بخشی از مقاله
چکیده :
وجود طرح جامع انرژي براي مدیریت صحیح انرژي هر کشور امري ضروري است. در طرح جامع انرژي باید سهم واقعی هر یک از بخش هاي انرژي بر و تنوع حامل هاي انرژي و پتانسیل هاي هر کدام و همچنین بهترین گزینه ها با توجه به اقلیم مناطق مختلف کشور مشخص شود. تغییرات در قیمت هاي نسبی موجب تغییر در الگوي مصرف انرژي می شود، در نتیجه براي برنامه ریزي جامع در بخش انرژي باید سناریوهاي مختلفی طراحی شود تا قدرت پیش بینی برنامه ریزي با این تغییرات سازگاري داشته باشد .
برنامه ریزي بلندمدت انرژي نیازمند یک دیدگاه سیستمی است تا روابط بین زیر بخش هاي مختلف انرژي با هم و نیز تأثیر گذاري بر کل اقتصاد کلان را مشخص کند . قیمت گذاري حامل هاي انرژي باید با توجه به اهداف مشخص شده در بعد کلان اقتصاد انجام شود و در این راستا لازم است که کشش قیمتی ، درآمدي ، متقاطع و دیگر مؤلفه هاي اقتصاد خرد انواع مختلف حامل هاي انرژي نیز مورد توجه قرار گیرد.
همچنین باید اطلس جامع منابع انرژي کشور تدوین شده و از مزیت هاي موجود مربوط به موقعیت جغرافیایی ، وجود نیروي انسانی، سخت افزار و ... استفاده شود . با توجه به لزوم سیاستگذاري بر مبناي مطالعات جامع و فراگیر، ایجاد یک بانک اطلاعاتی جامع براي تسیهل در انجام مطالعات و پژوهش هاي آتی، امري بسیار ضروري است. نکته بسیار حائز اهمیت در استفاده از نتایج مطالعات صورت گرفته آن است که ادغام متولیان بازار انرژي می تواند از هر گونه موازنه کاري در گسترش شبکه هاي انرژي ایران جلوگیري به عمل آورده و استقلال و جامع نگري در برنامه ریزي بخش هاي مختلف انرژي کشور را بدنبال داشته باشد
مقدمه :
افزایش قیمت انرژي در اثر تحریم نفتی کشورهاي عربی در دهه هفتاد میلادي -که اقتصاد جهانی را دچار رکود تورمی کرد- سبب شد که انرژي جایگاه ویژهاي در ادبیات اقتصادي پیدا کند. اهمیت انرژي باعث شد که برنامه ریزان انرژي در جهت رسیدن به تحلیل هاي جامع تر و دقیق تر مطالعات زیادي انجام دهند.
با توجه به نوسانات قیمت حامل هاي انرژي و همچنین پیشرفت هاي تکنولوژیکی ، برنامهریزي در بخش انرژي مستلزم در نظر گرفتن سناریوهاي مختلف است، که هر یک از این سناریو ها باید در بر گیرنده روابط بین بخش انرژي و سایر بخش هاي اقتصاد، روابط بین زیر بخش هاي خود و نیز تأثیر کلان این بخش در کل اقتصاد می باشد است تا قدرت توضیح دهندگی و انعطاف پذیري آن افزایش یابد . در راستاي این اصول - قدرت توضیح دهندگی و انعطاف پذیري - نیازمند تدوین یک طرح جامع هستیم که نیاز هاي انرژي کشور را در یک افق برنامه ریزي بر حسب مناطق گوناگون و مصارف عمده ، میزان مطلوب عرضه انرژي در کشور و برآورد سهم مطلوب هر یک از منابع انرژي در عرضه کل را تعیین کند و سیاست هاي و خط مشی هاي مطلوب را پیشنهاد کند .
علاوه بر آن باید الگوي مصرف انرژي در گذشته و همچنین روش پیش بینی تقاضاي انرژي در آینده نیز مشخص باشد. از آنجا که تقاضاي هر یک از انواع حامل هاي انرژي به نرخ رشد اقتصادي، نرخ هاي انواع انرژي، سرعت رشد تولید انرژي اتمی، میزان استفاده از گاز طبیعی بستگی دارد، لذا به منظور تعیین اثرات این عوامل باید سناریو هاي مختلفی طراحی شود.
در گام نخست ، باید سیماي انرژي کشور و آمار هاي آن مورد بررسی قرار گیرد، و چارچوبی کلی از آن را براي انجام مطالعات پایه اي ارائه شود .در این راستا باید روند گذشته رشد و توسعه اقتصادي کشورمورد بررسی قرار گیرد و سپس با در نظر گرفتن شرایط موجود به پیش بینی تغییرات آتی در متغییرهاي عمده اقتصادي، نظیر :رشد جمعیت، نرخ رشد تولید ناخالص ملی، نرخ رشد تولیدات صنعتی و نیز روندهاي مورد نظر در عرصه جهانی بپردازیم ، تا از این طریق، تصویري کلی از اوضاع اقتصادي کشور در دوره مورد نظر به دست آید.
ضرورت و اهمیت تدوین طرح جامع انرژي :
به دلیل شرایط خاص اقتصاد ایران و بالا بودن سهم بخش انرژي در تولید ناخالص داخلی1 ، تحولات سیاسی و اجتماعی در کشورهاي تأثیر گذار بر بازار حامل هاي انرژي، مهمترین عامل مؤثر در جهت گیري هاي اقتصادي و برنامه اي کشور می باشد
ایران با داشتن حدودًا ٪11 ذخائري نفتی جهان و همچنین نزدیک به ٪15 از کل ذخائر گازي جهان، برنامه بلند مدتی براي استفاده بهینه از منابع انرژي ندارد و این باعث شده است که استفاده بهینه از منابع انرژي به مهمترین مسئله اقتصادي کشورتبدیل شود.از آنجا که تقریباً کلیه مدیریت بخش انرژي کشور در اختیار دولت است، لذا دولت می تواند با بهره گیري از مطالعات جامع در این بخش نه تنها در سیاستگذاري ها از اطلاعات کاملی استفاده کند بلکه از طریق ارزیابی هر یک از ابزار هاي سیاستی، هزینه هاي کمتري را متوجه اقتصاد کند. طرح جامع2 انرژي نه تنها باید تعیین کننده میزان استفاده از انرژي باشد، بلکه باید سهم هر یک از حامل هاي انرژي را در سبد انرژي مصرفی کشور مشخص کند. برنامه ریزي جامع و منطقی انرژي در سطح ملی و نیز سیاست گذاري براي تمام انواع انرژي ، ابزاري است که کشورها را در راستاي نیل به هدف استفاده بهینه از منابع انرژي و نیز سایر منابع کمیاب یاري می کند.به طور متوسط %10 کل سرمایه گذاري هاي جهان در بخش انرژي انجام می شود.[11] و عدم تأمین سرمایه گذاري در بخش انرژي در مقاطع گوناگون می تواند لطمات جبران ناپذیري بر اقتصاد کشور داشته باشد.
اهداف طرح جامع انرژي
طرح جامع انرژي فرآیندي است که قصد دارد تقاضاي مصرف کنندگان انرژي را تعیین و الگویی را بر اساس اصل حداقل هزینهي برآورد این تقاضا از منابع مختلف انرژي، ارائه دهد. در برنامه ریزي انرژي بررسی همه جانبه و دقیق ذخائر و به ویژه قابلیت بالقوه تولید نهایی انرژي از نظر تعیین سیاست هاي داخلی و خارجی انرژي و برنامه ریزي توسعه اقتصادي داراي اهمیت بسیاري است.در این راستا یکی از مهم ترین مسائل در تدوین سیاست هاي بخش انرژي، تعیین نرخ انواع انرژي است ، البته باتوجه به اینکه در تعیین این نرخها، سیاست گذاران علاوه بر اهداف اقتصادي ، اهداف سیاسی- اجتماعی را نیز در نظر می گیرند ، بدیهی است که واقعیت هاي سیاسی- اجتماعی در این نرخ گذاري مؤثر می باشند، با این حال در دست داشتن هزینه هاي اقتصادي تأمین و عرضه انواع انرژي به تصمیم گیرندگان این فرصت را می دهد که هزینه ي تصمیمات سیاسی در نرخ گذاري ها را به سهولت بسنجند.
به همین دلیل اهداف تدوین طرح جامع انرژي در کشورعبارتنداز:
1. تعیین نیازهاي دقیق انرژي در اقتصاد و دستیابی به آنها در جهت اهداف توسعه اي
2. انتخاب ترکیبی از منابع که نیاز هاي آتی را با کمترین هزینه برآورده نماید
3. صرفه جویی در منابع انرژي و کاهش مصارف بیهوده ي انرژي ،تأمین امنیت و تنوع در عرضه منابع و کاهش وابستگی به منابع خارجی
4. عرضه نیازهاي اساسی انرژي طبقات فقیر جامعه
