بخشی از مقاله
چکیده
مجموعه های آموزشی کودکان فضاهایی صمیمی اند که بستری مناسب برای خلاقیت کودک فراهم میاورند و وی درآنها فرصت لازم برای کاوش در دنیای اصوات ، رنگ ها و حرکات را در می یابد. متاسفانه درگذشته علیرغم جمعیت قابل توجه کودکان در ایران و با وجود اینکه کودکان سرمایه های آینده کشور می باشند ، به این مهم توجه چندانی نشده است.
اما امروزه توجه به این بخش ازجامعه بسیارحائز اهمیت بوده و در همین راستا در سالهای اخیر با ایجاد تغییر درنظام های آموزشی ، اهمیت مجموعه های آموزشی و سازگارنمودن بستر یادگیری با نیازهای کودکان بیش از پیش مورد توجه قرارگرفته است چرا که فضاهای طراحی شده مناسب با ابعاد وجودی کودک میتواند نقش بهترین استاد را برای او داشته باشد.
یافته های تحقیق نشان می دهد ، که با خلق فضای مطلوب برای زندگی کودک اعم از فضای آموزشی، بازی و حتی فضای استراحت و آرامش کودک ، می توان ذهن های خلاق آنان را پرورش داد و لذا، شناخت و درک نیازها و انتظارت کودکان و تلاش در جهت طراحی دقیق فضاهای مرتبط با کودکان، به طوری که مطابق با نیازهایشان باشد، موجب بهبود کیفیت زندگی کودکان و در نتیجه افزایش قوه خلاقیت کودکان می گردد .روش تحقق مورد استفاده در این مقاله روش توصیفی - تحلیلی است و جهت گردآوری اطلاعات از روش کتابخانه ای ، مقالات معتبر نوشته شده در نشریات معتبر علمی و از منابع دیجیتال بهره برده شده است.
.1 مقدمه
دوران کودکی یکی از مهم ترین دوران زندگی هر انسانی است ، در این دوران عواطف و احساسات انسانی شکل گرفته و زمینه ساز شکل گیری آینده او خواهد بود. کودکان اعضاء کوچک و لطیف جامعه هستند و با بیان تمایلات و نیازهای خود، قابلیت تاثیرگذاری بر شکل گیری محیط شان دارند و نیازمند فضایی مناسب برای رشد و پرورش استعدادهایی خود هستند ، که متاسفانه مشاهده می شود ، کودکان در طراحی معماری مورد التفات قرار نگرفته اند، که این مورد بایستی ابتدا در طراحی معماری فضاهای مرتبط با کودک مورد توجه قرار گیرد، که لازمه این امر شناخت کامل از تفاوت های فضا و معماری برای کودکان و سایر گروه است.
طراحی فضا برای کودکان باید با سنجش معیارهای آنها از محیط صورت پذیرد. از لحاظ بعد آموزشی، طراحی فضاهای برای کودکان که به تبع آن فضاهای آموزشی می باشد، بیشترین اثر و نقش را بر ذهنیت و تمدن سازی جوامع به خصوص کودکان دارد، که با توجه به توسعه روزافزون شهرهای کوچک و بزرگ و فاقد فضاهای شهری مطلوب سازگارسازی محلات مسکونی و فضاهای عمومی آنها با نیازهای ساکنان در کانون توجه کارشناسان قرار گرفته است، چراکه این فضاها بخش عمدهای از زمان و محیط زندگی روزمره ساکنان از جمله کودکان و نوجوانان را به خود اختصاص می دهند و از دیدگاه مهندسی عوامل انسانی، ارتقای کیفیت این فضاها میتوانند در سلامت و رشد خلاقیت کودکان و نوجوانان موثر است.
مکس ولٌ اعتقاد دارد که جامعه در شکل گیری رشد کودکان مؤثر است. رابطه ی میان محیط های مصنوع، هویت فردی کودک، احترام به خود و عملکرد تحصیلی، از جمله عوامل مؤثر در رشد کودکان است. اگر کودکان مسیر رشد خود را به درستی آغاز کنند، در آینده با مشکلات کمتری مواجه خواهند شد. او هشدار می دهد که نتایج قرار داشتن مداوم در محیط های با تراکم زیاد برای کودکان همواره به عنوان عاملی منفی ثبت شده است. این نتایج منفی شامل افزایش خشونت و روحیه ی تهاجمی، عملکرد تحصیلی ضعیف، تعامل ضعیف خانوادگی و اجتماعی و جامعه گریزی است
با این وجود، بسیاری از مناظری که برای کودکان خلق می شوند به ابعاد مختلف وجودی کودک توجه ندارند و با ادراکات، فعالیت ها و نیازهای مصرف کننده آن هماهنگ نیستند. در واقع این مناظر با توجه به ویژگی ها و ادراکات بزرگسالان و نه کودکان شکل گرفته اند. این منظر نه تنها به رشد کودک در ابعاد مختلف کمک نمی کنند، بلکه در بسیاری از موارد باعث پدید آمدن احساس کسالت در کودک می شوند، زمینه ی بروز رفتارهایی ناهنجار را در او به وجود می آورند و موجب کم شدن خلاقیت های ناب کودکانه می گردند.
در سالهای اخیرتحقیقات بسیاری انجام شده که از میان عوامل متعدد تاثیرگذار در رشد آموزش و یادگیری شیوه های آموزشی و جنبه های عاطفی-شناختی و نیز مسائل تربیتی مورد بررسی قرار گرفته است ، اما تاثیر کیفیت فضاهای خلاقانه در فضاهای آموزشی کودکان کمتر توجه شده است [6] ، در پژوهشی به بررسی اصول طراحی مسکن با رویکردی به ارتقا خلاقیت و نواوری در کودکان در ایران پرداختند . به نظر محققان ، تاثیر خلاقیت در زندگی و ابعاد مختلف ان کاملا مشهود است . انچه مسلم است اینکه فضا در کیفیت اموزش و پرورش و بروز خلاقیت نقش بسیار مهمی ایفا می کند
در آن تحقیقات به بررسی اصول طراحی مسکن با رویکردی به ارتقا خلاقیت و نواوری در کودکان در ایران پرداختند . به نظر محققان ، تاثیر خلاقیت در زندگی و ابعاد مختلفان کاملا مشهود است. انچه مسلم است اینکه فضا در کیفیت آموزش و پرورش و بروز خلاقیت نقش بسیار مهمی ایفا می کند. [5] به نظر محققان ، متاسفانه در ایران اکثر دبستانها و مهدکودک ها فضاهای فاقد طراحی مناسب و یا در فضاها با کاربری غیراموزشی - مثل خانه - تاسیس میگردد . گروهی از محققان، بر اهمت تجیهزات، محیط و وسایل آموزشی، لزوم توجه به ضابطه های علمی و فنی در طراحی فضاها و تجهیزات اموزشی تاکید شده و متناسب سازی انها با استاندار ها، معیارهایی مشخص شده است، تاکید دارند
لذا، با عنایت به اهمیت و ضرورت تحقیق، پژوهشگر در مقاله حاضر در صدد است، با مروری بر نظریات و تجارب حاصل در زمینه طراحی فضاهای آموزشی ، ویژگی طراحی مطلوب را شناسایی کند و راهکار های معماری برای ایجاد خلاقیت در فضاهای آموزشی کودکان 3 تا 6 ساله با رویکرد ارتقاء و پرورش خلاقیت را بررسی نماید .
.2روششناسی تحقیق
روش پژوهش حاضر، به لحاظ ماهیت، موضوع و اهدافی که برای آن پیش بینی شده است از نوع توصیفی - تحلیلی است و هم چنین روش تحقق مورد استفاده در این پژوهش روش کتابخانه ای و اسنادی می باشد، که با تکیه بر منابع مراکز آموزشی و اسناد و مدارک سعی در تشریح و تببین مسئله و نتیجه گیری نماید، همچنین از مقالات معتبر نوشته شده در نشریات معتبر علمی و از منابع دیجیتال بهره برده شده است. پس از جمع آوری اطلاعات، به روش توصیف وتحلیل کیفی و با استفاده از عقل و منطق و اندیشه ،اسناد- مدارک و اطلاعات را مورد بررسی و تجزیه وتحلیل قرار داده شده است و حقیقت و واقعیت کشف می شود و به فرضیه های پژوهش پاسخ داده می شود .
.3 فرضیههای پژوهش
-1 طراحی معماری فضاهای آموزشی بر اساس رویکرد حس خلاقیت بر یادگیری و آموزش کودکان تاثیرگذار است .
-2 طراحی فضاهای آموزشی مناسب کودک در پرورش استعداد و خلاقیت آنها تاثیرگذار است .
-3 طراحی فضای آموزش کودکان برای افزایش خلاقیت در انها بر اساس شاخصه رنگی میتواند مفید باشد .
.4 ادبیات تحقیق
1-4 کودک و دوران کودکی
نظریات جدید روان شناسی، کودک را نه یک موجودیت ذهنی خالی، بلکه توده ی انباشته از نیازها، انگیزه ها، تجسس ها، ترغیب ها، تخیل ها و نیروهای روانی هوشیار می شناسد. [9] تعیین محدودهی سنی کودک در کشورهای مختلف متفاوت است. در مادهی اول کنوانسیون حقوق کودک، منظور از کودک، افراد انسانی زیر 18 سال است .
از منظر علم جامعه شناسی، دوران کودکی، یک »پدیده« نیست، بلکه یک »مفهوم« است. در واقع پیش از اینکه که وجود خارجی داشته باشد، تصویری است که در ذهن مردم جوامع مختلف شکل می بندد .دوران کودکی نه یک مفهوم ثابت که مفهومی متغیر است؛ بلکه با توجه به تجربه های مردم هر جامعه و ویژگی های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی آن جامعه، در ذهن مردم شکل می گیرد و تبلور می یابد.[4] در این دوران است که عواطف و احساسات انسانی شکل میگیرد.
2-4 عوامل ایجاد مشکلات در دوران کودکی
یافته های روان شناسان کودک و میحط حاکی از آن است که رشد ذهنی و هوشی انسان امری اتفاقی و تصادفی نیست ، بلکه هماهنگ و هم جهت با سایر ابعاد رشد انسان صورت می گیرد .همان گونه که بهبود شرایط بهداشتی و تغذیه می تواند بر رشد جسمانی فرد مؤثر باشد، بهبود شرایط محیطی که کودک در آن زندگی می کند نیز امکان رشد ذهنی و هوشی کودک را فراهم می کند
.متأسفانه در بسیاری از موارد مشاهده می شود که محیط های خاص کودکان بدون توجه به نیازهای واقعی آنان وصرفاً بر اساس تجربیات، سلائق و استنباط شخصی طراحان صورت می گیرد .این امر باعث می شود فضا منطبق با واقعیت نیازهای کودکان شکل نگیرد .از سوی دیگر امروزه بیشتر بوستان های شهری و محلی علیرغم نیاز ویژه کودکان، برای بزرگسالان طراحی می شوند. [11] طبق مطالعات انجام شده و همچنین از طریق مصاحبه با والدین عوامل ایجاد مشکلات در کودکان و تأثیرات بر جای مانده از مشکلات در ذهن و جسم کودکان در جدول 1 طبقه بندی شده اند.
جدول :1 عوامل ایجاد مشکل برای کودکان و تاثیرات ناشی از آن
