بخشی از مقاله
چکیده
عقیده بر اینست که روشهاي متعددي جهت دستیابی به توسعه پایدار در یک شهر وجود دارد. یکی از این روشها ، برنامهریزي کاربري زمین میباشد که ارتباط نزدیکی با مبانی توسعه پایدار شهري دارد. بر این اساس، تحقیق حاضر درصدد است تا با ارزیابی و تحلیل کاربري زمین نشان دهد که چگونه برنامه ریزي کاربري زمین می تواند به تحقق توسعه پایدار شهري در شهر موردمطالعه کمک کند. تا اولا نابسامانی هاي کاربري اراضی ناشی از رشد شتابان شهرنشینی در شهر اردبیل را نظم بخشد و ثانیا اهداف غایی یک برنامه ریزي خوب و ایده آل - یعنی دستیابی به رفاه و آسایش شهروندان - را فراهم سازد.
در این راستا مشکلات و نارسایی هاي تک تک کاربري ها به طور کمی و کیفیی مورد بررسی قرار گرفته است و با توجه به شرایط جغرافیایی و اقتصادي و کالبدي شهر اردبیل و با درنظرگرفتن شاخصهاي توسعه پایدار شهري و با دیدي انتقادي به بحث سرانه ها و استانداردهاي رایج در شهرسازي و با رویکردي جغرافیایی به تجزیه و تحلیل کاربري ها پرداخته شده است .
نتایج بررسی هاي انجام شده به صورت ارائه وضع مطلوب براي هریک از کاربري ها و همچنین پیشنهادات و رهنمودهاي کلی تدوین گردید. و در پایان این نتایج حاصل گردید که توسعه شهري فعلی در اردبیل ناپایدار است و استناد به رقم سرانه و استاندارد مشکلات شهروندان را حل نمی نماید بلکه آنچه که می تواند در دستیابی به توسعه پایدار شهر اردبیل کمک نماید ودر مرتفع نمودن مشکلات موثر باشد: تنوع کاربري ها, کیفیت عملکردي کاربري ها، دسترسی مناسب به آنها و توزیع خدمات در حوزه هاي وابسته به شهر می باشد.
مقدمه
هم پاي توسعه شهر و شهرنشینی در ایران، شهر اردبیل نیز در دهه هاي اخیر شاهد توسعه فیزیکی شدید خود بوده - همانند توسعه بافتهاي جدید در اطراف محدوده شهري مثل شهرك کارشناسان، سبلان، حافظ، رجائی و ... با بافتهاي حاشیه نشینی مانند سلمانآباد یا آرازعلی و ... - و با مسائل و مشکلات ناشی از اینگونه شهرنشینی و توسعه شهري بدون برنامه مواجه بوده است.
به جرات می توان گفت که کاربریهاي زمین در این شهر در طی زمان و بطور سنتی و بدون طرح از پیش تعیین شده و بر اساس سلایق مالکین زمین شکل گرفته وباعث ایجاد نابسامانیها و مسایلی در ابعاد مختلف شهري شده است. و تاکنون نیز طرحهاي شهري نتوانسته اند که بطور صد درصدي با اینگونه مشکلات مقابله کرده و
راه حلی جامع ارایه دهند.
بر این اساس مداخله در ساماندهی وضعیت کاربري اراضی موجود شهر اردبیل با توجه به استانداردها و شاخص هاي توسعه پایدار شهري و برنامه ریزي مجدد براي آن لازم به نظرمی آید. تا بدین وسیله علاوه بر ساماندهی اراضی شهري و نظم دهی به توسعه فیزیکی شهر، بتوان چشم انداز شهر سالم و پایدار را براي نسل هاي حاضر و آینده ترسیم نمود. بنابرین، با توجه به مسائل مذکور در زمینه کاربري اراضی، سوالات و فرضیات زیر مورد ارزیابی تحقیق حاضر قرار می گیرد:
الف - سوالات:
1 آیا وضعیت موجود کاربرهاي عمومی اراضی شهري با استانداردهاي کاربري اراضی شهري و شاخص هاي توسعه پایدار شهري مطابقت دارد؟
2 آیا بین تغییرات کاربري اراضی و افزایش جمعیت شهر اردبیل رابطه اي وجود دارد؟
3 آیا کاربري هاي عمومی در سطح شهر بصورت متناسبی توزیع شده است؟
ب - فرضیات:
-1 به نظر میرسد که وضعیت موجود کاربریهاي عمومی اراضی شهري با استانداردهاي کاربري اراضی شهري و شاخص هاي توسعه پایدار شهري مطابقت ندارد.
-2 به نظر می رسد رابطه اي بین سطوح تغییرات کاربري عمومی و افزایش جمعیت شهر اردبیل وجود دارد.
-3 به نظر میرسد در تخصیص کاربریهاي عمومی درمحلات و مناطق شهري عدم تعادلی حکمفرما میباشد.
روش تحقیق
روش بررسی این تحقیق »توصیفی تحلیلی« است. و با توجه به ماهیت کاربردي آن، براي جمع آوري اطلاعات مورد نیاز و ارزیابی و تحلیل داده ها از دو روش جداگانه استفاده می شود. در زمینه مطالعات کاربردي طرح، پردازش نقشه هاي کاربري اراضی و تهییه دیگر نقشه هاي موضوعی بر اساس نقشه هاي مبنا بیشتر از نرم افزار Arc / GIS استفاده شده و در برخی مواقع از نرم افزار Auto Cad نیز بهره گرفته شده است.
در نهایت جهت جمعآوري اطلاعات بخش مطالعات نظري تحقیق، از انواع روشهاي کتابخانه اي - اسنادي - ، بررسی متون و روش هاي میدانی متداول بر حسب نیاز و ضرورت و نیز به منظور دست یابی به آخرین دست آوردهاي مشابه در دنیا از منابع الکترونیکی استفاده شده است.
پیشینه ي تحقیق در ایران و جهان
تاریخچه مطالعات کاربري زمین در سطح جهانی، چندان طولانی نیست؛ چنانگه براي اولین بار در سال 1826 میلادي »فون تونن« با انتشار اثر »دولت منزوي در ارتباط با کشاورزي و اقتصاد ملی« بر الگوهاي کاربري زمین با توجه به قیمت تولیدات کشاورزي تاکید نمود، اما پس از وي بود که مطالعات کاربري زمین شهري نیز آغاز شد.
از نخستین مقررات و ضوابط مربوط به چگونگی تقسیم اراضی شهري و تعیین شرایط استفاده از آن نیز می توان به قانون بهداشت عمومی - - 1875 و قانون برنامه ریزي شهري و روستایی - 1932 - در انگلیس و قانون مربوط به تفکیک اراضی شهري - 1885 - و لایحه منطقه بندي - 1922 - در امریکا اشاره کرد. و در اینجا می توان اذعان داشت که کشورهاي انگلستان و آمریکا از پیشگامان عرصه برنامهریزي کاربري زمین بوده اند.
به پیروي از تحولات شهر سازي در دهه هاي اخیر، الگوي برنامه ریزي کاربري زمین و تهیه طرح هاي توسعه شهري که در ابتدا عمدتاً بر اساس الگوي طرح هاي جامع و تفضیلی بوده دگرگون گردیده و امروزه با توجه به معیارهاي کیفی و تحولات در اهداف و روش ها به سمت توسعه پایدار و پارادیم برنامه ریزي راهبردي روي آورده است. بر همین اساس توجه به رویکرد ساختاري راهبردي در برنامه ریزي شهري و طرح هاي شهري از دهه 1370 در ایران مورد توجه قرار گرفت و براي اولین بار طرح هاي توسعه و عمران جامع شهرستان با عنوان طرح هاي فرا دست طرح هاي جامع شهري با دیدگاه ساختاري راهبردي در سال 1370 آغاز شد.
در همین راستا و به منظور توجه بیشتر به اهمیت اصل توسعه پایدار، در ایران به شکل اجرایی، در سال 1372 کمیسیونی بنام »کمیسیون توسعه پایدار« با تصویب شوراي عالی محیط زیست تأسیس گردید که وظیفه آن اجراي اصول توسعه پایدار بود که یکی از بندهاي اجرایی دستور کار 21 نیز در مورد توسعه پایدار سکونتگاههاي انسانی مورد توجه این کمیسیون می باشد.
نظریات و دیدگاههاي اساسی در برنامهریزي کاربري اراضی شهري
نظریه نقش اقتصادي زمین: زمین به عنوان ثروت ملی محسوب می شود. و هدف برنامه ریزي کاربري زمین شهري از مطالعه اقتصاد زمین، پیشگیري از سوداگري زمین و استفاده از اضافه ارزش زمین در جهت منافع همگانی می باشد و جهت نیل به این اهداف و کنترل بازار زمین شهري از ضوابط و مقررات خاصی همانند منطقه بندي، تفکیک زمین، ذخیره زمین و ... استفاده می کند.
نظریه نقش اجتماعی زمین: اساساً یکی از ویژگی هاي زمین، مشخصه اجتماعی زمین بوده است. از سویی زمین به عنوان کالایی ارزشمند و گرانبها عامل تضاد منافع بین افراد و گروهها با هم بوده است و از سویی دیگر افراد و گروههاي اجتماعی هر کدام به زمین با توجه به هدف و عملکرد خود نقشی محول کرده و از آن بهره برداري و استفاده می کردند عده اي از زمین براي مقاصد کشاورزي، برخی براي مسکن و ... استفاده می کردند. در واقع طی دهه هاي اخیر نظریات متعددي در خصوص تغییر مفهوم حقوق زمین و اطلاق آن به مثابه یک کالاي عمومی و ثروت همگانی در عرصه جهانی ابراز شده است. بنابراین بایستی مالکیت عمومی در اراضی شهري به همراه حق نظارت عمومی بر عملکرد زمین هاي شهري برقرار گردد
نظریه نقش طبیعی زمین: به جهت نقش زمین در تأمین رفاه و آسایش عمومی و به عنوان یک ثروت عمومی و از طرف دیگر افزایش جمعیت ضروري است، ضوابط و مقررات و معیارهایی از آن در راستاي منافع عمومی و حفاظت بهینه و در خور پایدار آن در نظر گرفته شود.
در دنیاي امروز زمین از مواهب کمیاب به شمار می رود، به همین دلیل بر سر استفاده از آن میان فعالیت هاي گوناگون انسان مانند زراعت و باغداري، مرتع و جنگل، صنعت و معدن، شهر و روستا و ... رقابت وجود دارد، پس تخصص عاقلانه زمین به این فعالیتها از جمله مبا حث برنامه ریزي - برنامه ریزي کاربري - است
مدرنیسم و پست مدرنیسم: جنبش مدرنیسم در دهه 1930 بر پایه صنعتی شدن ساخت و ساز، توسعه وسایل حمل ماشینی، گسترش وسایل ارتباطی و تولید انبوه شکل گرفت
نظریه مدرنیسم انعطاف پذیري، هماهنگی، توجه به تفاوت فرهنگی در مکان و زمان، افزایش حس تعلق به مکان و حضور افراد سازمان می گیرد و برنامه ریزان شهري این هدف را در قالب یک فضاي شهري و نه یک ارتباط دهنده می جویند
در مدرنیسم فضاي شهري بر اساس هدفهاي اجتماعی شکل گرفت. بر عکس، پست مدرنیستها، فضا را شی ء مستقل که بیشتر جهت هدفهاي زیبایی شناختی شکل یابی میکند در نظر میآورند. بنابراین در پست مدرنیسم بت سازي محلی شکل تازه اي به خود می گیرد و بازتاب آن معماري شهري را تحت تأثیر قرار می دهد
