بخشی از مقاله
طفره روي اينترنتي ، يکي از مظاهر رفتار کجروي
(ضد شهروندي ) در محيط کار
چکيده
در سال هاي اخير به پيشرفت هاي فناوري اطلاعات در محيط کار و نقش آن در ارتقا بهره وري و کارايي کارکنان در محيط کار توجه ويژه اي مبذول شده است . با وجود اين ، شيوع فناوري فرصت هايي براي ارتکاب رفتارهاي ضد شـهروندي نيـز در اختيـار کارکنان قرار داده است . يکي از اين رفتارها، طفره روي اينترنتي ۱ در محيط کار است . طفره روي اينترنتي به استفاده کارکنان از امکانات اينترنتي سازمان ها در جهت دستيابي به اهداف و نفع شخصي در اثناي ساعات کار اشاره دارد. در اين نوشتار تـلاش شده است اين پديده در چارچوب مفهوم کلي تر رفتار ضد شهروندي سازماني يا کجروي در محيط کار، مفهوم پردازي شود و انواع مختلف آن ، برخي عوامل موثر بر آن و نحوه سنجش آن مورد بررسي قرار گيرد. افزون بر اين در خصوص ميزان شـيوع و ضرورت بررسي آن توضيحاتي عرضه مي شود.
واژگان کليدي : طفره روي اينترنتي ، رفتار ضد شهروندي سازماني ، ويژگي هاي شخصيتي ، عدالت سازماني
بدون ترديد پيشرفت هاي فناوري تصوير حيطه هاي مختلف زندگي را دستخوش تحولات زيادي نموده است . در طي يک دهـه اخير، يکي از فناوري هايي که اثر چشمگيري روي زندگي انسان داشته است اينترنت بوده است . اينترنت ، به طور اخص ، به مثابه شيوه اي براي انجام کارهاي تجاري به شيوه نوين ، و ابزاري براي ارتقا- عملکرد کارکنان ، بـه طـور اعـم ، پيشـنهاد شـده اسـت .
اينترنت نقش مهمي در کاهش هزينه هاي تجاري ، تسـريع در چرخـه توليـد و کارامـدتر نمـودن ارايـه خـدمات داشـته اسـت (انانداراجان ، سيمرز و ايگباريا، ۲۰۰۰).
با وجود اين ، شواهد موجود نشان مي دهند که اينترنت يک شمشير دولبه است که شرکت هاي تجاري و صنعتي بايد با رعايـت احتياط به گسترش آن در محيط کار توجه کنند. آنانداراجان (۲۰۰۲) استدلال مي کند که اينترنت علاوه بر اينکه ابزار تجـاري کارامدي است ، بزرگترين ابزار خوشگذراني و تفريحي دنيا را نيز در دسترس کارکنان قـرار داده اسـت . هرچنـد اغلـب کـاربران اينترنتي تصور مي کنند که فعاليت هايي نظير جستجوي نتايج بازي هاي فوتبال در اينترنت ، يا ارسال نامه الکترونيکي به يـک دوست ، چند دقيقه بيشتر زمان نمي برد، و مشکل جدي ايجاد نمي کند، ليکن اين دقايق اندک اندک جمع مي گردد و وانگهي دريايي مي شود که ممکن است مشکلات جدي براي شرکت ايجاد کند.
يک مطالعه زمينه يابي روي ۱۰۰۰ نفر از کارکنان در ايالات متحده آمريکا نشان داد که ۶۴ در صد از آنها در اثناي ساعات کـار از اينترنت براي اهداف و علايق شخصي استفاده مي نمايند (مجله استريت تايمز، ۲۰۰۰). گرينگارد۱ (۲۰۰۲) اظهار مي دارد در سال ۲۰۰۰ پنجاه و شش درصد از کارکنان از اينترنت محيط کار براي اهداف شخصي اسـتفاده کـرده انـد. تـا سـال ۲۰۰۳، ۵۹ درصد مصارف اينترنتي در محيط هاي کاري در ارتباط با شغل نبوده اند (گريفيتز۲، ۲۰۰۳). افـزون بـر ايـن ، يـک زمينـه يـابي اينترنتي ۳ نشان داد که ۸۴ در صد از کارکنان ايميل نامرتبط با شغل ارسال کرده اند و ۹۰ درصد از اينترنت محـيط کـار بـراي جستجو در وب سايت هاي تفريحي ۴ استفاده کرده اند (۱۹۹۹ ,Vault.com). هزينه هاي طفره روي اينترنتي بر حسب بهـره وري کارکنان حدود ۴۰-۳۰ در صد برآورد شده است (ورتون ۵، ۲۰۰۰). يکي از نمايندگان شرکت نظارت بر اينترنت ۶ به تـازگي
۸
برآورد کرده است که "وبگردي به قصد تفـريح ۷" در سـال ۱۹۹۹ ۵/۳ ميليـون دلار هزينـه بـالا آورده اسـت (برونيکووسـکي ،
۲۰۰۰). سرانجام اينکه تا سـال ۲۰۰۵ طفـره روي اينترنتـي متـداول تـرين شـيوه اتـلاف وقـت در سـاعات کـاري بـوده اسـت (مالاکووسکي ۹، ۲۰۰۵). کارکنان زماني را که صرف طفره روي اينترنتي مي کنند نيز افزايش داده اند. برآوردهاي به عمل آمـده حاکي از آن است که کارکنان محدوده زماني کمتر از ۳ ساعت در هفته (گرينفيلد و ديويس ۱۰، ۲۰۰۲) تـا ۲/۵ سـاعت هـر روز (ميلز، هو، بلدون و کلي ۱۱، ۲۰۰۱) را به طفره روي اينترنتي اختصاص مي دهند.
آسيب هاي طفره روي اينترنتي به موارد مذکور ختم نمي شود. طفره روي اينترنتي از طريق کاهش بهره وري ، مشکلات جـدي براي سازمان به دنبال مي آورد (استوارت ۱۲، ۲۰۰۰؛ شورمن و لانگفورد۱۳، ۱۹۹۷؛ مالاکووسکي ، ۲۰۰۵). علاوه بر اين ، اسـتفاده
۱۴
شخصي کارکنان از فناوري شرکت به دليل کاهش پهناي باند، عملکرد سامانه اينترنتي را کـاهش مـي دهـد (سـيپير و وارد ،
۲۰۰۲). طفره روي اينترنتي ممکن است سازمان ها را با خطرهاي جدي مواجـه کنـد، اگـر کارکنـان دسـت بـه فعاليـت هـاي غيرقانوني مانند بارگيري ۱۵ موسيقي بزنند، يا اگر کارکنان به دريافت و ارسال اطلاعات اهانـت آميـز اقـدام کننـد ممکـن اسـت محيطي آزاردهنده ايجاد شود (شورمن و لانگفورد، ۱۹۹۷؛ پانکو و به ۱۶، ۲۰۰۲؛ ميلز و همکاران ، ۲۰۰۱؛ ليچتاش ۱۷، ۲۰۰۴).
بنابراين ، از آنجا که طفره روي اينترنتي هزينه ها و آسيب هاي زيادي براي سازمان ها در پي دارد شايسته است که اين سازه از لحاظ علمي مورد بررسي قرار گيرد و پژوهش هاي آينده عوامل موثر بر اين پديده را شناسايي کنند و شيوه هايي براي کنتـرل آن جستجو کنند. بر اساس اطلاعات ما تا کنون اين سازه در ادبيات روانشناسي صنعتي و سازماني ، و رفتار سـازماني بـه زبـان فارسي معرفي نشده است . در اين نوشتار تلاش مي شود که علاوه بر ارايه تعريفي دقيق از اين مفهوم ، آن را بـر اسـاس نظريـه هاي روانشناسي اجتماعي و رفتار سازماني مانند نظريه مبادله اجتماعي و رفتار سازماني بررسي کنيم و ارتباط آن را بـا مفهـوم کلي تر رفتار ضد شهروندي سازماني بررسي کنيم .
تعريف طفره روي اينترنتي
ليم (۲۰۰۲) طفره روي اينترنتي را به عنوان «سو- استفاده از اينترنت ، يعني هر عمل ارادي که از کارکنـان بـا هـدف استفاده از امکانات اينترنتي محيط کار در اثناي ساعات کار جهت جستجو در وب سايت هاي غير مرتبط با شغل بـراي اهـداف شخصي و بازديد پست الکترونيکي ، سر مي زند»، تعريف مي کند. اين تعريف با تعاريفي که ديگران در اين خصـوص ارائـه داده اند شبيه است ، ليکن نسبت به آن ها جامع تر است (بلاو۱، يانگ ۲، و وارد- کوک ۳، ۲۰۰۶). تا کنون ادبيات مربوط به طفره روي روي اينترنتي فرض مي کنند که طفره روي اينترنتي يک رفتار منفي است و بايد تحت نظارت سازمان ها قرار گيـرد و کنتـرل شود.
رابينسون و بنت (۱۹۹۵) در خصوص کجروي در محيط کار۴ يا رفتار ضد شهروندي سازماني يک سنخ شناسي تدوين کرده اند اند (شکل شماره ۱) که بر اساس آن دو بعد براي اين نوع کجروي شناسايي شد. بعد خفيت شديد و بعد بين فردي - سـازماني .
از ترکيب اين دو بعد، چهار خانواده يا خوشه مشخص از رفتارهاي کجرو حاصل مي شوند که شـامل کجـروي توليـد (خفيـف - سازماني )، کجروي اموال (وخيم - سازماني )، کجروي سياسي (خفيف - بين فردي ) و پرخاشگري فردي (وخيم - بين فردي ) مـي باشند.
ليم (۲۰۰۲) طفره روي اينترنتي را در طبقه کجروي توليد قرار مي دهد، زيرا رفتار طفـره روي اينترنتـي از بهـره وري کارکنان مي کاهد. رفتارهايي نظير انجام مکالمه هاي شخصي ، دير آمدن يا زود ترک کردن محـيط کـار، و تبـاه کـردن منـابع شرکت در زمره رفتارهاي کجرويي هستند که از نوع طفره روي اينترنتي نيستند. کجروي توليد يک پديـده دائمـي و هزينـه بـر است که از دير باز در سازمان ها وجود داشته است . براي مثال اشنايدر (۱۹۹۰) هنگامي که مشاهده کرد که کارکنان در اثنـاي کار تمارض مي کنند، پي به وجود اين مسأله برد. در حقيقت مجله بانکي ABA فهرست جامعي از انواع کارکنـان طفـره رو در محيط کار مانند حرافان تلفني ۵، افراد راحت طلب ۶، و طول دهندگان وقت ناهار۷ ارائه نموده است . با وجـود ايـن ، بـه دليـل در دسترس بودن اينترنت ، کجروي توليد شکل جديدي به خود گرفته است . کارکنان مي توانند تظاهر کننـد کـه گـويي بـه طـور جدي در حال انجام وظيفه هستند، حال آن که به دنبال جستجو در وب سايت ها براي علائق و اهداف شخصي خود باشند. بـا وجود اين ، ممکن است آن ها سهوًا زمان زيادي را به جستجو در اينترنت بپردازند و از يک وب سايت به وب سايت ديگر بروند.
اين عوامل پيشنهاد مي کند که طفره روان اينترنتي نسبت به طفره روهاي ديگر، ممکن است تهديدهاي بيشتري را بـه سـازمان تحميل کنند.
بنابراين شيوع فناوري ، طفره روي را با تغييرات اساسي مواجه کرده است . به ويـژه ، طفـره روي اينترنتـي يـک شـيوه فناوري اطلاعات است که موجب مي شود افراد در اثناي ساعات کار به اتلاف وقت بپردازند. از اين رو، هـر چنـد دسترسـي بـه اينترنت لزوماً موجب افزايش کجروي توليد نمي شود، اما با بالا رفتن شمار افرادي که وقت خود را به بطالت سپري مي کننـد، سازمان ها در خطر اين رفتار کجرو قرار مي گيرند.
انواع طفره روي اينترنتي
همان طور که اشاره شد بسياري از پژوهشگران استدلال مي کنند که طفره روي اينترنتي موجـب هـدر رفـتن منـابع
سازمان مي شود و سازمان را با مشکلات قانوني مواجه مي کند. با وجود اين ، برخي پژوهشگران اعتقـاد ندارنـد کـه طفـره روي اينترنتي لزوماً بد يا حتي نامناسب است . آن ها استدلال مي کنند که اينترنت مي تواند به خلاقيت ، انعطاف پذيري ، وفاداري و و يک محيط يادگيري سريع تر بيانجامد (آنانداراجان ، ديوني ۲، و سيمرز۳، ۲۰۰۴؛ آنانداراجان و سـيمرز، ۲۰۰۴؛ بلانگـر۴ و وان اسليک ۵، ۲۰۰۲؛ بلوک ۶، ۲۰۰۱؛ گرين فيلد۷ و دويس ۸، ۲۰۰۲؛ واويس ۹، ۲۰۰۲؛ به نقل از بلانچارد۱۰ و هنله ، ۲۰۰۷). کارکناني کارکناني که درگير آزمايشگري ۱۱ مي شوند در حالي که طفره روي اينترنتي مي کنند، ممکن است مهارت ها و دانش جديـدي کسب کنند که آن ها را در سازمان ارزشمندتر سازد (آنانداراجان و سيمرز، ۲۰۰۴). اين پژوهشـگران اسـتدلال مـي کننـد کـه طفره روي اينترنتي نظير ارسال و دريافت پست الکترونيکي شخصي ، شبيه انجام مکالمات تلفني شخصي در محـل کـار اسـت ، بنابراين مي توان آن را مشکل جدي به حساب نياورد. در مجموع ، برخي پژوهشگران استدلال مي کنند که طفره روي اينترنتـي ممکن است به کار فرمايان آسيب برساند، اما ديگران استدلال مي کنند که ممکن است بهره وري کارکنان را ارتقا دهد.
بلانچارد و هنله (۲۰۰۷) پيشنهاد مي کند کـه طفـره روي اينترنتـي انـواع مختلـف دارد. بـراي مثـال بازديـد پسـت الکترونيکي شخصي در محل کار را بايد از جستجو در وب سايت ها تفکيک کرد. اولاً، وقـوع ايـن رفتارهـاي مختلـف طفـره روي اينترنتي نرخ هاي مختلفي دارد. ليم ۱۲ و همکاران (ليم ، ۲۰۰۲؛ ليم و تيو۱۳، ۲۰۰۵؛ ليم ، تيو و لو۱۴، ۲۰۰۲) دريافتند که مـرور وب سايت ها، فعاليتي هستند که افراد بسيار معدودي حدود ۵ درصد از شرکت کنندگان گزارش دادند که به طور منظم به اين رفتار اقدام مي کنند و حدود بيش از ۸۵
