بخشی از مقاله
چکیده
شرایط اجتماعی و پیشرفت های تکنولوژی نقشی اساسی در به وجود آمدن علوم میان رشته ای در کمتر از یک دهه اخیر داشته اند - . - Hayes,2001 باید بپذیریم پدید آوری و توسعه رشته ها و برگزیدن عناوین تخصصی برای هریک ازاین رشته ها صرفا پدیدآورنده مجموعه های مستقلی از دانش نیست بلکه این امر با تلاش هایی نسبتا آشکار جهت برتری دادن برخی از حوزه های مطالعاتی بر برخی دیگر از حوزه ها می باشد. در واقع رشته ها در درون خود همواره، اطاعت از چارچوب روش ها، اهداف و فعالیت های پذیرفته شده پیشینیان و روش های معمول را مورد توجه قرار می دهند در حالیکه حرکت به سوی فردای روشن، مستلزم پا را از حوزه خود فراتر نهادن و به چالش کشیدن مرزهای رشته ای است.
فلسفه پیدایش علوم میان رشته ای از سویی، در واقعیات عینی و ظهور پدیده های منفرد، اما چند وجهی و پدیده هایی ریشه دارد که تبیین همزمانی، مشکل شناسی میان رشته ای، راه حل شناسی میان رشته ای، و اقدام همگانی و فراگیر را میطلبید. از سوی دیگر، در مجادلات نظری و نقد روش شناسی تجزیه و ترکیب و علوم پوزیتیویسمی ریشه دارد.به طور کلی می توان دلایل و ضرورت توسعه علوم میان رشته ای را در چهار مورد خلاصه نمود: الف - تعهد و گرایش به وحدت علم ب - حساسیت نسبت به مناطق مرزی علوم ج - ایجاد پیوند میان کلیه عناصر دانسته های بشر د - چند جنبه بودن پدیده های خاص و منفرد. این گونه مطالعات هم محدودیت ها و کاستی های روش تجزیه گرایی و تخصصی محوری را برطرف می کند، هم ظرفیت ها و امکانات پژوهشی جدیدی برای حوزه های مختلف علوم فراهم می آورد.
مقدمه:
در سا لهای پس از جنگ جهانی دوم برخی از اندیشمندان به ویژه فلاسفه و جامعه شناسانی چون دیوید ایستون و رونالد چیلکوت، بر آن بودند که گذشت زمان و تحول جوامع موجب شده است تا علوم انسانی سنتی نتواند پاسخ گوی نیازهای جوامع بشری باشد و لذا ضرورت گرایش به سمت حوزه های نوین علمی به ویژه حوز ههای علمی »ترکیبی «کاملاً احساس شد - احمد وند و حمیدی، . - 1392 با گذر زمان و افزایش تخصص ها و شکل گیری رشته ها، امروزه، دشوار به نظر می رسد که بتوان موضوعی مطالعاتی را تقسیم ناپذیر دانست و آن را فقط با یک واقعیت مرتبط دانست. استوکلس - 1981 - بر مبنای مطالعاتش درباره تمایز میان مطالعات میان رشته ای و فردی، بر این باور است که اگرچه پژوهشگران زیادی، به صورت انفرادی برای پیوند چشم اندازهای رشته های مختلف آغاز به کار کرده اند، اما گرایش کنونی بیشتر به سمت کار گروهی است که تمامی پیچیدگی های پشتیبانی و نهادی را دربر میگیرد.
به عبارت دیگر در عصری که به خاطر اینکه هر چند سال یک بار دانش بشری دگرگون می شود، عصر نیم عمر اطلاعات لقب گرفته نمی توان انتظار داشت دانشجویان با مجموعه ای از مطالعات رشته ای، آگاهی کافی به دست آورند. تنوع، پیچیدگی و جامعیت مسائل و عدم امکان پاسخگویی به آنها با فعالیتهای تک رشته ای طی کی قرن گذشته، با پیشرفت سریع علم و فناوری، شاخه های مختلف علم بیش از پیش از یکدیگر منفک و تخصصی شد ه اند. علی رغم منافع و دستاوردهای فراوان تخصصی شدن علوم و رشت هها، ارتباط بین علوم و رشت ههای مختلف علمی کمتر شده است - مهدی،. - 1392 در چنین محیطی، آموزش بیش از اینکه بر نشر مجموعه ای از واقعیت ها بسنده کند باید بر مهارت های یادگیری تأکید کند.
این مهارت ها ممکن است پرسشگری، آگاهی از دستیابی به مکان اطلاعات و چگونگی کاربست آنها و ... باشد. فرایندهای میان رشته ای در برگیرنده چنین مهارت هایی و در نتیجه، پاسخگوی نیازهای دانشجویان امروزی است - . - Szostak, 2007: 13 به عبارت دیگر جهتگیریهای میان رشتهای در مطالعات علمی در آینده دیگر نه یک انتخاب، که یک اجبار و الزام خواهد بود - مهرمحمدی، . - 1388 بنا براین نیاز است که برای انجام نیازسنجی در حوزه های میان رشته ای روش نیاز سنجی با توجه به محدودیت ها و ویژگی های این حوزه بکار گرفته شود.
نظام علمی به عنوان نظام فرعی از نظام فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی و نوآوری باید دارای دروندادهای و فرایندهای مناسب و کارآمد، محصولات و بروندادهای مفید و مناسب و پیامدهای اثربخش و قابل اتکاء برای خود و سایر نظا مهای جامعه باشد. طراحی و انجام فعالیتهای بین رشته ای به منزله اعمال و بکارگیری رویکرد سیستمی در فعالیت های علمی و حل مسائل جامعه و سایر نظا مهای مرتبط میباشد.
مفهوم بین رشته ای این ذهنیت را تقویت میکند که کل، بیش از مجموع اجزا بوده و با انجام فعالیتهای میا ن رشته ای نتیجه بالاتری برای علم و جامعه بدست می آید. هر رشته بین رشته ای، رشته نوینی است که هیچ یک از رشته های سنتی مبدأ مالک آن محسوب نمیشوند و مداخل های در آن ندارند. البته، این امر به معنای عدم ارتباط یا بی اهمیتی رشته های سنتی نبوده و ذر ه ای از اهمیت و ضرورت این رشته ها کم نمیند. بلکه، این امر نشان دهنده نگرش و شیوه تولد و توسعه رشته های میان رشتهای و گسترش فعالیتهای میا ن رشته ای بر اساس اصل گسست رشت های و عدم نفوذ رشته های سنتی مبدأ در قلمرو رشته های میان رشته ای است - مهدی،. - 1392
مفهوم شناسی مطالعات میان رشته ای
از علوم میان رشته ای تعاریف متعددی ارائه شده است که گاهی باعث ابهام در معنای اصلی آن می شود. مطالعات میان رشته ای عبارتست از »تلفیق دانش، روش و تجارب دو یا چند حوزه علمی و تخصصی برای شناخت و حل یک مسأله پیچیده و یا معضل اجتماعی چندوجهی - « خورسندی، . - 1388 در یک فعالیت علمی میانرشتهای متخصصان دو یا چند رشته و تخصص علمی در ارتباط با شناخت و تحلیل یک پدیده، موضوع و یا مسئله پیچیده و واقعی با یکدیگر تعامل و همکاری علمی میکنند.
بنابراین، فعالیتهای علمی میانرشتهای زمانی معنا پیدا میکنند که شناخت و فهم علمی و دقیق پدیده یا مسئلهای پیچیده یا ناشناخته که از ظرفیت و دانش یک رشته و یا تخصص خارج است، هدف باشد - همان منبع - . رویکرد میان رشته ای نگاهی علمی به رویکرد برنامه ریزی درسی است که در آن آگاهانه، روش شناسی و زبان بیش از یک رشته برای آزمایش یک موضوع، مسئله، مشکل یا یک تجربه بکار می رود پس به عبارت ساده می توان مطالعات میان رشته ای را "فرایندی از پاسخگویی به یک سوال، حل یک مسئله و یا ارجاع به یک موضوع معرفی کرد که آنقدر وسیع و پیچیده است که پرداختن به آن به وسیله یک رشته و یا یک حرفه، ناکافی خواهد بود" - . - Klein, 1998
ضرورت توسعه علوم میان رشته ای
طی نیم قرن اخیر، در زمینه ضرورتها و منافع مستقیم و با واسطه فعالیتهای بین رشته ای دیدگاهها و مطالب زیادی مطرح شده است. به عنوان مثال، گیبونز - - 1994 دو دلیل اصلی تمایل به انجام پژوهشهای بینرشته ای را شامل: -1 تولیدگر و خلاق بودن پژوهشهای بین رشته ای و -2 کاربردی و عملیتر بودن یافته های پژوهشهای بینرشته ای نسبت به پژوهشهای درون رشته ای، میدانند.
