بخشی از مقاله
چکیده
این مقاله، جایگاه کلیدی ادبیات معنویت در محیط کار و نقش آن در رفتار شهروندی سازمانی را بیان میکند، در مقاله حاضر ابتدا موضاعات کلی درباره معنویت در محیط کار و رفتار شهروندی سازمانی بیان شده و سپس به اهمیت موضوع پرداخته شده است. متأسفانه با وجود اینکه مفاهیم معنوی، خاستگاه دینی و اسلامی دارند، پژوهش علمی و بومی چندانی خصوصاً در حوزه اسلامی، پیرامون آن انجام نشده است
در ادامه مقاله به بیان فعالیتهای انجام شده در حوزه معنویت در محیط کار در برخی مراکز علمی و غیر علمی جهان پرداخته شده و مقالات و پژوهشهای داخلی به طور مفصل بحث و ارزیابی شده است، سپس مقالات خارجی مرتبط با معنویت در میحط کار و رفتار شهروندی سازمانی، همراه با نتایج آنها ارائه گردیده و در پایان ماهیت معنویت در محیط کار و رفتار شهروندی سازمانی به صورت جداگانه بررسی شده است. در این مقاله تلاش شده است تا ادبیات مروری لازم برای تحقیقات بیشتر در حوزه معنویت و رفتار شهروندی برای محققین فراهم شود.
مقدمه
از ابتدای قرن بیستم، توجه خاصی به موضوعات روح، معنویت و معنوی بودن در جوامع غربی مبذول شده است،اخیراً این توجه به سمت محیط کاری تغییر جهت داده و به نقش معنویت در بهبود سازمانها، بازارها و اقتصاد ومتعاقباً کل جامعه پرداخته شده است
نکته اساسی در این مباحث این است که افراد معنوی در محیط کسب و کار، اخلاق را رعایت کرده و بدین ترتیب، منافع عمدهای را برای سازمان به ارمغان میآورند، بنابراین معنویت مفهوم اصلی محیطهای کاری به شمار میرود
البته در آمریکا - و سایر کشورهای پیشرفته - بیشتر تلاش میشود که مذهب از دولت تا حدی جدا شود و این امر موجب میگردد که معنویت دیگر نتواند در مؤسسات و دانشگاهها وارد شود. لذا کمکهای اخلاقی عمومی به ادبیات اخلاق حرفهای مورد بیتوجهی قرار گرفته است
هر تلاشی برای توجه به معنویت در محیطهای کاری اغلب بیارتباط با اهداف کسب و کار در نظر گرفته میشود و اغلب با مقاومت بسیار از سوی اعضا سازمان همراه است. هرچند که پژوهشهای انجام شده تا به امروز، شواهدی را در این خصوص ارائه نموده است.
به عنوان مثال: افراد معنوی در محیط کار، احتمالاً کار تیمی بیشتری را از خود به نمایش در میآورند
Neck and Milliman, 1994 - و - Mitroff and Denton, 1999 مهربانتر و عادلانهتر رفتار نموده
1997 - - Biberman and Whitty,، نسبت به سایر کارکنان، حساسیت بیشتری از خود به خرج میدهند
- Cash et al, 2000 - ، امانتداری و صداقت بیشتری در سازمان از خود بروز میدهند - Krishnakumar and Neck. - 2002 بیشتر درگیر رفتار شهروندی سازمانی میشوند و رفتار رهبر خدمتگزار را از خود بروز میدهند - Beazley, 1997 - همچنین افراد معنوی بیشتر مستعد درک درک ماهیت اخلاقی مسائل کسب و کار میباشند - Giacalone and Jurkeiwicz, 2003 - و حساسیت بیشتری نسبت به عملکرد اجتماعی سازمان از خود نشان میدهند
از سوی دیگر مشاهده میشود که دستهای از رفتارهای شغلی کارکنان که تأثیر زیادی بر اثربخشی عملیات سازمان دارند، توجه محققان و مدیران زیادی را به خود جلب کردهاند. در گذشته مطالعات بیشتر در جهت بررسی رابطه میان رفتارهای شغلی و اثربخشی سازمانی بوده و اکثراً به رفتارهای دروننقشی کارکنان توجه میکردند
رفتارهای درون نقشی به بخشی از رفتارهای شغلی کارکنان اطلاق میشود که به رفتارهای شغلی فراتر از نقشهای رسمی کارکنان بر میگردد که کاملاً اختیاری میباشند و معمولاً در شرح وظایف و نقشهای رسمی سازمان بیان شده و توسط سیستم رسمی سازمان شناسایی و پاداش داده میشوند
تقریباً از یک دهه و نیم قبل، محققان بین رفتارهای درون نقشی و فرانقشی، تفاوت قائل شدهاند. رفتارهای فرانقشی اشاره به فعالیتهایی دارند که خودجوش و آگاهانه بوده - مانند کمک به دیگران - و به طور مستقیم یا صریح توسط سیستم رسمی پاداش سازمان پیشبینی نشدهاند، امّا کارایی سازمان را به عنوان یک کل افزایش میدهد
امروزه شرایط کاملاً متحول و حاکم بر سازمانها، افزایش رقابت و لزوم اثربخشی آنها در چنین شرایطی، نیاز آنها را به نسل ارزشمندی از کارکنان آشکار میسازد، نسلی که از آنها به عنوان سربازان سازمانی یاد میشود . بی تردید این کارکنان وجه ممیز سازمانهای اثربخش از غیراثربخش میباشند
یکی از متداولترین مفهوم سازیها و عملیاتیسازیهای صورت گرفته درباره رفتارهای فرانقشی، رفتار شهروندی سازمانی است - Bateman and Organ, 1983 - که در سالهای اخیر کانون توجه بسیاری از محققان بوده است . - Morrison, 1994 - لذا آگاهی یافتن از ماهیت و منشأ رفتار شهروندی سازمانی از جمله اولویتهای تحقیق سازمانی محسوب شدهاند
با توجه به مسائل بیان شده و آنچه درباره اهمیت معنویت و رفتار شهروندی کارکنان در سازمانها ذکر گردید، در این مقاله، برآنیم تا به مرور ارتباط معنویت در محیط کار و رفتار شهروندی سازمانی بپردازیم.
نگاهی به مسئله همانطور که در بخش قبل بیان گردید، رفتار شهروند سازمانی از ضرورتهای اساسی سازمانهای امروزی بوده و رفتاری است
که بر عملکرد سازمان و موفقیت عملیات آن، تأثیر بسزا دارد و به دلیل همین اهمیت، آگاهی یافتن از ماهیت و منشأ آن، از اولویتهای تحقیقاتی سازمانها محسوب میشود، اما نکته حائز اهمیت آنکه در این زمینه به نظر میرسد که در کشور ما - علیرغم اسلامی بودن و وجود معنویت اسلامی - ، برخی سازمانها، از رفتار شهروند سازمانی نه چندان قوی و گاهی بسیار ضعیف رنج میبرند، به طوری که کارکنان برخی از سازمانها، کمتر تمایل به شکیبایی در اجحافهای کاری داشته و از همکاری و کمک به همکاران و افراد تازهکار سازمان امتناع ورزیده و تمایلی به بروز رفتارهای فرانقشی ندارند، لذا نظر به ضرورت کشف علل این رخدادها و همچنین کمبود تحقیقهای انجامشده فارسی و لاتین، خصوصاً پیرامون بررسی رابطه بین معنویت در محیط کار و رفتارهای شهروندی سازمانی، تحقیق حاضر به بررسی ادبیات این موضوع پرداخته است.
اما درباره کمبود سهم مطالعات در این حوزه باید گفت که با اندک جستجویی در پایگاههای داده و مرور پیشینه نظری حاکی از آن است که رفتار شهروندی سازمانی تنها حدود 15 سال و معنویت محیط کاری کمتر از 10 سال است که به طور جدی در ادبیات و تحقیقات مدیریت در دنیا مطرح شدهاند . در این باره متون به زبان فارسی بسیار اندک و تحقیقات انجام گرفته در داخل کشور نیز انگشت شمار میباشد. هرچند در تحقیقات انگلیسی هم چندان به رابطه معنویت و رفتار شهروندی پرداخته نشده است.
بنابراین با توجه به اهمیت فراوان این دو موضوع جدید در حوزه مدیریت و کسب و کار و نزدیک بودن مفاهیم آنها به مفاهیم اسلامی و بومی، تهیه مطالب بیشتر جهت استفاده دانشجویان، محققان، مدیران و سایر علاقهمندان ضروری به نظر میرسد. نکته دیگر این که نتایج به دست آمده از تحقیقاتی که در حوزه معنویت محیط کاری و رفتار شهروندی انجام شده، بیشتر در محیطی غربی صورتگرفته است و شاید نتوان نتایج آن را به محیط شرقی و خصوصاً اسلامی تعمیم داد.
بنابراین بررسی روابط حاکم میان رفتار شهروندی و معنویت محیط کاری در سازمانهای داخلی نیز ضروری مینماید. بنابراین باید گفت که این تحقیق زمینهساز کمک به سازمانهاست تا با افزایش معنویت در محیط کار، رفتارهای شهروندی سازمانی را تحت تأثیر قرار دهند تا اثربخشی سازمانشان ارتقا یابد.
مرور مطالعات گذشته مرتبط با بررسی سابقه مطالعات و پژوهشهای صورت پذیرفته، مشاهده میگردد که تعداد تحقیقات صورت گرفته برای پیشبینی عوامل ایجاد کننده و پیامدهای رفتار شهروندی سازمانی در دهه گذشته افزایش زیادی داسته است. با این حال در داخل کشور هنوز این مفهوم جا نیفتاده است و تعداد مقالات و پژوهش ها در این زمینه انگشت شمار است.
در زمینه معنویت محیط کاری نیز با این که تعداد تحقیقات از سال 1999 به بعد رشد زیادی داشته است، هنوز در سطح دنیا تعداد مقالات در این زمینه اندک است که به برخی از آنها در آغاز مطلب اشاره گردید. هرچند که اهمیت و تعداد تحقیقات در این زمینه در حال افزایش است.
در چند سال اخیر، نقش بالقوه »معنویت در محیط کار« هم در مجلههای کسب و کار از قبیل «Week Business» - Conlin, 1999 - و - Gunther, 2001 - «Fortune» و «The Economist» - هفتهنامه اکونومیست، - 2001 و هم ادبیات آکادمیک - برای مثال Mitroff and Denton, 1999 و Rae and Wong, 1996 و - Rossouw, 1994 بررسی شده است . همچنین دانشکده بازرگانی دانشگاه سانتا کلاراٌ اکنون درسی پیشنهادی به نام »ارتباط معنویت و کسب و کار« را در برنامه دانشجویان قرار داده است. ضمن آنکه در سال 1999، آکادمی مدیریتٍ اخرین گروه تخصصی خود را تحت عنوان »معنویت، دین و کار«َ ، تشکیل داده است.
