بخشی از مقاله
ضرورت اجرای HSE Plan در طرحهای اجرائی و اثرات زیست محیطی آن
چکیده
امروزه کشورهای در حال توسعه در راستای آبادانی و پیشـرفت خود، پروژه های متعددی را در دست اجرا دارند کـه کشـور مـا نیز از این امر مثتثنی نمی باشد. دراین راستا متا ٴسفانه اثـرات بسیار مخرب بر محـیط زیسـت گذاشـته و گاهـاً قـوانین اولیـه
زیست محیطی جامعه بشری تحت شعاع قرار میگیرد .
لذا در این نوشته برخلاف نشریات و مقالاتی که راهکار بهبود و یا روشهای اصلاح تخریبها بوجود آمده را ارائه می دهنـد، بـر آن است تا قبل از اجرائی شدن پروژه، طـرح HSE Plan آن تهیه و به همراه قرارداد به عوامل اجرائی ابلاغ گردد تا علاوه بـر ممانعت از تخریـب محـیط زیسـت در راسـتای احیـاء آن قـدم گذاشته شود.
در این راستا در هر پروژه بنا به اقتضای موقعیـت زمـانی و مکانی خود شاخصهای آن شناسـائی و پـیش بینـیهـای لازم توسط گروه متخصص جهـت برنامـه ریـزی و کنتـرل عملکـرد زیست محیطی صورت می گیرد.
واژه های کلیدی
HSE Plan، سیستم مدیریت زیست محیطی، طرح اجرائـی، سیستم مدیریت ایمنی
(1 مقدمه
بحث محیط زیست و آلایش آن دیر زمانی است که فقط مشکل صنایع و سازمانها بصورت منفرد ویا مشکل ملی تلقی نمی شود. در حال حاضر دنیا با بحران های زیست محیطی زیـادی دسـت به گزیبان است. دنیای توسعه یافته امروز بالاخره دریافته اسـت که مشکلات زیست محیطی توسعه دیگر مورد پـذیرش جهـانی نمی باشد.[3]
کره خاکی و فضای پیرامون آن متاثر و آسـیب دیـده از تعـرض نوع بشر است و گاهی واکنش های پیش بینی نشده ای از خود نشان میدهد. از اینرو در چند دهه اخیر بسیاری از دولتمـردان، متخصصان و کارشناسان با تلاش گسترده از زیسـتگاه آدمـی و محیط پیرامون آن حمایت کرده و با تدوین مقـررات و الزامـات قانونی کوشیده اند تا زندگی نسل های کنونی و آینده بشر را از خطرهای جدی مصون نگهدارند، از جمله این مقررات استاندارد ISO14000 است. ایزو 14000 مجموعه ای از اسـتانداردهای زیست محیطی است که ایده کلی این مجموعه، ایجاد رویکردی نظام مند برای کاهش آسیب هایی است که یـک سـازمان مـی تواند به محیط وارد کند.ایزو 14001 یکی از استانداردهای ایـن مجموعه است که سازمانها را ارزیابی زیست محیطی مـی کنـد. این استاندارد کلیت و قابلیت انعطاف بالایی در مقایسه با انـواع سازمانهای تولیدی وخدماتی در سراسر جهان دارد.
در سال 1995 اولین استانداردهای سری ISO14000 به صورت پیش نـوس تهیـه و در سـپتامبر 1996 ایـن اسـتاندارد بصورت نهایی تصویب شد که طی این مرحله اسـتاندارد خـاص اســتقرار نظــام مــدیریت زیســت محیطــی بــرای ثبــت و اخــذ گواهینامه تحت عنوان ISO14001 نیز به تصویب رسید.
ویرایش دوم این استاندارد در سال 2004 تدوین و تصویب شد و جایگزین نسخه پیشین شد.از معرفی این اسـتاندارد در سـال 1996 تاکنون، ایـن نظـام مـدیریتی در سـازمانهای زیـادی در سرتاسر دنیا توسعه پیدا کرده است.
در سال 2006 تعداد 129166 گواهینامه از این اسـتاندارد در 140 کشــور دنیــا وجــود داشــت. تعــداد گواهینامــه هــای استاندارد ISO14001 که سالانه سازمانهای مختلف در تمامی کشورها دریافت می کنند دارای یـک رونـد صـعودی روزافـزون است و تا امروز مطالعات دانشگاهی بسـیاری در مـورد پـراکنش جهانی این استاندارد و الگوی سازگاری این استاندارد با سـطوح
سازمانی و ملی به عنوان مثال در ایالت متحـده امریکـا، آلمـان، زلاندنو و استرالیا انجام شده است.
از جمله فواید اسـتقرار ایـن نظـام مـدیریتی در سـازمانها می توان موارد زیر را برشمرد؛ کاهش آثـار نـاگوار عملکردهـای اجرایی سازمانها بر محیط زیست، افزایش بهـره وری و بـازدهی خدمات و فعالیتها، افزایش کارآمـدی انـرژی، صـرفه جـویی در مصرف منابع انرژی، به کارگیری انرژی هـای پـاک، جـایگزینی منابع تجدیدپذیر و بکارگیری مواد و فرایندهای کم آلاینـده در سازمانها.
اما با وجود فواید بسیاری که استقرار این نظام در سازمانها دارد نگهداری و اجرای آن نیز از ارکان اساسی است که عملکرد محیط زیستی سازمان به آن وابسته است. متاسـفانه در زمینـه نگهداری این استاندارد در سازمان ها تا به امروز مطالعات کمی صورت گرفته است. این خلا مطالعاتی در بررسی های تخصصی، و در زمینه پروژه های اجرایی جای تاکید و تأمل دارد.
چند سالی است مباحث HSE در ایران نیز مطرح و گزارشـات مختلفی در سازمانهای مختلف شنیده ایم. اما این موضوع فقـط در حد تئوری باقیمانده است و حتی مدیران سازمانهای مختلف حاظر به اجرای تمان عیار آن نیستند ، شاید بـه نـوعی بـه ایـن تفکر که با طرح این مسا ٴله گریبـانگیر آن شـده و درپیشـبرد پروژه اثرات منفی بگذارد.
لذا در اینجا با اعتقاد به این که در راستای اجرای HSE Plan و اهداف ذیل بتوان گامی در این جهت برداشت، به این مقولـه می پردازیم:[2]
- اعتلای فرهنگ HSE در بـین مـدیران اجرائـی بـه عنوان حافظ جان انسانها و محیط زیست
- تلاش مستمر مسـئولین اجرائـی در راسـتای تحقـق سیستم مدیریت HSE در پروژه ها
- برنامه ریزی جهت ارتقاء و بهره وری نیروی انسانی و
عملکرد مناسب زیست محیطی در طول مدت زمـان یک پروژه
هــدف از طــرح HSE Plan فــراهم نمــودن چــارچوب و ساختاری برای دستیابی به بالاترین عملکرد در حـوزه سـلامت ،ایمنی و محـیط زیسـت در انجـام پـروژه هـا مـی باشـد ایـن چارچوب همچنـین معیـار هـای عملکـردی را بـرای مـدیریت HSE تعیین می نماید که به طور مداوم توسـط برنامـه هـای پایش ، ممیزی ، باز نگری و ارزیابی بهبود خواهد یافت.
(2 تئوری HSE plan پروژه
ســازمان طــرح یــا پــروژه از هــر نــوعی کــه باشــد بطــور قابــل ملاحظه ای علاقه مند بـه دسـتیابی و اثبـات عملکـرد صـحیح ایمنی، سلامت و زیست محیطی مجموعه خود از طریق کنتـرل ریسکهای مختلف با توجه به اهداف تعریف شده می باشد.
بسیاری از سازمانها جهت ارزیابی عملکرد خـود در ایـن مقولـه بازنگرهای تخصصی را انجام می دهند.
امّا به هرحال ممکن است این بازنگری ها به تنهایی کـافی نباشد تا برای یک سازمان حصول اطمینان حاصل گـردد. بـرای اینکه این فعالیتها مو ٴثر باشند لازم اسـت طـرح HSE plan مجموعه در قالب یک سیستم جامع با یک مـدیریت سـاختاری مناسب با سایر فعالیتهای طرح تلفیق گردد.
پیاده سازی این سیستم باید بـر اسـاس متـدولوژی طـرح ریزی ، اجرا ، بررسی و اقدام باشد.
1. طرح ریزی: ایجاد اهـداف و فراینـدهای مـورد نیـاز جهت دستیابی به نتایج طبق خط مشی پروژه
سیستم پروژه باید برنامه هایی جهت دستیابی به هدف، ایجاد و برقرار نماید:
- تعیین مسؤولیت و اختیار جهت دسـتیابی بـه هـدف در هر بخش و سطحی از پروژه که باشد.
- ابزار وچارچوب زمانی که بوسیله آنهـا مـی تـوان بـه سمت هدف سوق یافت.
2. اجرا و عملیات: مدیریت ارشد پروژه باید مسـئولیت نهایی طرح HSE را به عهده گیرد و پس از ایشـان یک فرد بـا مسـئولیت ویـژه جهـت HSE پـروژه ، صــرف نظــر از ســایر مســئولیت هــای ایشــان، بــا اختیارات خاص تعیین نماید.
3. صلاحیت و آموزش: مدیریت پروژه باید از صلاحیت افراد تحت کنترل خود که وظیفه ای در قبال طرح دارند، مطمئن شود. صلاحیت مبتنی بر تعلیم، آموزش یا تجربه مناسب می باشد.
سازمان باید نیازهای آموزشی مرتبط با سیستم جامع طرح HSE را شناسائی نماید و یکی از روشهای اجرائی جهت آگاهی افراد ایجاد نماید.
4. ارتباطــات، مشــارکت و مشــاوره: ارتباطــات شــامل مواردی از جمله ارتباط داخلی بین سطوح مختلـف پروژه یا طـرح، ارتبـاط بـا عوامـل اجرائـی طـرح و ارتباط با مشاورین طرح می باشد.
5. مستند سازی:مستند کردن مدارک و وقـایع پـروژه در این راستا از اجزاء مهم این طرح می باشد.
(3 اجرای HSE Plan در ساختار پروژه
پس از بررسی برخی از تئوریهای HSE، حال به نحوه اجرای طرح HSE می پردازیم و مجموعه فعالیتهایی که می توان و باید در این راستا صورت پذیرد را مورد توجه قرار میدهیم.
جهت اجرای HSE Plan در یک پروژه نیاز به ابزارهای خاصی میباشد که دراینجا با توجه به محدودیت به اهم آنها میپردازیم.
پکیجهای مختلف اجرایی در یک طرح:
الف) پکیج سیستم مدیریت زیست محیطی
( ISO 14001 )
با مروری بر ضرورتهای حفظ محیط زیست، بررسی مستندات مورد نیاز، تشریح روش شناسائی و ارزیابی جنبه های زیست محیطی، بررسی دستورالعملها، مراحل استقرار EMS و تمرینات عملی جهت درک مفاهیم HSE می باشد. هدف کلی این استاندارد، حفاظت از محیط زیست و پیشگیری از آلودگی آب، خاک و هوا است.[6]
بمنظور حصول اطمینان از کفایت و اثر بخشی سیستم مدیریت زیست محیطی در هر سازمان، بایستی شاخصهای کلیدی جهت کنترل عملکرد زیست محیطی تعیین و در دوره های زمانی مشخص مورد پایش و اندازه گیری قرار گیرند. در پروژه عمده این فعالیت توسط قسمت مهندسی محیط زیست صورت پذیرفته ونتایج حاصله درقالب گزارشات مدون به مدیریت ارشد اعلام می گردد.
در هر پروژه، آسیبهایی به محیط زیست وارد میشود که بعضاً اجتناب ناپذیر است. به عنوان مثال، نابود شدن زیستگاه جانورن و گیاهان در مکان اجرای پروژه (ساختمان ها و بناها). بنابراین هدف ما، به حداقل رساندن آسیب به محیط زیست میباشد نه به صفر رساندن آن. در برخی موارد هم موضع ما بهسازی محیط آسیبدیده میباشد. در راستای به حداقل رساندن این آسیب ها فعالیت های ذیل اجرایی می باشد:
- نظارت بر جمعآوری تصفیه و دفع فاضلاب
- نظارت بر تفکیک، جمع آوری و دفع زباله (دستورالعمل تفکیک، جمعآوری و دفع بهداشتی زباله، دستورالعمل مقابله با نشت)
- نظارت بر بازیافت منابع (زباله، روغن سوخته و...)
- طرحهای بهسازی محیط زیست در حین اجرا و
پایان پروژه شاخصهای کلیدی نظام مدیریت زیست محیطی شامل موارد زیر می باشند:
- میزان تولید و انتشار آلاینده ها در محیط زیست شامل آلاینده های هوا و فاضلابهای شهری
æ پسابهای صنعتی
- میزان تولید انواع پسماندهای صنعتی شامل پسماندهای دفعی و قابل بازیافت
- درصد پیشرفت برنامه های زیست محیطی
- میزان وقوع وضعیتهای اضطراری زیست محیطی بدین منظور ضمن تأمین نیروی انسانی مورد نیاز این بخش متشکل از کارشناس ارشد، کارشناس و دو نفر تکنسین ارشد محیط زیست، کلیه استانداردها و دستورالعملهای اجرایی و تجهیزات لازم جهت پایش آلاینده های زیست محیطی ناشی از فعالیتها بشرح زیر تهیه می گردد:
- بازرسی و ارزیابی عملکرد زیست محیطی پیمانکاران
- بازرسی از کلیه بخشها و سایتهای صنعتی
- بررسی و تایید تدابیر پیش بینی شده در زمینه کنترل جنبه های زیست محیطی طرحهای توسعه
- نظارت بر اجرای سیستم مدیریت پسماند
- همکاری در اجرای پروژه های تحقیقاتی مرتبط با محیط زیست
- نظارت بر اجرای مطالعات ارزیابی اثرات زیست محیطی طرحهای توسعه
- همکاری در اجرای ممیزی داخلی و شخص ثالث نظام مدیریت زیست محیطی
عناصر سیستم مدیریت زیست محیطی به شرح زیر می باشند:
1. دامنه کاربرد
2. استاندارد مرجع
3. تعاریف و اهداف
- تعیین خط مشی زیست محیطی
- مشخص کردن اهداف کلان زیست محیطی
- تعیین اهداف خرد زیست محیطی
- گزارش عملکرد زیست محیطی پروژه
- بهبود مستمر زیست محیطی پروژه
- نمود پیامدهای زیست محیطی
