بخشی از مقاله
چکیده
طراحی نظام پایش و ارزیابی برنامههای مرتبط با پیشگیری و کاهش خشونت در جامعه برای رسیدن به چشماندازهای هدفگذاری شده در سند چشم انداز کشور نیاز به طراحی و تدوین برنامهها و اقدامات ملی و استانی مورد اجماع کارشناسان دارد.
برای دستیابی به این مهم و با عنایت به نظر کارشناسی مبنی بر اینکه خشونت به منزله یک جرم قابل پیشگیری است، معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضاییه بر اساس زمینهها، عوامل پدیدآورنده، دستگاههای اثرگذار فرهنگی، دستگاههای متولی و درگیر در پرخاشگری و خشونت، با همکاری علمی دانشکده علوم رفتاری و سلامت روان، تدوین برنامهای جامع و سامانهمند با ابزارهای پایشی و ارزیابیکننده را در دستور کار خود قرار داد.
به منظور بهرهمندی از نظر کارشناسان دانشگاهی در چهارچوب روش کیفی گروه متخصصان از مسوولین دستگاههایی که سابقه هر گونه برنامهریزی، مداخله و رصد وضعیت فعالیت در زمینه خشونت را داشتند دعوت به عمل آمد. با تشکیل جلسات کارشناسی، اطلاعات موجود و در دسترس جمعآوری گردید. یافتهها نشان داد که در کشور انواع خشونتها در حجم و گستردگی متفاوت وجود دارد.
در برخی استانها به دلیل سوگیریهای فرهنگی و خطاهای شناختی انواعی از خشونت بیشتر است. مراجعین به پزشکی قانونی بیشتر قربانیان خشونتهای آشکارند. در کشور یک برنامهی مدوّن، جامع، منسجم و هدفمند اجرایی که بر عوامل و زمینهها و هماهنگی همافزای بین دستگاهی تاکید نماید وجود ندارد. همین امر موجب تعدد اقدامات موازی و ناکارآمد شده است.
لذا با توجه به انواع و ابعاد خشونتهایی که در ایران وجود دارد، لازم است برای مداخلات پیشگیرانه و درمانی آن اقدام کرد. در حوزه پیشگیری از خشونت انسجام معطوف به هدف تمامی فعالیتها، طراحی برنامه جامع و نظاممند و تدوین ابزارهای پایش و ارزیابی برنامه ها جهت شناسایی و پیشگیری از خشونت در سطوح ابتدایی، اولیه، ثانویه و ثالث تأکید میگردد.
مقدمه
در صورتی که فردی عامدانه قصد کند که به فرد دیگری آسیب بزند و یا اقدام برای خودکشی نماید - 1 - که رفتار آسیب رسان معطوف به خود است، رفتار پرخاشگرانه تعریف می شود . - 2 - در خشونت آسیب به فردی وارد می شود که خود خواهان دریافت پرخاشگری نیست 3 - ؛. - 4 برخی از پژوهشگران انواعی از پرخاشگریهای کلامی را نیز خشونت هیجانی طبقهبندی کردهاند
برخی منابع نیز پرخاشگری را معادلرفتارهای ضدّ اجتماعی که به روابط بینفردی آسیب میرساند و از نظر فرهنگی غیر قابل قبول است می دانند . - 6 - برخی نیز هرگونه قانون گریزی در حد پرتاپ زباله، دزدی، تقلب و دروغ گوئی را نیز رفتاری پرخاشگرانه می دانند . - 4 - از منظر دینی نیز هر رفتار، گفتار و عملکردی که در قلمرو مفهومی ظلم و ستم قرار گیرد؛ عمل خشونتبار تلقی می گردد. قرآن کریم نیز به انواع رفتار و گفتار ظالمانه و خشونتبار فردی، خانوادگی، اجتماعی و نیز خشونتهای حکومتی اشاره نموده است
خشونت یکی از مشکلات مهم جوامع و بکی از مشکلات مهم اجتماعی در عصر حاضر است و همیشه قسمتی از تجربه بشر بوده است. خشونت و پرخاشگری بدون لحاظ خشونت های جمعی نظیر جنگ، در هر سال باعث مرگ بیش از 1/5 میلیون نفر از مردم جهان میگردد و به غیر از این بسیاری هم بهخاطر خشونت دچار آسیبهای غیر مرگبار و مزمن میشوند
خشونت در تمام مراحل زندگی، از نوزادی گرفته تا سالمندی، بر افراد تاثیر میگذارد. خشونت همچنین از طریق کاهش بهره وری، کاهش ارزش های خیرخواهانه، و اخلال در خدمات اجتماعی، جوامع را دچار فرسودگی و ناتوانی می کند.
وجود خشونت به عنوان یک شاخص مهم سلامت روانی و اجتماعی در زمرهی دلایل اصلی مرگ و میر در دنیا در سنین بین 15 تا 44 سالگی است
کودکان ناسالم، ناتوانی جسمانی و روانی، خودکشی، دیگرکشی و افراطی گرایی مذهبی، قومی، تهدید امنیت کشوری، جهانی و نهایتا افزایش مرگ و میر از پیامدهای خشونت در هر کشوری است.
علاوه بر اینها هزینه های خشونت بسیار بالا است.خانواده های در معرض فقر ممکن است بر اثر مرگ نان آور خانه یا معلولیت وی که ناشی از خشونت است از هم بپاشند.سرمایه های اقتصادی و اجتماعی کشورها به دلیل صرف هزینه های بالا در مورد سلامت، عدالت کیفری و تأمین اجتماعی مرتبط با متأثرین از خشونت فرسوده شده و از بین می روند
در ایران از ده مورد اتهامی شایع که منجر به اعمال مجازات در نظام قضایی کشور می شود؛ چهار مورد در ارتباط با خشونت است. مطالعات نشان می دهد بسیاری از زنان از ابتدای زندگی درگیر خشونت هستند. یکی از زوجین، و اعضای خانواده از مهمترین عوامل خشونت عنوان گردیده است. در برخی مناطق بیشترین خشونت های روا شده به زنان در رابطه جنسی بوده است
خشونتهای فیزیکی در ایران اغلب شامل کودکان و زنان است. مردها بیشتر قربانی خشونت های روانی می شوند
یکی از شاخصهای بسیار مهم و قابل توجه برای داشتن جامعه ای آرام و توام با حس نوع دوستی و مشارکت اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی در هر جامعه ای؛ میزان مراجعات به مراکز پزشکی قانونی به دلیل ضرب و جرح و اعمال خشونت بین اعضای خانواده، همسایگان و شهروندان می تواند باشد . - 11 - در ایران نرخ پرخاشگری بر اساس شاخص میزان مراجعات به پزشکی قانونی و مراجع قضایی در سالهای مختلف متفاوت بوده است.
در سال 94 آمار مراجعات نزاع به پزشکی قانونی 564 هزار و223 مورد بوده است که در سال 95 این رقم به 547 هزار و28 مورد رسیده است که نزدیک به 3 درصد کاهش داشته است.استان های اردبیل، کهگیلویه و بویراحمد، آذربایجان شرقی، زنجان و چهارمحال و بختیاری بهترتیب بیشترین آمار نزاع نسبت به جمعیت را داشتهاند و استان های سیستان و بلوچستان، هرمزگان، بوشهر، خوزستان و خراسان جنوبی کمترین نزاع را داشتهاند.
سالانه حدود یک میلیون پرونده مرتبط با شقوق مختلف خشونت - ضرب و جرح، توهین، تهدید، تخریب - در قوه قضائیه طرح می گردد. در این میان ضرب و جرح عمدی در کشور سالانه حدود نیم میلیون پرونده از عناوین اتهامی کشور را شامل می شود و در طی سال آماری گذشته نزدیک به 15 درصد رشد داشته است
با دقت به عناوین اتهامی یا سیمای جرایم کشور مشخص می شود از ده اتهام اصلی کشور چهار یا پنج مورد آن شقوق مختلف خشونت است، به عنوان نمونه ضرب و جرح یا ایراد صدمه عمدی که در اکثر استانها جزء سه یا چهار عنوان اتهامی شایع است
اشکال مختلف خشونت در استانها و مناطق مختلف کشور شامل ضرب و جرح عمدی، توهین، تهدید و تخریب، نزاع های دسته جمعی و قتلهای ناموسی است
در کشور لازم است برای مداخلات پیشگیرانه و درمانی خشونت اقدام کرد. انواع و ابعاد مختلفی ازخشونت در ایران وجود دارد که شامل خشونتهای آشکار، پنهان، جنسی، روانی، عاطفی، کلامی، جسمانی، پرخاشگری تکانهای و پرخاشگری موقعیتی می باشد
خصوصا به خشونت خانگی - 15 - اعم از فیزیکی - سیلی زدن، مشت و لگد، کشیدن مو، آسیب رساندن به اشیا و لوازم منزل - ، کلامی - فحاشی و استفاده از الفاظ رکیک، زخم زبان و کنایه، دستورهای پیاپی و ادبیات تحکمآمیز و حتی قهر و عدم صحبت - ، جنسی - اجبار به برقراری روابط زناشویی غیر متعارف، عدم رعایت بهداشت زناشویی، بارداری یا سقط جنین اجباری و شک و بددلی بیجا به همسر - ، اقتصادی - جلوگیری از استقلال مالی همسر، ندادن نفقه و خرجی کافی، دخل و تصرف در اموال شخصی همسر - ، حقوقی - ازدواج مجدد بدون رضایت همسر، امتناع مرد از طلاق همسر در شرایطی که زن اصرار به متارکه دارد و مخالفت با نگهداری فرزندان توسط زن - می توان اشاره کرد.
با مرور منابع در دسترس و بررسی اقدامات انجام گرفته در حوزه خشونت برخلاف بسیاری از کشورها؛ در ایران فعالیت های با ارزشی در پیشگیری از خشونت و در حمایت از قربانیان خشونت انجام شده است. بر اساس بررسی های به عمل آمده در این حوزه و اقداماتی که دستگاه های مختلف اعم از دولتی، دانشگاهی و یا نهادهای مردمی انجام داده اند؛ اجماع کارشناسی از تدوین برنامه ای نظاممند که به صورت متمرکز و با الویت بالا وضعیت خشونت در کشور را رصد نماید، حمایت می کند.
در حوزه پیشگیری از خشونت، طراحی برنامه جامع و نظاممند و تدوین ابزارهای پایش و ارزیابی برنامه ها جهت شناسایی و پیشگیری از خشونت در سطوح نخست - primordial - ، اولیه - primary - ، ثانویه - secondary - و ثالث - tertiary - یک ضرورت کشوری است. با توجه به نظر کارشناسان و صاحب نظران دستگاه های فعال در حوزه خشونت تشکیل کمیته ملی پیشگیری از خشونت می تواند به این سوال اساسی پاسخ دهد که راهبردهای کلان و خرد کشور برای پیشگیری خشونت چه باید باشند.
