. ساکنان، دارای احساس تعلق خاطر نسبت به سکونتگاه خود بوده، آمادگی مشارکت برای بهبود وضعیت مسکن و محیط سکونت خود را دارند،راهبردتوانمندسازی در راستای قادرسازی اهالی برای عرضه واحدهای مسکونی جدید در کنار بهبود کمی و کیفی واحدهای موجود، و راهبرد ارتقای سکونت با هدف ساماندهی محیط سکونت آنها می تواند بخش عمده مشکلات موجود را برطرف نماید.
-1مقدمه
فقر مسکن در ایران در مناطق شهری عمدتا به صورت اسکان غیررسمی جلوه نموده و در حال گسترش است - اطهاری، - 1384شامل مساکن خودرو و بدون هویت قانونی است که در اطراف شهرها به طور نامنظم پراکنده شده اند و واحدهای مسکونی آن با مصالح، بی دوام و کم دوام و فرسوده ساخته شده و تجهیزات خدمات شهری آن ناکافی است
یکی از مهمترین نمادها در شناخت وضعیت سکونت در این مناطق، توجه به شاخصها و نماگرهای کالبدی مسکن مطالعات اکتشافی است مربوط به این پژوهش ، حاکی از وضعیت نامناسب مسکن - مجموعه واحدهای مسکونی و محیط مسکونی - در سکونتگاه غیررسمی شهر کوهدشت استان لرستان است.مسکن و شرایط محیطی آن، مهمترین عامل تاثیرگذار در میزان رضایت مندی فرد از سکونت در یک شهر به شمار اقشار کم درآمد برای تامین مسکن در شهرها، از اولین مرحله که انتخاب مکان مناسب برای سکونت در شهر است، تا تامین زمین، کسب مجوز احداث مسکن، تامین هزینه ساخت وساز و تجهیز آن با مشکل مواجه هستند.گسترش فزاینده مشکلات مسکن در شهرهای کشور و ضرورت برطرف کردن آن، لزوم توجه به ریشه های آن را اجتناب ناپذیرمی کند. شهر کوهدشت که هنوز هم بخشی از آن درخارج از محدوده قانونی استان لرستان واقع شده،دچاراَشکال مختلف پدیده کم مسکنی و بدمسکنی است.
-2اهمیت و ضرورت
اسکان بشر نقشی تمدن ساز در فرآیند تاریخی توسعه جوامع داشته است و در این فرآیند، شهرها به مثابه برترین سطح اسکان، کانون ایف ای این نقش بوده اند.چشم انداز توسعه جهانی نشان می دهد این نقش همچنان تداوم دارد و این مهم در گرو حفظ محیط زیست است. از پدیده های عمده ناپایدارکننده شهری به ویژه در کشور ما اسکان غیررسمی به عنوان گونه ای از شهرنشینی با مشکالات حاد است که رو به گسترش نیز هست. امروز که سکونتگاههای غیررسمی به عنوان یک واقعیت و بخش انکارناپذیر شهرهای کشورمان پذیرفته شده اند، تقویت بخشی از جنبه های مثبت و تضعیف جنبه های منفی این سکونتگاهها با تاکید بر امکانات بالقوه و بالفعل موجود در فضاها امکان پذیر است. به همین علت، بررسی حاضر در راستای دسترسی به راهبردهای مناسب برای بهبود وضعیت زندگی در سکونتگاه غیررسمی شهر کوهدشت مهم می نماید. اسکان غیررسمی به سبب بازتولید فقر و گسترش آن، به مخاطره انداختن کیفیت محیط زیست و تحمیل هزینه گزاف برای حل مشکلات آن، تهدیدی جدی برایپایداری و انسجام جامعه شهری به شمار می رود و نیازمند تدابیر ویژه برای ساماندهی وضعیت کنونی و جلوگیری از گسترش آن در آینده است.
-3اهداف
این پژوهش در جستجوی راهبرد های شناسایی وساماندهی و ارتقای همه جانبه وضعیت مسکن و سکونت در شهر کوهدشت با استفاده از مشارکت مردمی است. بالطبع، دستیابی به این هدف، به افزایش رفاه ساکنان محله، برقراری عدالت اجتماعی در دستیابی به خدمات و تسهیلات شهری، ایجاد شهر ای پایدار وسرزنده و پویا می انجامد.
-4سوابق تحقیق
مطالعات و پژوهشهای متعددی پیرامون سکونتگاه های غیررسمی و حاشیه نشین صورت گرفته که عمدتا شامل علل شکل گیری آنها، پیامدها و آثار مستقیم و غیرمستقیم آنها در ابعاد مختلف، مشخصات وویژگیهای آنها از جنبه های اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و روند شکل گیری آنهاست. پژوهش سکونتگاه خودرو و امنیت اجتماعی، سطح معیشت مردم و کاهش کنترل دولت بر رفتار ساکنان را دو عامل عمده در شکل گیری کونتگاه خودروی پاکدشت برشمرده است .
در بررسی عوامل موثر بر شکل گیری مساله حاشیه نشینی و پیامدهای اجتماعی آن در شهر اهوازدریافتند، مهاجرت از محیط های کوچک روستایی و شهری اطراف به شهر اهواز، مهمترین عامل ایجاد و گسترش مناطق حاشیه نشین است که خود تحت تاثیر دافعه های اقتصادی و اجتماعی، فرهنگی محل سکونت قبلی و جاذبه های اقتصادی واجتماعی - فرهنگی شهراست. همچنین، در بحث پیامدهای اجتماعی مشخص شد که بین شدت حاشیه نشینی و افزایش میزان محرومیت نسبی حاشیه نشینان رابطه وجود دارد که درنهایت، باعث حاکم شدن فرهنگ فقر در منطقه حاشیه نشین شده است.
زیاری و نوذری هم در پژوهش ساماندهی و توانمندسازی اسکان غیررسمی کوی منبع آب شهر اهواز ضمن بررسی مشخصات این سکونتگاه راهبردهای مناسب را ار ایه نموده اند سرور و جعفری - - 1388، تداوم مهاجرت و رشد جمعیت شهری منطقه کلانشهری تهران، تعدد و ناهماهنگی در مدیریت منطقه کلانشهری و کند بودنماهیت اصلاحات ساختاری را از مولفه های موثر در گسترش ابعاد اسکان غیررسمی در تهران واجرایی ساختن سند ساماندهی مهاجرت از تهران، سندتوانمندسازی سکونتگاههای غیررسمی، مدیریت یکپارچه و واحد مجموعه شهری، رویکرد به عدالت در فضا و سیاست باز توزیع ثروت به موازات رشد اقتصادی را از جمله راهبردهای موثر در برون رفت از وضعیت و حل این مساله دانسته اند. عبدی و دیگران نیز طی تحقیقی راهکارهای جلب مشارکت ساکنان مناطق اسکان غیررسمی در فرایند تهیه و اجرای طرحهای توسعه شهری ارایه کرده اند.
-5سکونتگاه غیررسمی
در مورد واژگان و مفاهیمی که بتواند دامنه گستردهای از پدیده مورد بررسی را پوشش دهد، تفاوت نظر وجود دارد. اگر از تعاریف عملکردی و خاص پژوهشهای موردی بگذریم، به دلایلی چون گونهگونیو تنوع، تغییر ماهیت پدیده در گذر زمان، بسترها و زمینهها و چه بسا نحوه نگرش متفاوت در کشورهاو حتی شهرهای مختلف، نقشو عملکرد، فرم و شکل ظاهری، میزان کنترل و نظارت بر شکلگیری و دگرگونی، وجود یا فقدان طرح و برنامه قبلی، نحوه ارتباط با شهر مادر، درجه استمرار سکونت، مکان فیزیکیو مصالح مورد استفاده، کیفیت مسکن و سکونت، واژهها و تعاریف بسیار متفاوتی به منظور توصیف پدیده مورد بحث ارائه شده است.
همانگونه که اشاره شد، طیف گستردهای از واژه ها به منظور اطلاق بر پدیدهی بررسی شده مورد استفاده قرار گرفته است که در تحلیل نهایی جمعبندی و دستهبندی آنها بسیار دشوار می نماید. در اینجا حسب شرح خدمات مصوب اصطلاح محلات حاشیه نشین، سکونتگاه غیررسمی یا فرودست انتخاب شدهاست که شامل سکونتگاه یا شکلی از اسکان است که دارای یک یا مجموعه ای از ویژگیهای زیر باشد:
الف - با تکیه بر حرکت خودجوش و خود انگیخته مردم - ساکنان - شکل گرفته و متکی برخواست، انگیزش آنها و مبتنی برتوانها و امکانات آنها باشد.
ب - بدون نظارت، کنترل و مدیریت رسمی دولت و نهادهای عمومی شکل گرفته و سریعاً رشد کرده باشد.
ج - باتوجه به ویژگی خودرو بیبرنامه بودن رشد و دگرگونی، سکونتگاه از جهت تأمین خدمات و زیربناها دچار ضعفاند، و در حداقلِ خدمات و امکان زیستی به سر میبرند.
د - تملک و تصرف زمین و نیز نحوه تفکیک و استفاده از زمین خارج از چارچوبهای معمول و متعارف رسمی و قانونی و بدون مجوزهای لازم از نهادها و دستگاههای رسمی صورت پذیرفته باشد.
ه - ساخت و ساز و تأمین زیرساختها و خدمات با نواقص و مقررات موجود و رسمی صورت گرفته باشد.
و - شکلگیری و دگرگونی آنها مبتنی بر طرح و برنامه از پیش اندیشیده شده، نباشد و بلکه مبتنی بر ساخت اجتماعی و فرهنگی سکونتگاه در مراحل مختلف شکل گیری و دگرگونی باشد.
سند توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاههای غیررسمی مصوب بهمن 1382، این سکونتگاهها را اغلب واجد ویژگیهای ذیل معرفی کرده است:
· مسکنسازی شتابزده توسط استفادهکنندگان آنها کهعمدتاً به دلیل نداشتن پروانهی ساختمان و تبعیت نکردن از برنامهریزی رسمی شهرسازی، مجموعهای نابسامان به وجود آوردهاند.
· پیوستگی عملکردی با شهر اصلی و گسست کالبدی از آن با تجمعی از اقشارعمدتاً کم درآمد و فقیر.
