بخشی از مقاله
چکیده:
آمارها نشان میدهد بخش عظیمی از حوادث شهری بر اثر رفتارهای نا ایمن شهروندان به وقوع میپیوندد. از طرف دیگر مطالعات انسانی در شهر ها نشان میدهد در صورت شناخت صحیح خطرات بالقوه و میزان ریسکهای حوادث میتوان با ارائه آموزش های ایمنی پیشگیرانه اصولی به شهروندان، از بروز بسیاری از مخاطرات و سوانح شهری جلوگیری نمود. در این مقاله شناسایی واولویتبندی ریسک مخاطرات شهری با معیارهای استاندارد و بارویکرد قابلیت پیشگیری با آموزشهای مناسب و پایدار و همچنین ارائه راهکارهای آموزشی در راستای کاهش حوادث شهری انسان ساخت به رشته تحریر درآمده است. بطوریکه با اجرای این روش نوین پیشگیرانه-آموزشی ضمن صرف کمترین هزینه و اخذ بیشترین اثربخشی، درمیان مدت شاهدکنترل و حتی کاهش حوادث شهری خواهیم بود.
همچنین در این مقاله اهم علل فاعلی و انسان ساخت حوادث شهری در کلان شهر مشهد مورد بررسی قرار گرفته و ضمن شناسایی خطرات بالقوه حوادث، ریسکهای مربوطه در قالب یک مدل سیستماتیک و نوین با رویکرد کنترل و کاهش بوسیله آموزش مورد ارزیابی قرار میگیرد. در نهایت بهترین راه حل کنترلی جهت حذف یا کاهش خطرات ارائه می گردد. این راه حل ها با هدف کاهش حوادث انسان ساخت شهری بر حسب اولویت و به تناسب در آموزش های ایمنی ارائه شده از جانب سازمان آتش نشانی مشهد به شهروندان مد نظر قرار می گیرد.
-1 مقدمه
گسترش روز افزون تکنولوژی و رشد شهر نشینی و در کلان شهر ها ضمن دارا بودن اثرات مثبت، تاثیرات منفی را نیز به دنبال داشته است. حوادث شهری هر ساله خسارات جانی و مالی بسیاری را به شهروندان و همچنین به بدنه شهرها وارد میکند. در گذر زمان همراه با رشد و توسعه فضای شهری، روند افزایشی ریسکها میزان خسارات ناشی از حوادث افزایش یافته است. همچنین با توجه به گستره پهناور ریسکها در محیط شهری یک روش سیستماتیک برای شناسایی ریسکها به منظور تبیین آموزش های ایمنی مناسب و پیشگیری از حوادث مورد نیاز است.
طبق تحقیقات انجام شده بخش عظیمی از حوادث شهری بر اثر رفتارهای نا ایمن و نا صحیح شهروندان به وقوع میپیوندد که عمدتا غیر عمدی بوده و به دلیل ناآگاهی از اصول ایمنی از طرف دیگر مطالعات انسانی در شهر ها نشان میدهد در صورت شناخت صحیح خطرات بالقوه و میزان ریسکهای حوادث میتوان با ارائه آموزش های ایمنی پیشگیرانه اصولی به شهروندان، از بروز بسیاری از مخاطرات و سوانح شهری جلوگیری نمود.
در این مقاله مدل جدید ارزیابی ریسک حوادث شهری برای اولین بار طراحی و تدوین شده است و در این مدل اهم علل فاعلی و انسان ساخت حوادث شهری در کلان شهر مشهد مورد بررسی قرار گرفته و کلیه ریسکهای خطر که منجر به وقوع حوادث شهری میشوند با رویکرد کنترل و کاهش بوسیله آموزش و ایمن سازی مورد ارزیابی قرار میگیرد. - این مدل جدید حاصل تلفیق سه مدل ارزیابی ریسک -JSA ارزیابی ریسک حوادث شهری، مدل -HAZOP شناسایی ریسکهای خطرناک و مدل - FMEA روش شناسایی کانون خطر میباشد. -
در نهایت بهترین راه حل کنترلی جهت حذف یا کاهش خطرات ارائه می گردد. این راه حل ها با هدف کاهش حوادث انسان ساخت شهری بر حسب اولویت و به تناسب در آموزش های ایمنی ارائه شده از جانب سازمان آتش نشانی مشهد به شهروندان مد نظر قرار می گیرد. بطوریکه پس از اجرای کامل این روش نوین پیشگیرانه-آموزشی ضمن صرف کمترین هزینه و اخذ بیشترین اثربخشی، درمیان مدت شاهدکنترل و حتی کاهش حوادث شهری خواهیم بود.
در ابتدا ضمن بررسی و تحلیل آمار و اطلاعات 10 ساله ثبت شده از حوادث شهری ،عناوین مهم خطراتی انسان ساختی که حوادث شهری را رغم میزنند شناسایی نموده و سپس با بهره گیری وتلفیق
چندین مدل شناخته شده ارزیابی ریسک حوادث، مدل جدیدی را طراحی نموده که در این مدل اولویت بندی خطرات مذکور از حیث برنامه ریزی آموزشی وپیشگیری از وقوع آن ها مد نظر قرار گرفته است. محوریت طراحی این مدل جدید بر پرسشهای ذیل استوار است:
چه خطر انسان ساختی ممکن است در شهر رخ دهد و باعث آسیب جانی و مالی به شهروندان گردد؟
احتمال وقوع این خطر به چه میزان است؟
آثار و پیامدهای هر خطرچیست و به چه میزان است؟
احتمال شناسایی و کشف این خطر پیش از وقوع چقدر است؟
قابلیت پیشگیری از خطر بوسیله آموزش و فرهنگسازی به چه میزان است؟
چگونه میتوان این معیارها را در برنامه ریزی و اولویت بندی های آموزشی موثر نمود؟
مطابق با توضیحات ذکر شده مراحل اجرای مدل ارزیابی ریسک آموزشی حوادث انسان ساخت به شرح ذیل میباشد:
1-3 شناسایی عناوین خطرات بلقوه انسان ساخت مسبب حوادث شهری
2-3 تعیین احتمال وقوع هر یک از خطرات 3-3 تعیین اثرات بالقوه بروز هر یک از این خطرات از حیث میزان آسیبهای مالی و جانی 4-3 محاسبه میزان قابلیت کشف وتشخیص خطر قبل از وقوع توسط شهروندان 5-3 محاسبه عدد ریسک خطر برای حوادث - RPN - 6-3 تعیین میزان کنترل پذیری خطر - امکان پیشگیری از خطر بوسیله آموزش و فرهنگسازی - 7-3 تعریف شاخص تلفیقی سطح ریسک هر یک از حوادث با رویکرد کنترل پذیری و محاسبه آن برای گروه های خطر 8-3 اولویت بندی آموزشی گروه های خطر بر پایه معیارهای ارزیابی ریسک خطر و همچنین میزان کنترل پذیری هر یک از آنها مطابق مدل طراحی شده 9-3 ارائه راهکار جهت کنترل و یا کاهش خطرات انسان ساخت شهری با کمک آموزش و فرهنگسازی ایمنی در شهر
1-3 شناسایی عناوین خطرات بلقوه انسان ساخت مسبب حوادث شهری
در ابتدا جدول شناسایی علت حادثه برای حدود 500 مورد حادثه شهری د رکلان شهر مشهد - به عنوان جامعه نمونه از تعداد کل حوادث در 10 سال اخیر - تکمیل شده و سعی بر آن شده که برای هر یک از این حوادث علت ریشه ای مورد بررسی قرار گرفته است بطوریکه بتوان کلیه حوادث را در کمترین تعداد علت های ریشه ای دسته بندی نمود. در ادامه شناسایی علت ریشه ای حوادث را برای سه نمونه از 500 مورد بررسی شده حوادث شهری بیان میکنیم:
حادثه شماره : 1 بی احتیاطی و انداختن کبریت توسط کودک 6 ساله بروی فرش منجر به ایجاد حریق داخل منزل شده که بواسطه آن حدود 10 در صد از لوازم منزل سوخته و سوختگی نوع اول به یک پسر بچه 5 ساله وارد آمده است.
حادثه شماره : 2 انفجار آبگرمکن داخل زیر زمین منزل مسکونی به دلیل فرسودگی تجهیزات ایمنی منجر به تخریب قسمتی از سازه و جراحت شدید دو نفر گردید.همچنین بر اثر تخریب سازه بیش از 80 درصد لوازم منزل دچار خسارت جدی شد.
حادثه شماره :3 در یک مغازه فروش خوار و بار به دلیل اتصال کابل برق سه دستگاه یخچال بصورت همزمان به یک پریز برق موجب بروز جرقه و حریق شده بود که بر اثر آن بیش از 50 درصد از اقلام داخل مغازه دچار سوختگی شد. پس از بررسی و آنالیز مشابه دو نمونه فوق، برای تک تک 500 مورد حوادث جامعه نمونه به شرح فوق و پس از دسته بندی، تجمیع و تلخیص این موارد خطراتی را که منجر به حوادث آتشسوزی انسان ساخت میشوند را در 6 گروه اصلی خطرات انسان ساخت مسبب حوادث شهری به شرح ذیل تقسیم نمودیم: فهرست گروه های خطراتانسان ساخت مسبب حوادث شهری - حاصل بررسی 500 مورد از حوادث شهری - :
آتش سوزی بر اثر مجاورت شیئ قابل احتراق به شیئ آتش زا در محیط
آتش سوزی بر اثر سوزاندن زباله ها و ضایعات در شهر
آتش سوزی بر اثر رفتارهای نا ایمن و بازیگوشی های کودکان
آتشسوزی بر اثر کشیدن بار اضافی از شبکه برق
آتش سوزی بر اثر استفاده از وسایط گازی نا ایمن
آتش سوزی بر اثر افروختن آتش توسط افراد در حاشیه شهرها
2-3 تعیین احتمال وقوع هر یک از خطرات
شاخص میزان احتمال وقوع با توجه به بانک اطلاعاتی حوادث شهری مطابق جدول شماره - 2 - توصیف شده ، و بر اساس این جدول برای هر یک از حوادث شهری محاسبه میگردد.
