مقاله توسعه شهرهای کوچک اقماری کلانشهرها با رویکرد TOD ( نمونه موردی باقرشهر )

بخشی از مقاله

چکیده

مسئله حمل و نقل همواره به عنوان یکی از عمده ترین معضلات شهری محسوب میشده است. رشد شتابان اقتصادی و جمعیتی شهرها، افزایش مالکیت خودروهای شخصی، محدودیت زیر ساخت های حمل ونقل شهری ، افزایش سفرهای درون شهری و توسعه نامتناسب فضاهای شهری، باعث افزایش معضلات ترافیکی در شهرها می شود. امروزه جهت رهایی از این مشکلات و افزایش مطلوبیت و کیفیت زندگی در شهرها، توسعه فضاهای شهری برمبنای سیستم حمل و نقل عمومی شکل می گی رد. در واقع میتوان گفت که توسعه مبتنی بر حمل و نقل همگانی راهکار مناسبی برای حل مشکلات ترافیکی و تحقق حمل و نقل پایدار شهری به حساب می آید. هدف اصلی این تحقیق بررسی دستیابی به توسعه مبتنی بر حمل و نقل همگانی - - TOD در شهر باقر شهر می باشد. روش تحقیق تجلیلی توصیفی و ابرار گرداوری داده ها به صورت میدانی و استفاده از پرسشنامه و مصاحبه از دو گروه شهروندان و کارشناسان می باشد.

داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS و ازمون اماری T-Test تحلیل شده اند. نتایج نشان می دهد که نتایج ازمون اماری کارشناسان در 10 شاخص بررسی شده با سطح معنی داری کمتر از 0.005sig: مطلوب ارزیابی شده اند و توسعه این شاخص ها در محدوده مورد نظر می تواند توسعه الگوی TOD را در سطح شهر به دنبال داشته باشد و توسعه آتی شهر را سمت و سو دهد. نتایج تحلیل آماری شهروندان نیز نشان می دهد در بخش سوالات ارزیابی وضع موجود از نظر شهروندان میزان .sig بالاتر از 0.005 می باشد که نشان از نارضایتی از آن شاخص مربوطه می باشد. در مقابل شاخص های امکان سنجی نظر خواهی شده در وضعیت مطلوبی قرار دارند و توسعه این شاخص ها از نظر نمونه اماری مطلوب می باشد.

واژههای کلیدی: توسعه شهری، شهر های کوچک اقماری، رویکرد TOD، باقر شهر

-1 مقدمه

طرح های توسعه با گرایش حمل و نقل عمومی شکلی از توسعه اراضی است که از حمل و نقل عمومی تاثیر پذیرفته و نوعی از ارتباط بین کاربری زمین و حمل و نقل ایجاد می کند. بنابراین به منظور ایجاد یک ارتباط مناسب بین حمل و نقل و کاربری ، خدمات و کاربری ها پیرامون کریدورهای حمل و نقل عمومی متمرکز شده و بالطبع تراکم کالبدی افزایش می یابد که این تراکم امکانات ویژه ای را فراهم می سازد و آثار زیادی در فرایند شهرسازی و حمل و نقل دارد و موجب صرفه جویی در میزان سفرهای شهری می شود و بازدهی شبکه حمل و نقل عمومی را افزایش می دهد. هدف پژوهش بررسی مفهوم ، ویژگی و مزایای توسعه مبتنی بر حمل و نقل همگانی بهر ه گیری از فواید حاصل ازسیستم حمل ونقل عمومی کارا در توسعه بافت های شهری و ارائه فرآیند طراحی شهری حمل ونقل همگانی محور و در عین حال بررسی نمونه هایی از شهرهای اقماری کلانشهرها خصوصا شهر های کوچک با تاکید بر توسعه باقرشهر بعنوان نمونه مورد مطالعه و یکی از شهرهای کوچک اقماری کلانشهر تهران با رویکرد TOD می باشد .

TOD در واقع الگویی از توسعه ی شهری متکی به حمل و نقل عمومی است که حول ایستگاه های حمل و نقل عمومی - اتوبوس و به خصوص مترو - شکل میگیرد و با تراکم باالنسبه بالا، ترکیب و اختلاط کاربری های مسکونی، تجاری، اداری و امثال آن مشخص می شود - موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه ریزی،. - 1382 دسترسی درونی آنهاعمدتاً پیاده ، دوچرخه و امثال این است و دسترسی خارجی آنها توسط حمل و نقل عمومی صورت می گیرد اصولاً. این دیدگاه نگاه جدیدی را در شهرسازی و برنامه ریزی شهری تقویت میکند . دیدگاه Mix Zonning که در نگرش های جدید شهرسازی در تقابل با Zonning که از دیدگاه های مدرنیستی آغازین برآمده بود و همینطور در برابر شرایط و واقعیت های جدید شهری تبدیل به این تفکر که ما اختلاط مناسبی از کاربری ها داشته باشیم ، به نظر می آید که این نگرش، آن نگرش جدید شهرسازی اختلاط مناسب کاربری ها را هم تقویت میکند .

TOD با توسعه ی جهت یافته بر اساس حمل و نقل عمومی ، توسعه بر اساس حمل و نقل، توسعه با پشتیبانیی حمل و نقل عمومی، دهکده حمل و نقل عمومی، معرفی شده است - رفیعیان ،عسگری تفرشای وصادیقی:. - 1389 تعاریف ارائه شده برای TOD را می توان در قالب این تعریف جمع بندی نمود , روشی برای ایجاد ناحیه های با تراکم زیاد شامل مناطق مسکونی تجاری اداری و عمومی هسته مرکزی تجاری در فاصله ی مناسب پیاده روی از ایستگاه خطوط حمل و نقل عمومی "با شعاع نیم مایلی در طول راه روهای حمل و نقل میباشد که باعث تشویق ساکنین، شاغلین و اصناف ناحیه به استفاده بیشتر از حمل و نقل عمومی میشود - رضا زاده و رادمند،. - 1384 برای ایجاد هماهنگی بین سرمایه گذاری در بخش حمل و نقل عمومی و الگوهای کاربری زمین، یک روش پیشنهاد شده ی توسعه ی هوشمند می باشد که TOD یکی از اجزای آن است .

بخشی از سیاستهای مدیریت تقاضای حمل ونقل TOD نیز می باشد. در واقع TOD و سیستم های نوین شهرسازی و ارتباط نزدیک آنها با هم راه حلی برای مشکل پراکندگی است. TOD موجب صرفه جویی در وقت ، کاهش مصرف سوخت ، ترافیک و آلودگی هوا و جلوگیری از تبدیل بی رویه زمین های کشاورزی اطراف شهرها به زمین شهری میشود . به طور خلاصه TOD نمونه ای از توسعه است که هم از لحاظ اجتماعی قابل قبول است و از جمله نتایج به کارگیری آن، کمک به توسعه اقتصادی و بهبود کیفیت زندگی افراد میباشد - جهانشاهی،. - 1388:3توسعه حمل ونقل محور پنج هدف عمده زیر را محقق می سازد: هدف نخست، که درواقع مهم ترین و اصلی ترین هدف در توسعه حمل ونقل محور است، تشویق سا کنین و شاغلین عرصه طراحی به استفاده بیشتر از حمل ونقل عمومی نسبت به اتومبیل شخصی است. هدف دوم که با هدف نخست در ارتباط است، به حداقل رساندن شدت ترافیک، شلوغی و ازدحام - هم در داخل شهرها و هم در شاهراه های اطراف شهرها - میباشد. این امر از طریق تشویق به استفاده کمتر اتومبیل شخصی، کاهش میل و اشتیاق به توسعه حومه ای جدید و عدم اسکان شهروندان در حومه های کم ترا کم اطراف شهرها صورت می پذیرد.

هدف سوم، بالا بردن قابلیت استفاده افراد پیاده از فضاهای خیابانها، پیاده روها و دیگر خدمات شهری است که با طراحی خیابانها و عرصه های عمومی دوستدار پیاده تحقق می یابد . تأ کید بر توسعه داخلی، بومی و محلی جدید و توجه جدی به انگاره های TND هدف چهارم توسعه حمل ونقل محور است . در هدف پنجم، توسعه حمل ونقل محور در حومه شهرها ، نوعی توسعه را تشویق میکند که در آن به گونا گونی معماری بناها ، گونا گونی فعالیتی و کاربری مختلط تأ کید و از یکنواختی جلوگیری میشود . همچنین TOD از آنجا که به دنبال تحقق اهداف متعدد و ویژه ای در واحدهای همسایگی و باهمستان هاست، از دیگر انواع توسعه متمایز میگردد. این اهداف شامل ارتقای کیفیت زندگی، افزایش سلامت عمومی، رسیدن به حد مطلوب توسعه اقتصادی، به وجود آوردن شخصیت ویژه و متمایز برای واحدهای همسایگی و باهمستان ها، ارتقای کفیت محیط زیست و استفاده بیشتر از حمل ونقل عمومی میباشد - . - Barker& Barry, 2004

-2 پیشینه تحقیق
توسعه شهری مبتنی بر حمل و نقل عمومی محور - TOD - در قالب رویکرد نواحی بهبود کسب و کار - BID - مطالعه ای است که توسط صدیقه میمندی پاریزی انجام گرفته است. توسعه شهری بر مبنای حمل و نقل عمومی محور در مراکز شهری می تواند راه حل مناسبی بر این مشکلات باشد و سرزندگی گمشده در مراکز شهری و رونق اقتصادی را به آنها برگرداند. از این رو این مقاله به دنبال داشتن مراکز شهری پویا ، فعال و مراکز تجاری پررونق از طریق ادغام با کاربری های دیگر و توسعه حمل و نقل محور می باشد. برای رسیدن به این هدف با ارائه مفاهیم مرتبط با توسعه حمل و نقل عمومی محور - TOD - و سپس ناحیه بهبود کسب و کار - - BID ، ارتباطی که می تواند بین این دو نظریه مهم شهری وجود داشته باشد را بیان می کند.

در ادامه به این نتیجه می رسد که بایستیTODرا طراحی نمود که اصول BID در آن رعایت شوند به این ترتیب می توان استقرار مناسب جمعیت و فعالیت ها ، اصلاح و بهبود ساختار فضایی محدوده اطراف فضاهای تجاری ، استفاده بهینه از مراکز شهری، توزیع بهینه خدمات و تسهیل در پیاده روی و کاهش حجم سفرهای شهری ، ایجاد مجتمع های چند منظوره برای افزایش فرصت های اشتغال در حوزه بلافصل حمل و نقل عمومی و طراحی فضای سبز در حاشیه خیابان به منظور افزایش تمایل به پیاده روی را داشت .توسعه مرکز شهر سنندج بر مبنای رویکرد توسعه حمل و نقل همگانی محور: این مطالعه توسط محمدحامد عبدی انجام گرفته است .

نتایج این مطالعه نشان می دهد که پژوهش حاضر بر آن است تا با روشی توصیفی- تحلیلی در قالب یک رویکرد توسعهای و با بهرهگیری از اصول توسعه حمل و نقل همگانی محور، پس از شناسایی و ارزیابی جامع و دقیق ویژگیهای مختلف این مرکز، به ارائهی راهبردها، سیاستها و برنامههای عملیاتی توسعه در راستای ارتقای کیفیت فضا، سرزندگی و انسان محوری آن برای شهروندان بپردازد. یافتهها و نتایج حاصل از این پژوهش بیانگر آن است که از میان اصول و راهبردهای کلیدی توسعهی حمل و نقل همگانی محور، راهبرد افزایش کیفیت و دسترسی به حمل و نقل همگانی، ارتقای وضعیت پیادهروی و دوچرخهسواری و مدیریت تقاضای حمل و نقل از اهمیت بالایی برای تدوین برنامههای پیشنهادی به منظور توسعهی مرکز شهر سنندج برخوردار هستند.برنامهریزی کاربری اراضی شهری با استفاده از رویکرد توسعه حمل و نقل محور - مورد مطالعاتی: ایستگاه مترو صادقیه - مطالعه دیگری است که توسط حدیثه عسگری تفرشی بررسی شده است. وجود ایستگاه های مترو به عنوان میدان جاذبه ای عمل می کند که منجر به رشد انواع کاربری ها در محدوده پیرامون و حوزه نفوذ ایستگاه ها می گردد .

به دلیل عدم برنامه ریز ی فضایی و کاربری اراضی و پیش بینی های لازم، این رشد به صورت قارچ گونه بوده و منجر به آشفتگی محیطی و عدم کارآیی بهینه انواع کاربری ها جهت ارائه خدمات در محدوده های پیرامون ایستگاه های مترو می گردد و در نهایت باعث به هم ریختگی کالبد و فضا در این محیط و حتی معضلات عدیده اجتماعی می گردد.رویکرد اساسی در این خصوص در چارچوب “رویکرد توسعه حمل ونقل محور” قابل ارائه است.بدنه اصلی این رویکرد مسیری منطقه ایست که می تواند متشکل از شبکه ای گسترده از خطوط حمل ونقل سنگین ، سبک و یا اتوبوسهای سریع و مترو باشدکه تاثیرزیادی بر انتقال وجابجایی جمعیت و خدمات محلی ومنطقه ای داردو در امتداد این مسیر اصلی - شبکه تردد - کاربریهای حمل و نقل محور قرار می گیرند که با تراکمهای مسکونی و تجاری بالا توسعه می یابند. هدف پژوهش حاضر، برنامه ریزی کاربری اراضی با رویکرد توسعه حمل و نقل محور در اراضی اطراف ایستگاه مترو صادقیه ست.

-3 روش شناسی

به منظور بررسی شاخص ها و تحلیل آماری پرسشنامه از از مون اماری T- test استفاده می شود همچنین روش نمونه گیری: جامعه اماری در این مطالعه با توجه به جمعیت محدوده مورد مطالعه و با استفاده از فرمول کوکران به طور تصادفی انتخاب می شوند. بر اساس این فرمون جامعه اماری در این مطالعه شامل جمعست موجود شهر باقر شهر بر اساس سرشماری 1390 در نظر گرفته شده است. جامعه اماری 62443 نفر می باشد که بر طبق فرمول کوکران حجم نمونه اماری 381 نفر می باشند. این نمونه اماری متشکل از ساکنان و کارشناسان حوزه مدیریت و حمل و نقل شهری می باشند.

-4 شناخت محدوده مطالعاتی

باقر شهر حدوداً در فاصله 4 کیلومتری در امتداد جنوب غربی تهران واقع گردیده است. این شهر در قسمت شمالی دهستان کهریزک از بخش کهریزک شهرستان ری قرار دارد. این محدوده از طرف شمال به روستای خیرآباد، از طرف غرب به بهشت زهرا، از طرف شرق به پالایشگاه تهران و روستاهای قوچ حصار و سلمیر، اسماعیل آباد و عظیم آباد و از طرف جنوب به روستاهای دهنو، قمصر و درسونآباد محدوده می شود.