بخشی از مقاله
چکیده
امنیت از نیازهای اساسی انسان است که نحوه ی پاسخگویی به آن تاثیر مستقیم در ارضای نیازهای دیگر او دارد. انسان همیشه در طول تاریخ سعی در پاسخگویی به این نیاز داشته است، ساختن ابزار آلات دفاعی، ایجاد تاسیسات تدافعی و نظامی در سکونتگاهها و شهرها، تشکیل نیروی نظامی و... برخی از اقدامات او برای حفظ امنیت فردی و اجتماعیاش بوده است.با این وجود در سال های اخیر، تغییر ویژگی های جمعیتی، اجتماعی و فرهنگی انسان ها تاثیر زیادی در شکل گیری مسکن داشته است.
طبقهبندی ساده قشر مخاطب برای دسته بندی گونه مسکن مورد نیاز پاسخ گوی نیاز های دامنه وسیع استفاده کنندگان از مجموعه های مسکونی نمی باشد. در این بین احساس امنیت از جمله عوامل انسانی - محیطی است که می تواند نقش بسزایی در رضایت مندی انسان ها از فضایی که در آن زندگی می کنند داشته باشد. امنیت در مجموعه های مسکونی تنها از طریق موانع سخت فیزیکی میسر نبوده، چه بسا همین موانع فیزیکی به لحاظ روحی-روانی حس ناامنی را در مردم تقویت کند.
با توجه به رشد جمعیت و افزایش نیاز به مجموعه های مسکونی در شهرها، روشن کردن الگوها و خط مشی هایی برای نیل به اهداف برنامه ریزی شده، ضروری به نظر می رسد که در این بین ایجاد حس امنیت به عنوان یکی از عوامل انسانی- محیطی نقش مهمی را در رضایت مندی و آسایش افراد در زندگی شان ایفا خواهد نمود. نتایج حاصل این مقاله حاکی از آن است که ایجاد حس امنیت از طریق غیر مستقیم و با بهره گیری از سیاست های پیشگیرانه تلفیقی کالبد معماری و روابط اجتماعی - فرهنگی - از قبیل: مساله اشراف و دید، افزایش قابلیت رویت پذیری بصری، برقراری تناسب میان تراکم جمع یت ی و مجموعه های مسکون ی، ایجاد کاربری های متنوع و متجانس و .... - تحقق پذیر خواهد بود.
براین اساس این مقاله به بررسی نقش و جایگاه امنیت درطراحی مجموعه های مسکونی می پردازد.روش تحقیق توصیفی - تحلیلی میباشد و از منابع کتابخانه ای و اسنادی برای انجام تحقیق استفاده شده است.
-1مقدمه
در حال حاضر نیز توجه به نیاز ها ی اساسی شهروندان در محیط های شهری و توجه به برطرف نمودن مشکلات و معضلات شهری به منظور کاهش نابهنجار ی و افزا یش امنیت در فضاهای عمومی از مهمترین مسائلی است که همواره مورد توجه مدیران، برنامه ری زان و طراحان شهر ی بوده است . شناخت فعالیت های جاری در محیط های شهری و جایگزینی و تناسب آنها با کالبدشان می تواند در بهبود شرا یط محیط برا ی برقراری امنیت موثر باشد.
معیار های شناخت و تحلیل امنیت در پهنه شهر بسیار متفاوت است و با توجه به مولفه ها ی کالبدی، کارکردی و محیطی نوسان پی دا می کند. محیط های شهری بنا به شرایط اجتماعی موجود، یعن ی شکل گ ی ری فضاها، کارکرد فضاها، وجود امکانات رفاهی، تراکم، آلودگی های زیست محیطی، و... می توانند بر میزان امنی ت موثر باشند . ایجاد فضاها ی آرام و به دور از نابسامانی اجتماعی و نیز افزایش کیفیت محیطی از طریق توجه به نیاز های اساسی زندگی شهری به عنوان مطلوبیت فضای شهری به حساب می آید.
-2بیان مسئله
در بین مسائل مختلف، امنیت جایگاه ویژه ای در آرامش و افزایش کیفیت زندگی شهری خواهد داشت. امنیت از نظر لغوی به معنای راحت و آسوده و بی بیم گردانیدن می باشد و مفهوم آن به دفاع یا حفاظت از خود، خانواده، دوستان و اموال باز می گردد که خود نشان دهنده ضرورت بحث می باشد. امنیت از نیازهای اساسی انسان است که نحوه ی پاسخگویی به آن تاثیر مستقیم در ارضای نیازهای دیگر او دارد.
انسان همیشه در طول تاریخ سعی در پاسخگویی به این نیاز داشته است، ساختن ابزار آلات دفاعی، ایجاد تاسیسات تدافعی و نظامی در سکونتگاه ها و شهرها، تشکیل نیروی نظامی و ... برخی از اقدامات او برای حفظ امنیت فردی و اجتماعی اش بوده است. این وجود در سال های اخیر، تغییر ویژگی های جمعیتی، اجتماعی و فرهنگی انسان ها تاثیر زیادی در شکل گیری مسکن داشته است.
طبقه بندی ساده قشر مخاطب برای دسته بندی گونه مسکن مورد نیاز پاسخ گوی نیاز های دامنه وسیع استفاده کنندگان از مجموعه های مسکونی نمی باشد. در این بین احساس امنیت از جمله عوامل انسانی - محیطی است که می تواند نقش بسزایی در رضایت مندی انسان ها از فضایی که در آن زندگی می کنند داشته باشد. امنیت در مجموعه های مسکونی تنها از طریق موانع سخت فیزیکی میسر نبوده، چه بسا همین موانع فیزیکی به لحاظ روحی-روانی حس ناامنی را در مردم تقویت کند.
با توجه به رشد جمعیت و افزایش نیاز به مجموعه های مسکونی ،روشن کردن الگوها و خط مشی هایی برای نیل به اهداف برنامه ریزی شده، ضروری به نظر می رسد که در این بین ایجاد حس امنیت به عنوان یکی از عوامل انسانی - محیطی نقش مهمی را در رضایت مندی و آسایش افراد در زندگی شان ایفا خواهد نمود. - بیات، - 1387 این سیاست ها با هدف ایجاد مسکن وسرپناه برای گروه های کم درآمد و دهک های پایین در آمدی، در زمره سیاست های ارزشی دولت نیز جای می گیرند اما بایستی توجه به این نکته داشت که تنها با تکیه بر مقوله های اقتصادی، که عمدتأ متوجه قیمت زمین است نمی توان بستری برای مکان گزینی استقرار چنین سیاست های فراهم ساخت که در این سیاست دولت، عدم توجه طراحی صحیح معماری و کیفیت فضایی و چیدمان نامناسب بلوک ها و فضاهای عمومی و نیمه عمومی که بر روابط اجتماعی وفرهنگی تأثیر بسزایی دارد که این خود از نقاط ضعف اجرایی این سیاست است که در آینده می تواند مشکلات فراوانی را ایجاد کند که به عنوان مشکلات فراوانی در مجتمع مسکونی مهر در سنندج خود را نشان می دهد.
آنچه در طراحی فضای عمومی مجتمع مسکونی بهاران سنندج برای فضای باز شهری می باشد،نقش اجتماعی و تعاملی است که این فضا در زندگی جمعی کاربران ایفا می کنند و فضایی است که به همه مردم اجازه می دهد که به آن دسترسی داشته باشند و در آن فعالیت کنند و در آن تعامل و تقابل صورت گیرد و با فعالیت و ارتباط اجتماعی افراد که به فضاهای عمومی جان می بخشد6 طبقه و کمتر از6طبقه تقسیم شده و کیفیت مکان در هر یک از این دو حوزه بررسی می گردد.
-3روش تحقیق:
از آنجایی که هر پژوهش علمی با ظهور مسأله یا مجهولی در ذهن محقق شروع می شود - حافظ نیا، 1382 - لذا تحقیق حاضر به بررسی نقش طراحی در ایجاد حس امنیت در مجموعه های مسکونی میپردازد. بر این اساس تحقیق حاضر به صورت توصیفی- تحلیلی می باشد که اطلاعات آن به صورت اسنادی و کتابخانه ای جمع آوری گردیده است.
4 تعریف مفاهیم:
1-4 امنیت:
معنای لغوی امنیت رهایی از تشویش، اضطراب، ترس، :1381 - 114نصری، - یا احساس آرامش و اطمینان خاطراست در فرهنگ معین امنیت با معانی ایمن شدن، در امان بودن و بی بیمی آمده است - 140 :1384معین، - برقراری امنیت منوط به رهایی نسبی از تهدید و بهره گیری بهینه از فرصت ها می باشد . - :1381
448خلیلی - ، در تعریفی دیگر امنیت مجموعه شرایط و وضعیتی است که موجب ثبات و آرامش خاطر در جامعه می گردد و ترس و خوف از نظر عامه مردم رخت بر بسته است.
2-4 احساس امنیت :
احساس امنیت حالتی : است که در آن ارضای احتیاجات و خواسته های فردی و اجتماعی افراد انجام و شخص در آن احساس ارزش، اطمینان خاطر و اعتماد به نفس نماید
3-4 قرار گاه رفتاری:
قرارگاه رفتاری واحدی واقعی از محیط است که به طور طبیعی رخ می دهد و برای افراد درون خود، به واسطه ی ارتباط با زندگی روز مره شان قابل تشخیص است.قرارگاه رفتاری طبق تعریف بارکر تاثیری تعیین کننده بر رفتار انسان دارد.
4-4تحلیل فضایی:
کشف روابط بین عناصر چهارگانه انسان، مکان، زمان و فعالیت را می توان به عنوان تحلیل فضایی قلمداد نمود - زنگی آبادی، - 1378 امنیت فضای شهری: یکی از حقوق مشروع شهروندان، ایمن بودن در حین حضور در فضاهای شهری می باشد. این ایمنی باید از دو جنبه مورد توجه واقع شود.: " -1امنی ت فیزیولوژی ک: یعنی آزادی از آزارهای جسمی و فیزیکی -2امنیت روانی : یعنی داشت.حس مکان و حس تسلط بر فضا چه از نظر جغرافیایی و چه از نظر اجتماعی در یک جامعه
5-4طراحی برای امنیت
یعنی محافظت از ساختمان و ساکنان آن در مقابل افراد متجاوزی که به صورت غیر مجاز و برای انجام دادن اعمال خلاف قصد ورود به ساختمان را دارند. جهت ایجاد امنیت، روش هایی برای تحقق بخشیدن به آن توصیه شده اند که البته بر حسب نوع عملکرد ساختمان و ابعاد آن متفاوت اند. طراحی برای سازماندهی یک برنامه کامل امنیتی، باید شامل مجموع کنترل های فیزیکی و سایر تکنیک ها و شکل های کنترل باشد.
6-4 امنیت محیطی
در زمینه امنیت محیطی و درک نا امنی محیط، خاستگا ههای مختلفی وجود دارد. دریافت پدیده نا امنی، دو جنبه ذهنی و عینی را در کلیه عرص هها در بر میگیرد که مقوله عینی، وقایعی چون سرقت، و خشونت و جنبه ذهنی، دریافت ذهنی در خصوص امنیت منطقه و فضا را شامل می گردد. از لحاظ کمی م یتوان نا امنی را بر پایه میزان و یا تعداد خشون تها، تعداد مکا نهای وقوع جرم، ماهیت و جنسیت و سن افراد قربانی محاسبه نمود. آنچه در مقوله دریافت ذهنی از ناامنی در بعد نمادی و فرهنگی جامعه درک می شود، معمولاً با احساس اضطراب و چالش همراه است که بیشتر در فضاهای جمعی دنیای صنعتی، به عنوان مثال پار کهای شهری هستیم. مفهوم ناامنی، علی رغم کنترل بیش از حد پلیس، هنوز یکی از ویژگی های اجتماعی خطرناک در جامعه به شمار میرود
7-4 انسان و امنیت
حضور فعال مردم در شهر، از عوامل افزایش امنیت در فضای شهری است. تسلط و دیدن فضا و دیده شدن توسط مردم موجب ایجاد حس ایمنی است، چرا که تجمع گروهی از مردم، محیطی امن ایجاد میکند که موجب عدم ترغیب به جرم و جنایت می شود. فضاهایی دارای کیفیت بالا هستند که وسیعترین دامنه فعالیت های پیاده را امکان پذیر میکنند.
حذف ترافیک به افراد پیاده امکان حرکت بدون مانع، امنیت و آسایش و آزادیبرقراری ارتباط را می دهد. نهایتاً حذف کاربری های زمان دار و اداری از بدنه بلافصل فضا و همچنین ایجاد واحدهای مسکونی در طبقات بدنه مسیر، نه تنها به سر زندگی آن کمک میکند، بلکه باعث امنیت بیشتر مسیر و امکان نظارت فضا در طول شبانه روز نیز می شود
احساس انسان در فضا وابسته به قلمرو یا فضاهایی است که به او تجربه حس امنیت م یدهد و این گونه نواحی بر رفتار انسان اثر می گذارند و در نتیجه، انسان بر انواع فضاهایی که احساس مختلفی را از قلمرو در او ایجاد کند، رفتار خاصی را بروز می دهد.
-5مبانی نظری تحقیق:
-1-5شاخصه ای سنجش احساس امنیت
با توجه به تعاریف ارایه شده از مفهوم امنیت و تأثیر آن بر زندگی شهری، موضوع دیگری بررسی نقش مؤلفه های منظر شهری در ارتقاء سطح احساس امنیت در فضاهای عمومی شهری چون نقش رضایت شهروندان از محیط سکونتشان اهمیت می یابد. در واقع عدم رضایت شهروندان از محیط زندگیشان می تواند واکنش های مختلفی را دنبال داشته باشد.
نخستین واکنش تلاش برای تغ ییر محیط به منظور ایجاد تناسب بین ویژگی های محیطی و نیاز عینی با ایده آل ذهنی مختص است. دومین واکنش، انطباق یا سازگاری با محیط است. اما واکنشدیگر که در پیکاهش تعلق مکانی شکل می گیرد، گسست از محیط است. این واکنش نوعی پشت کردن و نه گفتن به شرایط محیط زندگی آنها است. نمی توان مردم را به طور عام از طریق محیط به انجام کاری واداشت بلکه تنها می توان امکان بروز برخی رفتارها را کم یا زیاد کرد. محیط ناامن ممکن است فردا به محیطی امن تبدیل شود
بنابراین پیش از آنکه ایده های طراحانه برای حل این معضل به کارآید باید سطح فرهنگ استفاده کنندگان از فضا را ارتقا داد - رضا زاده، - 1382 لذا دستیابی به شاخص هایی به منظور سنجش احساس امنیت شهروندان در استفاده از فضاهای عمومی شهری که با سطح رضایت ذهنی و احساس آرامش آنها در ارتباط باشد؛ اهمیت می یابد. بنابراین بر اساس مطالعات صورت گرفته برای انجام این پژوهش مؤلفه های ذیل به عنوان شاخ صهای سنجش احساس امنیت در فضاهای عمومی شهری بدست می آید.
-2-5جاذب بودن محیط
توجه به ایجاد و ارتقای قابلیت جذب شهروندان در فضای عمومی با استفاده از عوامل ذهن و محیطی تأثیرگذار از جمله مسائلی است که ضرورت دارد مورد توجه برنامه ریزان و طراحان حوزه های شهری قرار گیرد. در واقع ایجاد محی طهایی ایمن منجر به جذب و تشویق شهروندان برای حضور هرچه بیشتر در محیط خواهد شد که این افزایش حضور، سطح تعاملات و نظارت اجتماعی را بالا برده و در مقابل منجر به کاهش احساس نا امنی شهروندان خواهد شد. در این خصوص نیز می توان به نظریه »فضاهای قابل دفاع « اسکار نیومن و توصیه های جین جکوبز اشاره کرد که افزایش سطح جذابیت محیط را پیشنهاد می دهند تا در نهایت حضور شهروندان مانع از مترو یکت فضا شود.
-3-5آشنا بودن فضا و شهرت آن
از جمله مباحث مطرح شده در خصوص دو بعد اجتماعی و کالبدی امنیت در کی فضای شهری، می توان به مؤلف ههای »آشنا بودن « و »شهرت « محیط اشاره کرد. آشنا بودن فضا و نداشتن حس غربت که موجب ترس و اضطراب می شود - در تقویت احساس امنیت ذهنی فرد نقش مهمی را دارد به علاوه زمینه ذهنی مثبت یا منفی به یادمانده از فضا در احساس درک شده نسبت به فضا تأثیرگذار است - - Salvesn ,2002
-4-5هویت مکان
هویت مکان در اثر تجربه مستقیم محیط فیزیکی شکل گرفته و ایجاد می شود. همچنین بازتابی از وجوه اجتماعی و فرهنگی مکان است و به ویژگی های قابل تشخیص مکان بیرونی اشاره دارد؛ در حالیکه »هویت مکانی « ، احساسی در کی فرد یا جمع است که به واسطه ارتباطشان با کی مکان برانگیخته می شود - قاسمی اصفهانی، - 1383 هویت مکانی به ابعادی از شخص اشاره می ک ند که هویت شخصی فرد در ارتباط با محیط فیزیکی توسط الگوی پیچیده ای از اید ههای آگاهانه و غیرآگاهانه، باورها، اولویت ها، احساسات،ارز شها، اهداف، گرای شهای رفتاری و مهار تهای مرتبط با محیط را تعریف می کند
و نقش مهمی را در ادراک تغ ییرات محیطی و ادراک محیط های عمومی ایفا می ک ند. لذا هویت مکانی قوی و مثبت، ادراک منفی را از برخی مسایل محیطی کاهش داده و این موضوع به نوبه خود تأثیر جدی بر شکل گیری و افزایش احساس امنیت در محیط های شهری خواهد داشت. گوستاوسون نیز در مطالعه موضوع هویت مکانی، چهار عنصر »تمایز « هدف مردم از استفاده از مکان - ، »عزت نفس « - رضایت فردی برای تعلق در محیط فیزیکی و اجتماعی، »اثربخشی « عملکرد و نوع فعالیتی که در محیط فیز کیی انجام می شود - و »تداوم و پیوستگی « آشنایی و تجربه شخصی فرد از محیط را اساس شکل گیری این موضوع می داند
-5-5ارتباط طراحی و جرم
تا به حال هیچ نظریه واحدی نتوانسته تاثیر متغیرهای مستقل فردی و اجتماعی را بر فرد بزهکار مشخص کند. از طرفی معمولا شرایط بروز و وقوع جرم و آنچه که افراد را به مجرم تبدیل می کند، در بررسی ها و تحلیل ها نادیده گرفته می شود. واقعیت این است که افراد هنگامی به جرم و بزه رو می آورند که پیوندهایشان با جامعه ضعیف شده
