بخشی از مقاله
چکیده :
در سال های اخیر ، بسیاری از سازمان ها برنامه های رسمی و محلی را جهت تغییر رفتارها به صورت مطلوب و اخلاقی و رعایت قوانین و مقررات ، توسط کارکنان تدارک دید ه اند ولی در کشورهای جهان سوم این تلاش ها بی ثمر بوده ، ودر بسیاری از سازمان ها مشکل اصلی ایجاد در رابطه، رفتاری پسندیده و اخلاقی در خور و شان با ارباب رجوع بوده است که به ضرر و زیان سازمان منجر شده است.
از آنجا یی که سازمان ها ی رقیب در تلاش برای مشتری مداری وکسب منفعت بیشتر از طریق نهادینه کردن اخلاق و رفتارها ی پسندیده هستند، اخلاق محوری در سازمان امری ضروری و اجتناب ناپذیر است ویکی از اصول دوام و پایایی سازمان به شمار می رود . سازمان ها از طریق اموزش و خلاقیت و ابتکار و ایجاد فرصت های مناسب در بهبود وضع اخلاقی کارکنان ، نقش بسزایی دارندو آینده سازمان را از لحاظ مشتری مداری تضمین می کنند.
مقدمه
بی تردید ، اخلاق در اسلام دارای اهمیت فراوانی است .علاوه بر آنکه اخلاق از ارکان اسلام و در ردیف احکام به شمار می آید، عامل پیوند انسان به پر وردگار بزرگش نیز می باشد و همانا این پیوند ، مقصود اصلی در ایجاد انسان است زیرا که آن بزرگ ترین کمال آدمی است . وتمامیت کمالات انسان وابسته به آن است .دیگر آنکه آیین مقدس اسلامی در تمامی زمینه ها ، چه در مسائل اجتماعی - اعم از نظام خانوادگی واحوال فردی - وچه در مسائل اقتصادی وسیاسی وغیرآن جزبا شیوه ی اخلاقی - که این دین پایبند برآن استوار است - تمام وکمال نمی گردد - مظاهری - .
امروزه سازمان های بزرگ دولتی ، صنعتی وبازرگانی برای اداره ی امور مربوط به رفتارهای اخلاقی و رعایت قوانین و مقررات توسط کارکنان برنامه های رسمی مهمی را تدارک می بیند ، ولی متاسفانه تاکنون علی رغم این اقدامات ، به دلایلی بیشتر این تلاش ها بویژه در کشورهای جهان سوم بی ثمر بوده ویا آن طور که باید ، به اهداف خود نرسیده اند .به نظر می رسد که دلیل عمده عدم موفقیت برنامه های فوق ، بی توجهی به ریشه یابی ودلایل عدم رعایت اخلاقیات و قوانین بوسیله ی منابع انسانی در سازمان های دولتی ، صنعتی وبازرگانی باشد. موضوع بسیار مهمی که اغلب نادیده گرفته می شود، نقش بسیار مهم وگسترده منابع انسانی در سازمان ها ، دررعایت ویا عدم رعایت اخلاقیات و قوانین و مقررات است - ابطحی ، ٌٌََ - .
استقرار نظام رعایت اخلاق و قانون در یک سازمان، نسازمند حمایت کلیه مدیران سازمانی و فعالیت های مدیریت منابع انسانی از آن، از بدو ورود کارکنان به مجموعه ی سازمانی تا زمان خروج هر یک از آنان است. زمانی که منابع انسانی سازمان اطمینان حاصل کند که کلیه فعالیت های مدیران سازمان، به ویژه مدیران منابع انسانی، معطوف به رعایت اخلاق و قانون در سازمان است و زمانی که رفتارهای اخلاقی و قانونیی براتی کارکنان تفهیم شود و فرصت های انتخاب رفتارهای غیر اخلاقی و غیر قانونی با اتخاذ تدابیر هوشمندان ه از بین برود سرانجام، زمانی که قوانین، مقررات، سیاست ها و خطی و مشی ها شفاف و غیر قابل تفسیر به رای باشند، احتمال ارتکاب اعمال غیر اخلاقی و غیر قانونی در سازمان ها کاهش می یابد - ابطحی، ٌٌََ - .
ٌ-ٍ- مفاهیم و تعاریف اخلاق
اخلاق جمع خلق به معنای سیره وسرشت است .ولی در اصطلاح علم اخلاق ، مراد از این کلمه و اخلاقیات ، معنای عام ان است که به افعال و اقوال وافکار صادره از این صفات ، اطلاق می شود.خواه این صفات ،فضیلت باشند یا رذیلت - مظاهری، ٌَََ - . همانگونه که عقل به نظری وعملی تقسیم می شود ، اخلاق نیز به نظری وع ملی تقسیم می گردد .مقصود از اخلاق نظری ، جدا کردن فضایل از رذایل است .مقصود از اخلاق عملی ، آشکار کردن چگونگی پاکسازی نفس وبیان مراتب سیر به سوی حق تعالی وبیان توصیه ها و رهنمودهایی کلی یا جزئی برای تهذیب نفس وسیر از یک منزلگاه به منزلگاه دیگر است - مظاهری، ٌَََ - .
اخلاق را مجموعه ای از صفات روحی و باطنی انسان تعریف کرده اند که به صورت اعمال و رفتاری که از خلقیات درونی انسان ناشی می شود، بروز ظاهری پیدا می کند وبدین سبب گفته می شود که اخلاق را از راه آثارش می توان تعریف کرد. اخلاقیات در سازمان به عنوان سیستمی از ارزشها و بایدها و نبایدها تعریف می شودکه براساس آن نیک وبدهای سازمان مشخص و عمل بد از خوب ، متمایز می گردد .لذا یکی از عمده ترین دغدغه های مدیران کارآمد در سطوح مختلف، چگونگی کاهش آسیب های رفتاری برای عوامل انسانی شاغل در تمام حرفه ها است تا آن ها ب ا حس مسئولیت وتعهد کامل به مسایل در جامعه وحرفه خودبه کار بپردازند واصول اخلاقی حاکم بر شغل و حرفه خود را رعایت کنند - تیرگر و میرحسینی، ٌَُُ - .
اخلاق در سازمان
امروزه در تجزیه وتحلیل رفتار سازمان ها ، پرداختن به اخلاق و ارزش های اخلاقی یکی از الزامات است .نماد بیرونی سازمان ها را رفتارهای اخلاقی آنها تشکیل میدهد که خود حاصل جمع ارزش های گوناگون اخلاقی است ، که در آن سازمان ها ، ظهور وبروز یافته است .اخلاقیات در سازمان به عنوان سیستمی از ارزش ها وبایدها و نبایدها تعریف می شودکه براساس آن نیک وبدهای سازمان مشخص و عمل بد از خوب ، متمایز م ی گرددبه. طور کلی انسان ها در بُعد فردی و شخصی دارای ویژگی های خاص اخلاقی هستند که پندار، گفتار و رفتار آنها را شکل می دهد .بسیاری از رفتارها و تصمیم های کارکنان و مدیران در سازمان های امروزی ، تحت تاثیر ارزش های اخلاقی آنهاست .
رعایت اخلاقیات در برخورد با ذ ینفعان داخلی وبیرونی ، باعث افزایش مشروعیت اقدامات سازمان و استفاده از مزایای ناشی از افزایش چندگانگی شده ، سرانجام موجب بهبودی سودآوری ومزیت رقابتی می شود .از این رو لازم است مدیران درجهت ارتقای اخلاقی سازمان گام هایی را بردارند - تیرگر ومیرحسینی به نقل از مظاهری راد، ًٌٌٍ - . بی شک دنیای امروز ، دنیای سازمان هاست ومتولیان این سازمان ها ، انسان ها هستند .به عبارت دیگر فلسفه وجودی سازمان ، متکی به حیات انسان است .انسان ها در کالبد سازمان ها روح می دمند .آنها را به حرکت در می آورند و اداره می کنند .
الگوی رفتار اخلاقی در سازمان ها
رفتارهای اخلاقی و غیر اخلاقی ، نتیجه مجموعه ی پیچده ای از تاثیرات می باشد .در مرکز الگوی رفتاراخلاقی ، فرد تصمیم گیرنده از مجموعه منحصر به فردی از مشخصات پرسنلی ، ارزش ها واصول اخلاقی برخوردداربوده که به سمت رفتاراخلاقی گرایش داشته ویا اینکه از آن دوری شود - تیرگر و میرحسینی به نقل از کریتنر و کینیکی، ٌََُ - . الگوی اخلاقی - نمودازذیل - نقش موثری در کارایی و اثربخشی آموزه های اخلاقی دارد.
یکی از وجوه قابل مقایسه در نظام های اخلاقی ، حاصل تربیت اخلاقی می باشدکه به صورت الگو ارائه می گردد.به همین منظور در زبان قران وادبیات دینی براسوه و الگوی اخلاق تاکیدمی شود.امام علی - ع - در خطبه ی ًٌّ نهج البلاغه درمقام توصیه به ساده زیستی چندین اسوه را نشان می دهدکه با توجه به مشاغل بودن به شغل مقدس مدیریت و رهبریت جامعه ، خود را به زیور ساده زیستی آراستند.
