بخشی از مقاله
طراحی یک نرم افزار مربی مجازی سلامت تحت موبایل، مبتنی بر شخصیت و فاکتورهای جسمانی و بررسی تاثیر استفاده از آن در شاخص های سلامت
چکیده
ورزش، تغذیه و انجام حرکات ورزشی درست همواره از مهمترین مباحث از دیدگاه مربیان و پزشکان بوده است، با ظهور کامپیوتر و تلفن های همراه هوشمند، محققان سعی کرده اند از این تکنولوژی به عنوان ابزاری مفید جهت تحقق این امر استفاده نمایند. با توجه به این که وضعیت و فاکتورهای جسمانی هر فرد (تیپ بدنی) همانند شاخص توده بدنی، درصد چربی تخمینی، وزن، قد، دور کمر، دور مچ و دور ساعد از پارامترهای تاثیر گذار در فرآیند توصیه حرکات ورزشی توسط مربیان و پزشکان هستند، ولی تاکنون در سیستم های مربی مجازی موجود از تیپ های شخصیتی برای توصیه تغذیه و حرکات ورزشی به عنوان پارامتر ورودی استفاده نشده است.
در این پژوهش، کاربران نرم افزار براساس انواع تیپهای شخصیتی میرز-بریگز در ابتدا در 16 دسته متفاوت قرار میگیرند، سپس با وارد کردن اطلاعات جسمانی خود همانند: وزن، قد، دور کمر، دور مچ و دور ساعد، جنسیت و سن بر اساس تیپ شخصیتی و وضعیت جسمانی (تیپ بدنی) خود تمرینات ورزشی و توصیههای تغذیه ای متناسب دریافت میکنند. . با بررسی جامعه نمونه مشاهده میشود که میزان شاخص های سلامت (کاهش درصد چربی، افزایش قدرت و حداکثر اکسیژن مصرفی) در این نرم افزار به طور قابل ملاحظهای افزایش یافته است. شایان ذکر است که خروجی این پژوهش نرم افزاریست که قابلیت اجرا بر روی تلفنهای همراه دارای سیستم عامل اندروید با ورژن 2 را دارد.
واژههای کلیدی
مربی مجازی سلامت، شخصیت، یادگیری سلامت تحت موبایل، نرم افزار ورزشی.
-1 مقدمه
آموزش الکترونیکی سلامت قدرت ورزش کردن و تغذیه مناسب را خارج از محیط فیزیکی باشگاه ها و مکانهای ورزشی ارائه میدهد. این نوع شیوهی آموزش مدتهاسـت کـه در دنیـا متـداول و فراگیـر شـده اسـت. آمـوزش الکترونیکی سلامت در عین کارآمدی از لحاظ اقتصادی نیز مقرون به صرفه میباشد.
این نوع شیوهی آموزش از یادگیری همراه بـا ارتبـاط بـین اطلاعـات و تکنولوژی پشتیبانی میکند[6] و باعث بهبود کیفیت شاخص های سلامت و یادگیری میشود.
آموزش الکترونیک سلامت مثل دیگر ابزارها دارای نقاط قـوت و کمبودهـایی است که به نظر میرسد کمبودها بیشتر مربوط به ویژگی های شخصیتی و فـردی کاربران و تمرینات ورزشی و توصیههای تغذیه ای متناسب با آن است.
انسانها دارای تفاوتهایی در شخصـیت و احسـاس مـیباشـند و ایـن تفاوتها در تمام جنبههای زندگی آنها پدیدار است. شخصیت هـر فـرد در شیوهی آموزش او نیز بسیار مهم و تاثیر گذار است.[9] به همین دلیل باید نوع حرکات ورزشی و تغذیـه، حجـم ورزش و تعـداد جلسـات بـرای افـراد مختلف متناسب با وضعیت جسمانی و شخصیت وی متفاوت باشد.
در برخی از نرم افزارهای آموزش مجازی سلامت که در گذشته طراحی شدهاند، حرکات ورزشی و همچنین توصیههای تغذیهای متناسب با وضعیت جسمانی کاربر میتواند متغیر باشد اما در این پژوهش برای نخستین بـار از تیپ شخصیتی کاربران برای توصیه حرکات ورزشی و توصیههای تغذیه ای استفاده گردیده است که میزان شاخص های سلامت (کاهش درصد چربی، افزایش قدرت و حداکثر اکسیژن مصرفی) کـاربر را طـور قابـل ملاحظـهای افزایش میدهد.
در بخش 2 این مقاله به مرور و بررسی کارهای پیشین میپـردازیم. در بخش 3، انواع شخصیتها، و شیوههای آموزش سـلامت را مـورد تجزیـه و تحلیل قرار میدهیم. بخش 4 به تیپ های بدنی و روش های طبقـه بنـدی آن و بخش 5 به توصیف مدل پیشنهادی اختصـاص داده شـده اسـت و در نهایت در بخش 6 و 7 به ارزیابی رویکرد پیشنهادی، ارائـه نتیجـه گیـری و پیشنهادات آتی خواهیم پرداخت.
-2 پیشینهی تحقیق
تا کنون سیستمهایی برای آموزش مجازی سلامت طراحی شده است اما تا کنون هیچ کدام از این سیستمها خصوصیات و ویژگیهای شخصیتی افراد را مورد توجه قرار ندادهاند.
در تحقیقی فرهاد پاشازاده تأثیر یک دوره تمـرین مقـاومتی و آمـوزش تغذیه ای بر قدرت عضلانی و ترکیب بـدن دانشـجویان پسـر غیرورزشـکار دانشگاه گیلان را سنجیدند. آن ها با مداخله آموزش تغذیه ای دریافتند که تغییرات درصد چربی بدن در سه گروه آمـوزش- تمـرین مقـاومتی، فقـط تمرین مقاومتی و فقط آموزش، کاهش معنی داری را نشان داد و شـاخص توده بدنی، حداکثر قدرت و هایپرتروفی عضلانی در دو گروه آموزش- تمرین مقاومتی و فقط تمرین مقاومتی افزایش معنی داری نشان داد.[2]
در تحقیق دیگری که محققین داخلی در حوزه علوم پزشکی و بـر روی بیماران دیابتی انجام دادند، به این نتیجه رسیدن که استفاده از پرستاری از راه دور (نرم افزار تلفن همراه) می تواند سبب کاهش هموگلوبین گلیکوزیله در بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 شـود. اسـتفاده از ایـن تکنولـوژی هـا در بیماران دیابتی می توانـد ابـزاری ترغیـب کننـده و مـوثر بـرای بیمـاران و همچنین اعضای تیم درمان در پیگیری های درمانی محسوب شود.[1]
اما در هیچ یک از سیستمهایی که ذکر شد شخصیت به عنوان پـارامتر تاثیرگذار در فرایند توصیه حرکات ورزشی و تغذیـه در نظـر گرفتـه نشـده است. در این پژوهش شخصیت نیز برای نخسـتین بـار بـه عنـوان یکـی از پارامترهای تاثیر گذار در توصیه حرکات ورزشی و تغذیه در نظر گرفته شده است.
-3 شخصیت
شخصیت و فردیـت مـوثرترین پارامترهـا بـرای یـادگیری، ورزش و تغذیـه هستند. تعاریف بسیاری از شخصیت موجودات در دسـترس مـیباشـد کـه بعضی از آنها را ذکر میکنیم. بر اساس نظریهی اسچولتز:i جنبهی بی نظیر باطن و ظاهر و خصوصیات موثر رفتاری بر اساس موقعیتهای متفـاوت بـا یکـدیگر شخصـیت نامیــده مـیشــود.[11] بـر اســاس نظریـهی بــرودیii، شخصیت شامل افکار، احساسات، خواستهها، نیتها و گـرایشهـای عملـی است که در مهمترین جنبههای فردی سهیم میشوند.[11]
بهتر است بگوییم که شخصیتها مجموعههایی هستند که به پیشبینی ادراک و رفتار، و درک و شناخت مردم میپردازند و هرکس نیازمند شـیوه-های متفاوتی بر اساس خصوصیات فردی خود میباشد.[10]
-3-1 نقش شخصیت در شیوه های آموزش سلامت
مهمترین تفاوت شخصیتی در تنشهای آموزشـی مـدارس قابـل مشـاهده است. مردم شیوههای متفاوتی در یادگیری سلامت دارند. کفهiii بـر اسـاس این تعاریف شیوههای آموزشی میگوید: در شیوهی آموزشی که در رابطه با محیط و عکس العملهایی که در محیط رخ میدهند هر فرد از خصوصیات احساسی و فاکتورهای زیسـت شـناختی بـرای درک و چگـونگی فهمیـدن مفاهیم از طریق فراگرفتن که ساختاری پیچیـده دارد اسـتفاده مـینمایـد .[14]
دیگر شیوههای آموزش روشهـای گونـاگونی بـرای فهمیـدن و دانـش هستند و ارزیابی نتایج این فهمیدن را بر عهـده دارنـد. از بعضـی از ابزارهـا برای ارزیابی شیوههای یادگیری اسـتفاده مـیشـود کـه نحـوهی یـادگیری شیوههای کاربر را بیان میکند.
در این جا تعداد زیادی پرسشنامه پایهای بـرای تشـخیص شخصـیت و نحوه یادگیری کاربران، در اختیار آنان قرار گرفت. تست شخصیت شناسـی میرز-بریگز برای تشخیص شخصیت، بسیار مفید واقع شد.
-3-2 طبقه بندی شخصیت های میرز-بریگز
انواع شخصیتهای میرز-بریگز توسط ایزابل میرز-بریگز و مـادر او کـاترین بریگز در سال 1940 عنوان شد. میرز -بریگز معتقـد بـود کـه تفـاوتهـای شغلی موجب تفاوتهای شخصیتی بر حسـب تشـخیص موقعیـتهـا مـی-شــوند[5] , [ 18] .[ 16] بــه بیــان ایــن نتیجــه پرداختنــد کــه بــر اســاس شخصیتهای میرز-بریگز، هر فردی چه مذکر و چه مونـث دارای مجموعـه فطری اولیه است که چگونگی رفتار آن را بیان میکند .[16]
پرسشنامه[ 17] باعث شناسایی تیپهای شخصیتی و خصوصیات فردی کاربران شده و در استخراج کاربران مناسب کمک شایانی کرد.
در این جا شخصیتهای میرز-بریگز با چهار عملکرد دو بعدی بر اساس تئوری جانگiv بیان میشود. بر اساس این تئوری، جانگ چهار عملکرد کـه افکار ذهنی، احساسات، درک و اکتشـاف هسـتند را عنـوان مـیکنـد. ایـن عملکردها اصلی ترین و صادقانه ترین راه برای فهمیدن را بیان میکنند. هر کدام از این عملکردها به دیگر عملکردها شبیه بوده و پیوسته با یکدیگر در ارتباط هستند. با این وجود یکی از این عملکردها اغلب نمایانتر است و این عملکرد آشکارا به چگونگی شخصیت فـرد اشـاره دارد. تئـوری جانـگ سـه دامنه مختلف را در این جا مقایسه میکنـد کـه عبارتنـد از درون گرایـی و برون گرایی، احساس گرا و ادراک گرا، فکری عمل کردن و احساسی عمـل کردن. اما دامنه دیگر بر اساس تیپ شخصیتی میرز-بریگز بیان میگردد که داور گرایی و مشاهده گرایی نیز به دامنه جانگ اضافه گردیده است.
انواع شخصیتها نتایجی از ترکیب چهار عملکرد دو بعدی است که هـر کاربر را در یکی از 16 گروه حاصل جای میدهد
برای مثال اغلب برون گرایی، به جهان بیرون سوق داده میشود. برون-گرایی دارای طرفداران بسیاری است و افـرادی نیـز کـه بیشـتر بـرون گـرا هستند ورزشهای عمومی و حرکات ورزشی جمعـی را تـرجیح مـیدهنـد. درون گرایی، به باطن و عقاید درون میپردازد و در مقایسه با بـرون گرایـی طرفداران کمتری دارد، این افراد علاقهمند به تفکر در مورد مسائل هستند. آنها چگونگی این اطلاعات را توسط پنج حس خود از محیط جهـان واقعـی دریافت و به موضوعات علمی آن میپردازند. این بر خلاف مطلبی است کـه آن ها توسط فهمیدن، ارتباط و نتیجه گیری دریافت میکنند.
به عنوان مثال یکی دیگر از گروهها معتقدند کـه تصمیماتشـان را بنـابر اطلاعات عاقلانه بگیرند و موضـوعات معقولانـه را دوسـت دارنـد و بـر ایـن اساس، بر احساس یگانگی، هماهنگی و توازن، از انجام ورزشهـای گروهـی لذت برده و بر آن تاکید میکنند.[13]
-4 تیپهای بدنی
تیپهای بدنی یک اصطلاح برای جداسازی و تمایز افـراد در وضـعیتهـای بدنی متفاوت از یکدیگر میباشد تا بهتر بتوان تمرینات و توصیه های تغذیه ای مناسب را برای این دسته از افراد به کار بست و آنهـا را در گـروههـای مشخصی دسته بندی و بررسی کرد.[4] در ابتدا به نقش تیپهای بدنی در تمرینات آموزش سلامت میپردازیم و سپس انواع تیپهـای بـدنی و روش های طبقه بندی آن را شرح میدهیم.
-4-1 نقش تیپهای بدنی در تمرینات آموزش سلامت
تیپ بدنی یک فاکتور بسـیار مهـم و اساسـی در انتخـاب نـوع و نحـوه تمرینات و حتی تعداد تکرارها و ستها می باشد[4] و عـدم توجـه بـه ایـن مسئله می تواند ورزشکار را از پیشـرفت بـاز دارد. همچنـین بلـوم فیلـد vو همکاران نیز اطلاعات تیپ بـدنی را بـرای پیشـگویی موفقیـت ورزشـکاران مناسب میدانند.[7]
ویلیام اچ. شلدون vi برای اولین بار در سال 1940 اندازه گیـری تیـپ-های بدنی را انجام داد. در تئوری شلدون به طور اساسی سه نـوع شـاخص پیکر گونه اکتومورف، اندومورف و مزومورف وجود داشت[19] که به شـرح آنها میپردازیم:
-4-1-1 تیپ بدنی اکتومورف یا ساندو
بدنهایی هستند دارای اسکلت ریز، استخوان بندی ظریف، عضلات کوچک و سخت رشد. معمولا عرض شانه ها در این تیپ بدنی کـم بـوده و شـانه هـا جمع می باشد.[19]
در این بدنها روش برنامه ریزی جهت تمرین و تغذیه باید بـه گونـه ای باشد که شخص ورزشکار با 85 درصد قـدرت نهـایی حـداکثر تـوان یکبـار تکرار یا RPM1 کار کند .تغذیه در این تیپ بدنی به گونـه ای اسـت کـه باید 55 تا 65 درصد کربوهیدرات، 30 تا 40 درصد پـروتئین و 10 درصـد چربی مصرف نمایند ضمن این که تعداد تکرارها در این بدنها محدود بـه 5 تا 8 تکرار می باشد (مگر در مواردی خاص) و تکرارهای در حـد 10 تـا 12 برای این افراد مجاز نمی باشد. تمرینات جهـت عضـلات کوچـک همچـون پشت بازو نیز باید با حداقل ستهای ممکن انجام پذیرد.
-4-1-2 تیپ بدنی اندومورف
این افراد دارای بدنهایی چاق و درشت اندام (هرکولی ) می باشند و به طور کلی بدنهایی هستند که استخوان بنـدی درشـتی داشـته و ذخـایر چربـی بالایی دارند.[19]
این دسته از افراد حتما بایستی ورزش های هوازی را در برنامه تمرینی خود بگنجانند (حداقل هفته ای 2 جلسه تمرین هوازی و هر جلسه بین 30 تا 45 دقیقه.) عمده روش تمرینات در این نوع بدنها مبتنی بر تعـداد سـت ها و تکرارهای بالاست و به طور کلی اگـر بـرای هـر عضـله در تیـپ بـدنی اکتومورف یک یا دو تمرین در نظـر بگیـریم بـرای تیـپ بـدنی انـدومورف بایستی 2 یا 3 تمرین در نظـر گرفـت و مناسـب تـرین تکـرار بـرای رشـد عضلات این گروه بین 9 تا 12 تکرار جهـت عضـلات کوچـک و 12 تـا 15 تکرار جهت عضلات بزرگ می باشد نحوه تغذیه در این نوع بدنها بـه گونـه ای است که باید مصرف کربوهیدرات را کنترل کرده و مصـرف پـروتئین را بالا ببرنـد. یعنـی بـین 30 تـا 40 درصـد کربوهیـدرات، 50 تـا 60 درصـد پروتئین و حداکثر 5 درصد چربی در برنامه غذایی این گروه گنجانده شود.
-4-1-3 تیپ بدنی مزومورف یا آپولو
مزومورفها دارای بدنهایی متناسب و تقریبا عضلانی هستند. این نـوع بـدنها نه زیاد چاق و نه زیاد لاغر بوده و از با استعدادترین افراد برای قهرمـانی در پرورش اندام می باشند.[19]
فرم تمرینی این نوع بدنها مابین بدنهای اندومورف و اکتومورف است.در برنامه تمرینی این تیپ بدنی ورزشهای هوازی نه کاملا قطع می شوند و نه به طور مطلق انجام می گیرد و تقریبا یک جلسه در هفته بـه مـدت 30 تـا 45 دقیقه کفایت می کند. موقعیت و شرایط تغذیه در این بدنها به گونه ای است که می بایستی بین 40 تا 50 درصد کربوهیـدرات، 40 تـا 50 درصـد پــروتئین و 10 درصــد چربــی مصــرف نماینــد. تعــداد ســتها و تکرارهــا در تمرینات تیپ بدنی مزومورف مابین دو تیپ بدنی دیگـر در بدنسـازی مـی باشد.
-4-2 طبقه بندی تیپهای بدنی
انواع تیپ بدنی در سال 1940 توسط ویلیام اچ. شلدون عنوان شد، اما ایـن مقیاس بندی، بدن را به سه تیپ کلی تقسیم میکرد. سه روش بهتر بـرای طبقه بندی تیپ های بدنی، توسط شلدون و همکاران در سال [19] 1949 [ 20] , ، پارنــلvii در ســال [15] 1957 و روش هیــث-کــارتر viii درســال [12] 1967 مطرح شد.
-4-2-1 روش شلدون
شلدون و همکارانش در سال 1949 با بررسی و نمونه گیـری نـواحی سـر، صورت وگردن و قفسه سینه، بازوان، شانه ها و دست ها، شکم، تنـه و لگـن خاصره، باسـن، ران و سـاق پاهـای 4000 مـرد 18 تـا 65 سـاله و سـپس افزایش حجم نمونه به 46000 نفر به مقیاسـی بـا سـه تیـپ بـدنی اصـلی رسیدند. در مقیاس شلدون هر تیپ بدنی نمره ای بـین 1 ـ 7 را بـه خـود اختصاص می دهد و هر فرد دارای نمره ای سه رقمـی اسـت کـه هـر رقـم نماینده میزان حضور بافتی خاص در تیپ بدنی وی می باشـد. رقـم اول از سمت چپ، عدد مربوط به وضعیت بافت چربی است، عدد میانی مربوط بـه میزان بافت عضلانی و عدد سمت راست نشان دهنده میزان بافت استخوانی اســت.[20] , [19] بــرای مثــال عــدد 711 بــه تیــپ بــدنی کــاملا چــاق (اندومورف مطلق) اشاره دارد، عدد 171 مربوط به تیپ بدنی کاملا عضلانی (مزومــورف مطلــق) اســت و عــدد 117 بــه تیــپ بــدنی کــاملا لاغرپیکــر (اکتومورف مطلق) اشاره دارد.
-4-2-2 روش پارنل
