بخشی از مقاله
چکیده
در چند دهه اخیر، با ورود مفاهیم جدیدی همچون معناجویی در کار، شناخت اخلاق، معنابخشی به سازمان، پارادایم نوینی در سازمانها مطرح شده است که می توان از آن به عنوان معنویت محیط کاری نام برد.پژوهش های انجام شده در زمینه معنوی ت در محیط کار نشان میدهد که معنوی ت در محیط های سازمانی منجر به رشد و توسعه رفتارهای شهروندی سازمانی میشود.
لذا هدف پژوهش حاضر بررسی رابطه بین مولفه های معنویت در محیط کار و با رفتار شهروندی سازمانی در کارکنان شرکت های صنعتی شهر شیراز می باشد.نتایج نشان داد که تمامی مولفه های معنویت در محیط کار با رفتار شهروند سازمانی ارتباط معناداری دارند.
کلمات کلیدی: معنویت، معنویت در محیط کار، رفتار شهروند سازمانی
مقدمه
معنویت در سازمان، پدیده نوظهوری است که نگاه بسیاری از صاحب نظران مدیریت و سازمان و نیز مدیران را در سطوح مختلف به خود جلب کرده است . - 1 - بر این اساس، بسیاری از آنان معنویت را به عنوان منبعی پایدار برای سازمانها دانسته اند که میتواند به آنها در زمانهای پر تلاطم و آشوب زده، یاری رساند و تناقض نمایی نظم و بینظمی در سازمان را حل و فصل کند - . - 2
امروزه معنویت از دو نظر، بیش از گذشته مورد توجه اندیشمندان جوامع بشری واقع شده است؛ نخست، به لحاظ نقش بازدارندگی از آسیبها و هنجارشکنی ها و دوم، به لحاظ نقش برانگیزانندگی افراد در جهت سودرسانی و خدمت بیشتر به جامعه - . - 3 محققان پیشبینی کرده اند که معنویت در محیط کار از اصلیترین روندها در قرن بیست و یکم خواهد بود - . - 4
معنویت بخش جدایی ناپذیر از اخلاق و ارزشهای انسانی است و در ادیان یکتاپرستان، اهمیت بسیار بالایی دارد . - 5 - این اهمیت بیشتر ازآن جهت است که فطرت انسانی تمایلی بنیادین به ارزشهای مثبت و مطلوب دارد - . - 6 اصطلاح معنویت در کار و محیط کار، توصیف کننده تجربه کارکنانی است که در کارشان پرحرارت و با انرژی هستند، کارشان آنها را ارضاء می کند، معنا و هدف را در کارشان درک می کنند و احساس می کنند با همکارانشان ارتباطات اثربخشی دارند - . - 7
بعبارتی معنویت در محیط کار، چارچوبی از ارزشهای سازمانی است، نشانه آن وجود فرهنگی است که کارکنان را به طور فزاینده ای به ورای فرایندهای کاری می برد و فهم آنها را از ارتباط با دیگران بهبود می بخشد به گونه ای که احساس لذت را تجربه می کنند - . - 8 پژوهشگران با بررسی معنویت در محیط کار را در سه بعد، کار معنادار در سطح فردی، احساس همبستگی در سطح گروهی و همسویی با ارزشهای سازمانی در سطح سازمانی توصیف می نمایند - . - 9
که در ادامه به ابعاد آن اشاره می کنیم. کار معنادار اشاره به لذت بردن از کار، انرژی گرفتن از کار و احساس هدف و معنا در کار دارد. احساس همبستگی اشاره به احساس پیوند با همکاران، پشتیبانی کارکنان از همدیگر و داشتن هدف مشترک دارد. همسویی با ارزشها سازمانی اشاره به پیوند با اهداف سازمان، پیوند با ارزشهای سازمان و ملاحظه سازمان نسبت به کارکنانش دارد - . - 10
مطالعات نشان می دهند که تشویق معنویت در محیط کار می تواند به مزایا و منافعی منجر شود از قبیل افزایش خلاقیت - 11 - ، افزایش صداقت و اعتماد - 12 - ، افزایش حس تکامل شخصی - - 13، افزایش تعهد سازمانی - - 14، بهبود نگرشهای شغلی کارکنان همچون افزایش رضایت شغلی، مشارکت شغلی، و نیز کاهش نیات ترک محیط کار - - 15، افزایش اخلاقات و وجدان کاری، - 16 - و همچنین کاهش عوامل استرس زا و افزایش شادی در محیط کار کمک کند - . - 17 یکی از متغیرهایی که معنویت در محیط کار می تواند با آن رابطه مثبت و معنی دار داشته باشد رفتار شهروند سازمانی است.
مفهوم رفتار شهروندی سازمانی ریشه در نوشتارهای چستر بارنارد - 1938 - 1 در مورد تمایل به همکاری و مطالعات کتز وکان - 1966 - 2 در مورد عملکرد و رفتارهای خودجوش3 و فراتر از انتظارات نقش4 دارد. با این وجود واژه رفتارشهروندی سازمانی و تحقیقات اصلی بر روی این مفهوم از زمانی که بتمن و ارگان - 1983 - 5 ،آن را با این نام - رفتار شهروندی سازمانی - معرفی کردند، آغاز گردید.
در سالهای بعد مطالعات زیادی بر روی این مفهوم صورت گرفت که هرکدام از واژه های جدیدی برای توصیف این مفهوم استفاده کرده اند، به طور مثال رفتار پیش اجتماعی ، رفتار فرانقشی و خود جوشی سازمانی و عملکرد زمینهای. هر چند هرکدام از این مفاهیم خواستگاه متفاوتی داشته اند، ولی به طور کلی به مفهوم یکسانی اشاره دارند که در این مقاله تحت عنوان رفتار شهروندی سازمانی، طبقه بندی می شوند و منظورآن دسته از فعالیت های مرتبط با نقش افراد در سازمان است که فراتر از انتظارات وظیفه و شرح شغل6، توسط فرد انجام می شود و هرچند که سیستم پاداش رسمی سازمان این رفتارها را شناسایی نمی کند ولی برای عملکرد خوب سازمان مؤثر هستند.
در نهایت رفتار شهروندی سازمانی عبارت است از مجموعهای از رفتارهای داوطلبانه و اختیاری که بخشی از وظایف رسمی فرد نیستند، اما با این وجود توسط وی انجام و باعث بهبود مؤثر وظایف و نقشهای سازمان میشوند . - 18 - همچنین در تعریف دیگری رفتار شهروندی سازمانی به عنوان رفتارهای فردی و داوطلبانه که باعث ارتقای اثر بخشی و کارایی عملکرد سازمان میشود، امامستقیماً به وسیله سیستم های رسمی سازمان به آن پاداش داده نمی شود، تعریف می شود . - 19 -
گراهام7 معتقد است رفتار شهروندی به سه نوع مختلف خود را نشان می دهند که شامل اطاعت سازمانی، وفاداری سازمانی و مشارکت سازمانی می شود که در ادامه هر یک به اختصار توضیح داده می شود.
.1اطاعت سازمانی: 1 این بعد شامل پذیرش و درونی سازی قوانین، مقررات و دستور العمل های سازمان است که باعث پیروی صادقانه فرد می گردد حتی زمانی که هیچ کس مشاهده و نظارت نمیکند - . - 20 شاخص های اطاعت سازمانی رفتارهایی نظیر احترام به قوانین سازمانی، انجام وظایف به طور کامل و انجام دادن مسؤولیت ها با توجه به منابع سازمانی است.
.2 وفاداری سازمانی وفاداری: به معنای احساس هویت و پیروی از مدیرِسازمان و سازمان به صورت کلی، و فراتر رفتن از علایق گروهی افراد میباشد . - 21 - این بعد شامل جدیت در تبلیغات به نفع سازمان، حمایت از سازمان در مقابل غریبه ها، و دفاع از آن در مقابل تهدیدهای بیرونی و متعهد ماندن به سازمان حتی تحت شرایط نامطلوب است.
.3 مشارکت سازمانی: 3 این واژه با مشارکت فعال کارکنان در اداره امور سازمان معنی پیدا کرده و به صورت حضور در جلسات، به اشتراک گذاشتن عقاید خود با دیگران و آگاهی به مسائل جاری سازمان نمود پیدا می کند . - 22 -
ارگان پنج بعد زیر را به عنوان ابعاد شهروندی سازمانی بیان کرد:
وظیفه شناسی
بُعد وظیفه شناسی حالتی است که در آن اعضای سازمان رفتارهای خاصی را انجام می دهند و فراتر از حداقل سطح وظیفهی مورد نیاز برای انجام آن کار فعالیت می نمایند - - 23 یا به عبارت دیگر افرادی که دارای رفتار شهروندی مترقی هستند در بدترین شرایط و حتی در حالت بیماری و ناتوانی هم به کار ادامه میدهند،که این نشاندهنده وظیفه شناسی بالای آنهاست.
نوع دوستی
دومین بُعد رفتار شهروندی یعنی نوع دوستی4 به رفتارهای مفید و سودبخشی از قبیل ایجاد صمیمیت، همدلی و دلسوزی میان همکاران اشاره دارد که خواه به شکل مستقیم و یا غیرمستقیم به کارکنانی که دارای مشکلات کاری هستند کمک میکند. بعبارتی دیگر عبارت است از کمک کردن به همکاران درعملکرد مربوط به وظایفشان . - 24 - البته برخی از صاحب نظران رفتار شهروندی مانند پودساکف 5، ابعاد نوع دوستی و وظیفه شناسی را در یک طبقه قرار میدهند و از آنها به عنوان »رفتارهای کمکی«6 نام می برند.
