بخشی از مقاله
چکیده
شهر، هم خاستگاه اصلی مدرنیته است و هم دستورالعمل پنهان مدرنیته و هم آینه تمام نمای آن. در شهر است که مدرنیته به بالندگی میرسد و در عین حال، مدرنیته است که شهر را جلوگاه خود میسازد. این دو چنان با هم ممزوج شدهاند که سخن از یکی بدون توجه به دیگری راه به جایی نخواهد برد. اگر از مفهوم برنامه ریزی شهری - به معنای علم اداره و کنترل سیستم های شهری با هدف تخصیص بهینه منابع مالی و انسانی به منظور اصلاح ساختار فعالیتهای اقتصادی، اجتماعی و کالبدی شهر - سخن میگوییم اصولاً از سر مسامحه است، زیرا از مفهومی مدرن سخن گفتهایم، در حالی که هنوز تکلیف خودمان را با عناصر و مقومات مدرنیته روشن نکرده ایم.
کاربری اراضی، جزو مفاهیم پایه و اصلی دانش شهرسازی و در واقع شالوده شکل گیری آن است و به اندازهای اهمیت دارد که برخی از برنامه ریزان شهری در کشورهای پیشرفته آن را مساوی با برنامه ریزی شهری میدانند. عموماً ارزیابی چگونگی کاربری اراضی شهری منعکس کننده تصویری گویا از منظر و سیمای شهری و همچنین چگونگی تخصیص فضای شهری به کاربرهای مختلف مورد نیاز شهر در طی زمان و در جهت رسیدن به اهداف توسعه شهری می باشد. در این تحقیق ضمن بررسی دیدگاههای نظری و روند عملی چگونگی ارزیابی کاربری اراضی شهری در شهر رویان، مشخصاً به تحلیل و ارزیابی این مهم در شهر رویان به روش تحلیلی- توصیفی پرداخته شده است.
برای تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار spss، از تحلیل واریانس یک طرفه، آزمون همبستگی اسپیرمن و تی تست T-Test - - انجام شده است. نتایج حاصل از این مطالعه بیانگر آن است که گسترش کالبدی شهر رویان در دو دهه اخیر و افزایش جمعیت آن، باعث عدم تعادل در کاربری اراضی آن گردیده است، لذا تعادل بخشی به آن و ایجاد تمهیدات و تعیین راهکارهای مناسب به منظور جلوگیری از گسترش بی رویه شهر و حفظ اراضی کشاورزی و منابع طبیعی پیرامون شهر را ضروری میسازد.
مقدمه و طرح مسأله
واژههای»دهکده جهانی«،»جغرافیا و اقتصاد جدید«،»سرمایه داری جهانی« و... زنگهای هوشیار باش را به صدا در میآورند. دغدغهها و چالشهای قرن بیست و یکم ضرورت تدوین استراتژی اثر بخش و پویا را در راستای جهانی شدن با توجه به قوانین بازی جهانی با نگرش بومی نمایان میسازد. - صمدیان،. - 105:1388 شهر پدید آمده از تفکرات نوگرایانه و نظریات نوگرایان، شهری، که هم از نظر ویژگیهای چونی و چندی کالبدی- فضایی و هم از نظر ایجاد ناهنجاری های روانی- رفتاری مورد انتقاد قرار گرفت است.
در این بین دو عامل نقش اساسی را ایفا می کردند:
اول، لزوم حرکت سریع و به دنبال آن حضور اتومبیل.
دوم، نقش ویژه و یکسویه مسیرهای شهری یا خیابانها به عنوان عامل دسترسی و جابجایی و غفلت طراحی شهری از توجه به جنبه های انسانی فضاهای شهری. در پی عامل اول، امنیت، آسایش و آرامش از انسان سلب و انسان پیاده به گوشه ای رانده شد و به دنبال عامل دوم، شوق حضور در خیابان به عنوان فضای شهری از انسان گرفته شد. بدین سبب فعالیتهای اجتماعی معنای خود را از دست داد و نهایتاً شهر و فضای شهری بیگانه با انسان پدید آمد.
انسان به فراموشی سپرده شد، حیات شهری معنای خود را از دست داد و شهری بی روح متولد گشت. - حبیبی، - 45:1381 هر فعالیت در شهر، نیازمند با فضای خاصی است که میتواند در مختصات یا قالب آن مکان یا فضا تحقق عینی یابد. زمین مهمترین عامل شکل دهنده محیط کالبدی و بستر فعالیتهای شهری است و همیشه به عنوان » اساسی برای شکل شهری« مورد توجه برنامه ریزان بوده است، به گونه ای که محققینی چون چاپین 1برنامه ریزی شهری را برنامهریزی کاربری زمین شهر میدانند و بر آن مبنا برنامه ریزی کاربری زمین را علم تقسیم زمین و مکانی برای کاربردها و مصارف مختلف زندگی و وظیفه برنامهریزی شهری را ارایه الگوهای بهینه مصرف مکان دانسته اند. - چاپین،. - 2 : 1987
طرح کاربری زمین شهری یک از ابزارهای مهم برای دست یابی به اهداف کلان اجتماعی، اقتصادی و کالبدی است، که نه تنها اثراتی بسیار بر سرمایه گذاری ها و تصمیمات عمومی میگذارد، بلکه نقش مهمی در میزان رشد شهری و کیفیت کالبدی شهر دارد. - سعیدنیا، . - 13: 1378 به طور کلی کاربری زمین نمونهای مهم از تأثیرگذاری انسان بر محیط است، لذا به منظور برنامه ریزی و کنترل زمین و تحولات آن ، لازم است عوامل تأثیرگذاری بر آن شناسایی و ارزشیابی نمود.
- لانگ لی، :2000 - 473 در شهرسازی امروز جهان، برنامهریزی کاربری زمین، یعنی چگونگی استفاده و توزیع و حفاظت اراضی همواره از محورهای اساسی شهرسازی و یکی از زمینه های دست یابی به توسعه پایدار شهری1 به شمار میرود. از دیدگاه توسعه پایدار شهری برنامهریزی کاربری زمین اهداف عمده زیست محیطی، اقتصادی، اجتماعی و کالبدی- فضایی را شامل میشود. اهداف کالبدی- فضایی کاربری زمین موارد عمده توزیع متعادل کاربریها، جلوگیری از تداخل کاربریهای ناسازگار، تدوین معیارها و استانداردهای مناسب کاربری، تشویق تنوع و اختلاط کاربری ها، حفظ تناسب در توسعه عمودی وافقی و .... را در بر دارد - مهدیزاده،. - 77: 1379 با توجه که بین کاربری های شهر ایلام عدم تعادل وجود دارد و برخی از کاربریها در وضعیت نامناسب و نامطلوبی هستند. زمین، اصلیترین عنصر در توسعه شهری محسوب می شود.
از این رو تنظیم و کنترل نحوه استفاده از آن و همچنین محاسبه نیاز واقعی شهر به زمین، به منظور تأمین کاربری های مختلف در زمان حال، و تعمیم و تطبیف ارقام و کمیتهای بدست آمده به آینده در حل مشکل زمین و مسکن و رشد مناسب شهرها، مؤثر واقع میشود. تحولات اجتماعی جوامع انسانی عصر ما، موجب تغییر نقش و کارکرد سیستم شهری میشود، که بازتاب فضایی آن در شهرها نمایان تر است - حمیدی:1376،الف - . توسعه روزافزون جامعه شهری، متأثر از رشد بیرویه جمعیت و مهاجرت، منجر به ساخت و سازهای بدون برنامهریزی و گسترش مهرنشدنی شهرها شده و تغییرات زیادی را در ساخت فضایی آنها به وجود آورده است که لزوم هدایت آگاهانه و طراحی فضای زیست مناسب برای شهرها را به دنیال داشته باشند.
- صابری،. - 10:1381 تغییر کاربری اراضی، یعنی تغییر در نوع استفاده از زمین، کهلزوماً تغییر در سطح زمین نبوده، بلکه شامل تغییر در تراکم و مدیریت زمین نیز میباشد. این تغییرات نتیجه فعل و انفعالات پیچیده عوامل متعددی نظیر سیاست، مدیریت، اقتصاد، فرهنگ، رفتار انسانی و محیط می باشند. در حقیقت توان و امکان رشد شهر و شهرنشینی را به عنوان مهمترین شاخص توصیف کننده تغییر کاربری اراضی و به خصوص اراضی کشاورزی میتوان محسوب کرد.
امروزه در دنیا توجه خاصی به کنترل تحولات کاربری اراضی و پوشش سطح زمین شده است، که بیشتر به خاطر تنظیم سیاستهای مربوط به کاربری اراضی بوده است که نیاز به اطلاعات کافی و جدید در مورد روند تحولات کاربری اراضی دارد. برای پاسخ به سؤالات به هم پیوستهای نظیر چرا؟ چه وقت؟ چگونه؟ و کجا؟ تغییر کاربری اراضی روی میدهد، به مدت دویست سال است که نظریات و الگوهای متعددی مطرح و به عمل گراییده است.
فرضیه پژوهش
- 1 گسترش کالبدی- فضایی شهر رویان رابطه معنیداری با توانهای محیطی شهر دارد.
- 2 بین توپوگرافی هموار پیرامون شهر رویان با گسترش فیزیکی رابطه مستقیمی وجود دارد.
مواد و روشها
روش این مطالعه از نوع مطالعات کاربردی- توصیفی است و با توجه به موضوع تحقیق برای جمع آوری اطلاعات و دادههای مورد نیاز از طریق مطالعه کتابخانهای، اسناد و مدارک آرشیوی و مطالعات میدانی با تکمیل پرسشنامه مرتبط با موضوع تحقیق در محدوده مورد مطالعه به دست آمده است. که این دادهها در قالب نرم افزار spss تجزیه و تحلیل و همچنین جهت آزمون فرضیات تحقیق از آزمون t تک متغیره - - T-Test، استفاده شده است.
شناخت زمینه- یافته های تحقیق2 تعیین و تدقیق محدوده شهر
رویان در غرب استان مازندران و در کناره دریای خزر واقع شده است این شهر درشهرستان نور قرار داشته و بین شهرهای نور و نوشهر میباشد. از سمت شرق به شهرستان نور و از غرب به شهرستان نوشهر، از شمال در مجاورت دریا خزر از جنوب به کوههای البرز منتهی میگردد. فاصله با مرکز استان مازندران با شهر ساری حدوداً 118 کیلومتر است.
ساخت محیط طبیعی و زیست زمین شناسی
قسمت اعظم این شهرستان از سازندهای زمین شناسی دوران دوم و سوم پوشیده شده است. این سازندها اغلب شامل سنگهای شیلی، ماسه سنگی و کنگلومرایی - سازند شمشک - ، دولومیتها و سنگ آهکهای دولومیتی - الیکا - و نیز توفهای ضخیم لایه سبز به همراه شیل و کنگلومرا میباشند. در بعضی از مناطق از جمله جنوب و غرب بلده کجور، سنگهای رسوبی دوران اول نیز شیب شهر رویان در ساحل دریای خزر و بر روی دشت سیلابی نور- رویان- چالوس واقع شده است. این دشت دارای شیب منظم و کیلومتری از غرب میگذرد.
برونزد دارند که عمدتاً شامل سنگ آهک، کوارتزیت و شیل هستند. این سازندها به طرف شمال و به طرف شهر رویان به رسوبات مارنی، ماسه سنگی و کنگلومرایی دوران سوم تبدیل میشوند. اما خود شهر رویان بر روی آبرفتهای دوران چهارم که در اثر فرسایش و حمل و نقل و رسوبگذاری آنها در اثر عملکرد رودخانههای منطقه تشکیل شدهاند، قرار گرفته است. این آبرفتها به طرف شمال شهر و نزدیکی دریا، به ماسههای ساحلی ریزدانه تبدیل میشوند. ملایمی در حدود صفر تا 2 درصد میباشد. جهت عمومی این شیب به طرف دریا است.
