مقاله سازمان اخلاق گرا و تاثیر آن بر سازمان های ورزشی ( بارویکرد اسلامی )

بخشی از مقاله

چکیده:

اخلاقیات به عنوان مجموعه ای از ارزش ها و باورها ، اصول ، مبانی ، باید ها و نباید ها می تواند نقش مهمی در مدیریت اثربخش سازمان ها ایفا کند همچنین میتواند یکی از مهمترین عوامل موفقیت سازمان ها تلقی شود و مدیریت نیز جهت شناخت و برنامه ریزی این موفقیت همچنین شناسایی موانع و راهکارها و تقویت نقاط مثبت عمل میکند. سازمان های ورزشی با توجه به گستردگی آن ها در سطح کشور مورد بررسی قرار گرفته شد تا بعنوان پایه گذار سازمان های اخلاق گرا، که بسیار با منش ورزشکارانه این قشر نیز همخوانی دارد، در این مسیر پیشقدم باشد.

در این مقاله تعاریف بنیادین اخلاق در سازمانها بررسی شد و با موازین اسلامی نیز مزین گردید. نهایتا عوامل تاثیر گذار بر رفتار اخلاقی کارکنان سازمان و همچنین ارزش های اخلاقی در سازمان مطرح گردید. و سازمان اخلاق گرا بعنوان پیشنهاد ویژه جهت رفع فسادهای اداری و بهبود عملکرد سازمانی تشریح می گردد. پیشنهاد می شود در پژوهش های آتی با پیاده سازی سازمان اخلاق گرا در بخش هایی از سازمانهای ورزشی به مقایسه بهبود عملکرد و تاثیر این عوامل بر سازمان پرداخته شود تا با مطالعات کمی بتدریج این مدل سازمانی در تمام سازمان ها نهادینه شود.

مقدمه

در شرایط کنونی رعایت نشدن برخی معیارهای اخلاقی ، نگرانی های زیادی را در بخش های دو لتی و غیر دولتی به وجود آورده است. سقوط معیارهای رفتاری در بخش دولتی پژوهشگران را واداشته تا در جستجوی مبناهای نظری در این رابطه بوده تا بتوانند مسیر مناسب اجرایی ان را فراهم سازند. لذا یکی از عمده ترین دغدغه های مدیران کارامد در سطوح مختلف چگونگی ایجاد بستر های مناسب برای عوامل انسانی شاغل در تمام حرفه هاست تا انها با حس مسئولیت و تعهد کامل به مسائل در جامعه و حرفه خود به کار بپردازند و اصول اخلاقی حاکم بر شغل و حرفه خود را رعایت کنند . - 1 -

امروزه مکرر مشاهده می کنیم که سازمان هایی با امکانات کم موفقیت های خوبی دارند و سازمان هایی با امکانات مادی فراوان به سرعت به دوران انحلال خود می رسند. این اتفاق بیانگر نقش عوامل و منابع غیرمادی و معنوی در پیشبرد اهداف سازمانی است. یکی از مهمترین مسایل در این بخش بحث اخلاق و بخصوص اخلاق سازمانی است. اخلاق نقش تعیین کننده ای در عملکردها،تصمیمات دارند. در سازمان ها نیز توجه به این مهم بسیاری از تصمیمات را در جهت صحیح خود سوق می دهد. - - 2

باید به این نکته اشاره کرد که امروزه اکثر کشورها به این مفهوم رسیده اند که که بیاعتنایی به مسائل اخلاقی و فرار از مسئولیتها و تعهدات اجتماعی به از بین رفتن سازمان میانجامد از این جهت اکثر سازمان های امروزی و مدیران ارشد ان به این نتیجه رسیده اند برای موفقیت در عرصه رقابت با دیگر رقبا باید به تدوین استراتژی اخلاقی بپردازند تا از سازمان اخلاق گرا و تاثیر آن بر سازمان های ورزشی - بارویکرد اسلامی - این طریق در سازمان یک فرهنگ مبتنی بر اخلاق رسوخ کند،لذا یکی از عمدهترین دغدغههای مدیران کارآمد چگونگی ایجاد زمینه های مناسب برای عوامل انسانی شاغل در تمامی حرفههاست تا با حس مسئولیت به حرفه خود بپردازند و اصول اخلاقی حاکم بر شغل و حرفه خود را رعایت کنند. جهت عملی کردن مسئله اخلاق در چارچوب فرهنگ ،در کشور خود وابسته به بزرگان و علمای دینی ، مربیان و مدیران در سطح فردی و سازمانی و اجتماعی است . - 3 -

مدیریت اخلاق در محیط کار منافع بسیار زیادی برای رهبران و مدیران دارد؛ اعم از منافع عملکردی و منافع اخلاقی. این مطلب بخصوص در عصر حاضر که مدیران با ارزشهای بسیار متنوعی در محیط کار سروکار دارند صادق است. اما تاکنون کسانی که به مباحث اخلاق کار پرداخته اند فلاسفه، دانشگاهیان و منتقدان اجتماعی بوده اند و نه مدیران. درنتیجه بسیاری از مطالبی که تا به امروز درباره اخلاق کار نوشته شده مطابق با نیازهای عملی مدیران و رهبران سازمانها نیست - . - 4 اما سوالی در اینجا مطرح است آیا از سوی مدیران سازمان ها و شرکت ها تلاش جدی جهت ترویج و توسعه رفتارهای اخلاقی در سطح فردی و سازمانی صورت گرفته است ؟ باید به این نکته نیز اشاره کرد که مسئله رفتارهای اخلاقی و توسعه آنها از سوی بزرگان و علمای دینی و اساتید علم اخلاق هم مورد توجه قرارگرفته است. هرچند که کمتر به مرحله ظهور پیوسته است.

تعریف اخلاق

اخلاق جمع خُلق و از ماده »خ ل ق «است. از این ماده خَلق نیز مشتق می شود خَلق«»بر شکل ظاهری انسان ناظر است و خُلق بر شکل باطنی آن. انسانها همانگونه که در شکل ظاهری با یکدیگر متفاوتند، از حیث باطنی و نفسانی نیز بسیار متنوع اند. . - 5 - هِگل اخلاق را پیروی از قوانین می داند. » . - 6 - تیلور« در تعریف اخلاق آن را تحقیق در ماهیت و سطوح اعتقادی افراد می داند، و به معنای باورها، استانداردها و قوانین اخلاقی درنظر گرفته است.

- 7 - « درنهایت، اخلاق یک علم و آگاهی نسبت به درون انسان و علت رفتارها،تصمیمات و تفکرات و همچنین شامل بایدها و نبایدهای ارزشمند در تمام جنبه های زندگی است. اخلاق، به طور ساده و خلاصه، شامل شناخت صحیح از ناصحیح و آنگاه انجام صحیح و ترک ناصحیح است. تشخیص درست از غلط همیشه ساده نیست. بسیاری از دانشمندان علم اخلاق ادعا می کنند که باتوجه به اصول اخلاقی در مقام عمل همیشه یک راهکار درست وجود دارد و برخی دیگر معتقدند که راهکار درست بستگی به موقعیت و شرایط دارد و تشخیص اینکه کدام راهکار درست است درنهایت به عهده خود فرد است - . - 4 بیشتر استانداردها و قواعد اخلاقی در یک فرهنگ نسبت به فرهنگهای دیگر و در زمانهای مختلف با یکدیگر تفاوت دارند.

هسمر - 1995 - یکی از کاملترین دسته بندی ها را از تئوریهای اخلاق اینگونه ارائه می کند:

1.    قانون جاویدان:1 این دیدگاه که به قانون طلایی نیز مشهور است بدین گونه خلاصه میشود که »با دیگران آن گونه رفتار کن که دوست داری دیگران با تو رفتار کنند.«

2.    منفعت گرایی یا تئوری فرجام گرایی:2 این دیدگاه منطبق با تعریفی از اخلاق است که توسط جرمیبنتم متفکر بریتانیایی ارائه شده و بر نتایج و فرضیات فردی متمرکز است. بر این اساس، اخلاقی بودن یک رفتار، براساس میزان مطلوبیت آن بیان میشود. یعنی وقتی منافع یک عمل برای جامعه بیشتر از ضررهای آن باشد، آن عمل اخلاقی است

3.    وظیفهگرایی یا آغازگرایی:3 آغازگرایی دربرابر فرضیه فرجام گرایی است. بر اساس این دیدگاه که توسط ایمانوئل کانت ارائه شد، هر عمل به نتیجه آن بستگی نداشته، به نیت شخص تصمیم گیرنده بستگی دارد.

-4 عدالت توزیعی: در این تئوری که توسط جان راولز پیشنهاد شده، یک عمل را در صورتی که منجر به افزایش همکاری بین اعضای جامعه شود، میتوان درست و عادلانه و مناسب - و بنابراین اخلاقی - نامید و عملی را که در جهت مخالف این هدف عمل کند میتوان نادرست، ناعادلانه و نامناسب - و بنابراین غیراخلاقی - نامید. در این دیدگاه، همکاری اجتماعی، اساس منافع اجتماعی و اقتصادی را فراهم میآورد و تلاش فردی کم اهمیت و در مواردی نادیده گرفته میشود.

.5 آزادی فردی: بر اساس این دیدگاه که توسط رابرت نوزیک پیشنهاد شد، آزادی، نخستین نیاز جامعه است. بنابراین هر عملی که آزادی فردی را نقض کند، غیراخلاقی است؛ حتی اگر منافع و رفاه بیشتری برای دیگران ایجاد کند. - . - 11

اخلاق در سازمان

اخلاقیات ارتباط نزدیک و تنگاتنگی با ارزشها دارند و به عنوان ابزاری نگریسته میشوند که ارزشها را به عمل تبدیل میکنند. اخلاق، یعنی رعایت اصول معنوی و ارزشهایی که بر رفتار شخص یا گروه حاکم است، مبنی بر اینکه درست چیست و نادرست کدام است؟ . - 10 - اخلاقیات به عنوان سیستمی از ارزش ها ؛ باورها ، اصول ،مبانی ، باید ها و نباید ها تعریف می شود که بر اساس آن نیک و بدهای سازمان مشخص می شود و عمل بد از خوب متمایز می گردد - . - 12 اخلاق سازمانی متعهد شدن توان ذهنی،روانی و جسمانی فرد یا گروه به اندیشه جمعی در جهت اخذ قوا و استعداد درونی گروه و فرد برای توسعه سازمان می باشد. شامل هنجار فرهنگی مثبت برای انجام درست امور اداری، مسیولیت اخلاقی سازمان در قبال محیط می باشد.

اخلاق سازمانی سیستمی از ارزشها، باورها، اصول و بایدها و نبایدها براساس نیک و بد سازمانی با قدرت تمیز می باشد. - . - 13 در مورد اخلاق سازمانی نیز می توان گفت سازمان فراتر از افرادی کهدر آن کار می کنند، هویّت جمعی خاصی دارد که این هویّت نه در تک تک افراد است و نه به صرف جمع شدن افراد به دست می آید. سازمان ها به همین دلیل یعنی داشتن هویّتی مستقل از افراد آن، مسئولیّت دارند و مانند اشخاص قابل باز خواست هستند. - - 14 برخی از مهمترین اهداف اخلاق کاری و سازمانی عبارتنداز: -1 احترام اصیل و نامشروط، -2 آزادی فرد، -3 عدالت اجتماعی،-4 امانت داری - - 14 در تحقیقی که توسط بهنام کاویان پیرامون تأثیر خصوصی سازی بر اخلاق کار در کارخانه ذوب آهن اصفهان گرفته مؤلفه هایی برای سنجش اخلاق کار استفاده شده که سازمان بین المللی کار آنها را برگزیده است . این مولفه ها عبارتند از :

-1دلبستگی و علاقه به کار

-2 پشتکار و جدیت در کار

-3 روابط سالم انسانی

-4روح جمعی و مشارکت در کار دو مؤلفه اول تشکیل دهنده بعد مادی اخلاق کار را می دهند و دو مؤلفه

دوم به عنوان بعد معنوی اخلاق کار در نظر گرفته می شود - 15 - . اخلاق اکنون به صورت منشور - کد - های اخلاقی سازمان و قوانین رفتار حرفه ای مشاغل پا به درون سازمان ها نهاده است. در یک دهه ی اخیر توجه روز افزون به این موضوع شده که باید علت آن را در وقایع دهه های اخیر مانند : جهانی شدن ، توسعه عدم تمرکز ، مدیریت گرایی ، افزایش روابط کاری تجاری سازمان های دولتی با بخش خصوصی ، رشد مطالبات اجتماعی و درخواست فزاینده برای پاسخگویی و مسئولیت اجتماعی از سوی مراجع قانونی و سیاسی دید. کدهای اخلاقی یک راهنمای عملی برای کلیه تصمیم گیران در سطوح گوناگون سازمان است و به انان کمک می کند تا بدانند در موقعیت هایی که در انها ارزشهای متضاد بروز می کنند از خود بایست چه عکس العملی را نشان دهند. - 16 -

اصول اخلاق کار اداری

این اصول در سازمان ها عبارتند از:

اصل امانتداری: که با ایجاد اعتماد به کارکنان سبب می شود تا دولت در حفظ سلامت روان افراد و بهداشت روانی جامعه مؤثر واقع شود.

اصل خدمتگزاری: فلسفه وجودی سازمان خدمت رسانی است . اگر این حس تقویت شود و هر کس به نوبه خود در خدمت همنوعان باشد، توسعه روابط انسانی و پویایی سازمان و در نهایت ترقی و پیشرفت جامعه حاصل می شود. - 17 -

-1 اصل مسئولیت پذیری: که هر کس در هر مرتبه ای که باشد، نسبت به تمام امور و کارهای مربوط به خود باید پاسخگو باشد. بنابراین کسی حق کمترین اهانت و بی احترامی به مردم را ندارد.

-2  اصل انضباط کاری: انجام هر کاری باتوجه به اصول آن و به موقع.

-3 اصل پیگیری: که شامل پیگیری کار و وصول اطمینان از انجام درست و به موقع آن و پیگیری سفارشات محوله به افراد سازمانی است.

-4 اصل مهرورزی: صفتی درونی و پایه های آن دوست داشتن مردم است. در واقع تجلی بیشتر اخلاق اداری در مهرورزی است .

-5 اصل خوش رفتاری: صفتی درونی و برخواسته ازنگرش انسان دوستانه کارکنان است. 

-6 اصل بردباری: ازصفات بارز هرانسان موفق است.امیرالمونین به کارگزاران خود می فرمودند در برابرحاجات مردمان شکیبایی بورزید.

-7 اصل دادورزی: رعایت عدل و انصاف درقضاوت ها و پاداش ها وتقسیم مسئولیت ها، روحیه کارکنان را بالا می برد وآنان با اعتماد و اطمینان به آنکه حقوقشان ضایع نمی شود با دلگرمی بیشتر به ارائه خدمات ادامه می دهند.

-8 اصل پرهیز از خودکامگی: خود رأیی،خودسری، خود مداری ، سلطه گری و خود خواهی تباه کننده فرد و سازمان است.

-9 سازمان همکاری های اقتصادی و توسعه 4 نیز با طراحی یک زیرساخت اخلاقی که در واقع یکی از الگوهای اثربخش مدیریت اخلاقیات محسوب می گردد وسعی درکنترل فساد و حفظ و ارتقای اخلاقیات و اصلاح رفتارهای نامطلوب در اغلب کشورهای عضو خود کرده است. در این الگو به میزان زیادی عوامل محیطی و سازمانی با یکدیگر ترکیب شده است که مهمترین این عوامل عبارتند از:

- 10 تعهد رهبران، سیاست مداران و مدیران به رعایت امور اخلاقی

. استراتژی، سیاست ها و قوانین و مقررات دقیق و لازم اخلاقی

. جو و فضای جامعه و سازمان

. سیستم ها و مکانیزم های انگیزشی برای تشویق به انجام رفتار اخلاقی

. برنامه های آموزش های کارآمد و مؤثر

. سیستم های کنترلی و ارزیابی کارآمد و مؤثر درون و برون سازمانی

. دلایل و استدلال عق لپسند کافی برای پذیرش اخلاق

. موقعیت های شغلی

. نیازهای شخصی

. جامعه مدنی فعال لذا در مجموع می توان گفت چنانچه یک زیر ساخت اخلاق از کارکرد

صحیحی برخوردار گردد، محیطی را فراهم می آورد که استانداردها و شاخص های رفتار شخصی مطلوب، مورد تشویق و حمایت قرار گیرد. - 16 -

-11 مهمترین وظایف مدیران در اخلاقی کردن سازمان از نظر پنیو عبارتند از : - 18 -

-12 ارزشیابی عملکردهای اخلاقی کارکنان

-13 اخلاقی کردن هدفهای سازمان

-14 اشاعه ارزشها و مسائل اخلاقی در سازمان

-15 اخلاقورزی در زندگی شخصی

-16 اهمیت دادن به اخلاق حرفهای در شغل

-17 برخورد عقلانی و وروشمند در مواجهه با مشکلات اخلاقی پیش آمده در سازمان و اقدام برای برطرف کردن آنها عنایت خاص به آموزش اخلاق حرفه ای تهیه و تدوین منشور اخلاقی مربوط به سازمان، با مشارکت همه اعضای سازمان است.

اخلاق اسلامی در سازمان

اخلاقیات و اصول اخلاقی از جمله مباحثی است که به کارگیری آن در جامعه مورد تاکید اسلام است به طوری که پیامبر اسلام - ص - هدف از رسالت خویش را به کمال رساندن مکارم اخلاقی معرفی کرده اند. از این رو اخلاقیات به عنوان مجموعه ای از ارزشها، باید ها و نبایدها میتواند نقش مهمی را در مدیریت اثر بخش سازمان ها ایفا کند. انضباط کاری ، مهرورزی ، دادورزی، معاشرت سازنده، مشاورت، تواضع، وفای به عهد،  خدمتگزاری، مدارا از جمله شیوه های مطلوب اخلاقی مورد تاکید اسلام در مدیریت سازمان ها محسوب میشود که جهت تحقق آن ها تدوین منشور اخلاقیات و عملی ساختن آن در سازمانها ضروری است .

در این راستا با ایجاد ضمانت های اجرایی و نهادینه کردن رفتار اخلاقی در سازمان میتوان اخلاقیات و اصول اخلاقی را در سازمان تقویت کرد که در صورت تحقق این امر کاهش تبعیض، بی عدالتی، نارضایتی، افزایش روحیه سازمانی و تعهد کارکنان از یکسو و رشد و تعالی انسانها، بالندگی سازمانهاو پیشرفت جامعه را از سوی دیگر موجب خواهد شد - - 19 قرآن کریم یکی از عوامل موفقیت پیامبر اکرم - ص - را در مدیریت، اخلاق نیک می داند و در سوره آل عمران آیه 159 می فرماید:»حسن اخلاق و مهربانی تو با مردم رحمتی است از جانب خداوند و اگر تندخو و سخت دل بودی مردم از اطراف تو پراکنده می شدند.«

این مساله در احادیثی که از شخص پیامبر اکرم صلی االله علیه و آله و همچنین از سایر پیشوایان معصوم علیهم السلام رسیده است با اهمیت فوق العاده ای تعقیب شده، در حدیث معروفی از پیامبر اکرم صلی االله علیه و آله میخوانیم:»انما بعثت لاتمم مکارم الاخلاق، من تنها برای تکمیل فضائل اخلاقی مبعوث شده ام5… و در تعبیر دیگری: » انما بعثت لاتمم حسن الاخلاق « آمده است.و در تعبیر دیگری: » بعثت بمکارم الاخلاق ومحاسنها « آمده است.

در حدیث دیگری از امیر مومنان علی علیع السلام می خوانیم که فرمودند: اگر ما امید و ایمانی به بهشت و ترس و وحشتی از دوزخ ، و انتظار ثواب و عقابی نمی داشتیم شایسته بود به سراغ فضائل اخلاقی برویم چرا که انها راهنمای نجات و پیروزی و موفقیت هستند این    حدیث به خوبی نشان میدهد که فضائل اخلاقی نه تنها سبب نجات در قیامت    است بلکه زندگی دنیا نیز بدون ان    سامان نمی یابد.

در حدیث دیگری از رسول خدا صلی االله علیه و آله آمده    است که فرمودند: خداوند سبحان    فضائل اخلاقی را وسیله ارتباط میان خودش و بندگانش قرار داده همین    بس که    هر یک از شما دست به    اخلاقی بزند که اورا    به خدا مربوط سازد. به تعبیردیگر خداوند بزرگترین معلم اخلاق و مربی نفوس    انسانی و منبع    تمام    فضایل است و قرب و نزدیکی به    خدا جز از طریق تخلق به    اخلاق    الهی    امکان پذیر نیست. . - 1 -                                     

از منظر امیر مومنان - علی علیه السلام - آن چه مایه    برتری ادمیان و سبب والاییشان است کرامت های اخلاقی است و این کرامت ها    در اداره امور نقشی اساسی دارد و روایت شده که ان    حضرت فرمود :"علیکم بمکارم الاخلاق فانها رفعه" ، بر شما باد به    مکارم    اخلاق که    ان    سبب والایی است . والایی مردمان و اعتبار انان به    مکارم اخلاق در انان        است و کسانی که در جایگاه اداره امور قرار میگیرند بیش از هرچیز    به    مکارم    اخلاق و بزرگواری های    انسانی نیازمندند که    روابط انسان ها    بدون کرامت های اخلاقی ، روابطی خشک و نادرست خواهد شد.

بنابراین از مهمترین اموری که باید به آن پرداخت، حفظ و رشد کرامت کارکنان نظام اداری، و ترمیم و تقویت کرامت ایشان است که اگر کارکنان نظام اداری خود را کریم ببینند، کریمانه رفتار می کنند و کرامت خود را با هیچ چیز معاوضه نمی نمایند. امیرمؤمنان علی - علیه السّلام - در سفارشی گرانقدر به فرزندش حسن - علیه السّلام - چنین فرموده است: اکرم نفسک عن کل دنیه، و این ساقتک الی الرغائب، فانک لن تعتاض بما تبذل من نفسک عوضاً نفس خود را از هر پستی گرامی دار، هرچند تو را به آنچه خواهانی برساند، چه آنچه را از خود بر سر این کار می نهی، هرگز به تو برنگرداند . - 20 -