بخشی از مقاله
چکیده:
رفتار شهروندی سازمانی مجموعهای از رفتارهای سودمندی است که در شرح وظایف شغلی قید نشده اما کارکنان برای کمک به سایرین طی انجام وظایف قانونی خود به نحو مشهودی، اینگونه رفتارها را از خود بروز میدهند. رفتار شهروندی سازمانی، رفتاری فردی و داوطلبانه است که مستقیماً به وسیله سیستمهای رسمی پاداش در سازمان طراحی نشده است، اما با این وجود باعث ارتقای اثربخشی و کارایی عملکرد سازمان میشود معنویت در محل کار حرکتی است که در اوایل دهه 1990 شروع شد و به عنوان یک نهضت اجتماع محلی متشکل از افرادی که در جستجوی زندگی باایمان و یا ارزشهای معنویشان در محل کار بودند ، پدیدار شد.
دیدگاه دینی ، معنویت را جزئی از یک دین و مذهب به خصوص میداند - کریشناکومار و نک، 2002 - . در این دیدگاه، معنویت ریشه در دین و مذهب دارد و مذهب عامل اصلی تقویت و تشویق معنویت در افراد و سازمانها تلقی می شود. اسلام پیروان خود را به تعهد هر چه بیشتر به کار و سازمان، همکاری، مشارکت، مشورت، بخشش و گذشت و... دعوت میکند. در دیدگاه اگزیستانسیالیستی، معنویت بیشتر با مفاهیمی نظیر کسب معنا در مورد آنچه در محل کار صورت میگیرد، مرتبط است.به عبارتی هدف اصلی ، یافتن معنا در کار و محیط کاری است.
معنویت در محیط کار به طور غیرمستقیم و از طریق نگرش های کارکنان بر رفتار شهروندی سازمانی اثر میگذارد. در واقع کارکنانی که در کارشان احساس معنا و مفهوم عمیقی دارند، باور دارند که انسان ها با یکدیگر پیوند دارند، در محیط کار احساس همبستگی با دیگران دارند، ارزش ها و اهداف خود را همسو با ارزشهای سازمان می بینند و باور دارند که سازمان نسبت به آنها و مسایل شان مثل رفاه همه کارکنان سازمان توجه و ملاحظه دارد و احتمال زیادی دارد که در محیط کار از خود رفتارهای رفتار شهروندی سازمانی نشان دهند.
مقدمه:
سازمان ها برای دستیابی به موفقیت و رقابت با دیگر سازمان ها نیازمند منابع انسانی متعهد و دارای انگیزه هستند. نیروهایی که افزون بر انجام وظایف محوله، خود را وقف سازمان کرده و برای تحقق اهداف آن از هیچ تلاشی دریغ نمی ورزند. این نوع رفتار در تحقیقات امروز ، مدیریت رفتار شهروندی سازمانی نامیده می شود - چن و یانگ،. - 2012باتمن و اورگان - - 1983 برای اولین بار در خلال بررسی رابطه بین رضایت شغلی و عملکرد سازمانی از اصطلاح رفتار شهروندی سازمانی استفاده نمودند و اظهار داشتندکه رفتار شهروندی سازمانی مجموعهای از رفتارهای سودمندی است که در شرح وظایف شغلی قید نشده اما کارکنان برای کمک به سایرین طی انجام وظایف قانونی خود به نحو مشهودی، اینگونه رفتارها را از خود بروز میدهند.
عوامل متعددی در شکل گیری این نوع رفتارها و پرورش چنین نیروهایی تاثیرگذار هستند - چن و یانگ،. - 2012 اکثر تحقیقات در زمینه رفتار شهروندی سازمانی، بر پیش بینی عوامل ایجادکننده این رفتارها متمرکز بودهاند. در این زمینه، متغیرهایی چون رضایت شغلی، تعهد سازمانی، عدالت سازمانی، اعتماد و... به عنوان عوامل ایجاد کننده این رفتارها مطرح شدهاند - پودساکف و همکاران،. - 2009 یکی از متغیرهایی که در این زمینه مورد غفلت واقع شده است، معنویت در محیط کار است که دارای توان بالقوه فراوانی جهت تاثیر بر متغیرهای سازمانی و احتمالاً رفتار شهروندی سازمانی میباشد - دعایی و عزیزی،. - 31:1391 هنسن - 2001 - نیز بیان می دارد که نیازهای کارکنان به لحاظ نوع و حجم تغییر یافته و سازمانهای کنونی در صورتی موفق خواهند بودکه به طور کامل به نیازهای زیستی، اجتماعی، روانی و معنوی کارکنان پاسخگو باشند.
برخی از پژوهشگران، پارادایم جدید پاسخگویی به چالشهای آینده مدیریت را »معنویت« میدانند. آنان بر این عقیدهاند که ارضای نیازهای متعالی کارکنان را میتوان در مدل مربوط به معنویت جستجو کرد - درویش، - 2014 چرا که معنویت در کار، درک و شناسایی بعدی از زندگی کاری یک فرد است که به واسطه انجام کارهای با معنا در زندگی اجتماعی ایجاد میشود - دعایی و عزیزی،. - 1391 از سوی دیگر صاحبنظران معتقدند برای اینکه یک سازمان بتواند به حیات اثربخش خود ادامه دهد، لازم است ، مدیران بخشهای مختلف آن، مهارتهای رهبری و مدیریت را با هم داشته باشند - گیوریان و همکاران،. - 72:1390 در واقع معنویت یک عنصر مهم رهبری است و تلاش برای پیدا کردن هدف نهایی فرد در زندگی را در بر میگیرد و یک ثبات و برابری بین اعتقادات فرد و ارزشهای سازمان ایجاد میکند.
بسیاری از محققین، معنویت را به عنوان منبعی پایدار برای سازمانها دانستهاند که میتواند به آنها در تحقق کارایی و اثربخشی یاری رساند .محققان بیان میکنند که تشویق معنویت در محیط کار میتواند به مزایا و منافعی منتج شود، به ویژه رفتارهای داوطلبانه و اختیاری که کارکنان هم برای مشتریان و هم برای سازمان انجام میدهند که این رفتارها، رفتار های شهروندی سازمانی نامیده می شود.لذا با توجه به تاثر معنویت و پیامدهای آن در نگرش ها و رفتار کارکنان، مطالعه رفتار کارکنان در سازمان به ویژه سازمان های خدماتی از اهمیت بیشتری برخوردار است - صنوبر و رحیمی،. - 1393
رفتار شهروندی سازمانی
درگذشته، ملاک ارزیابی رفتار کارکنان، انطباق عملکرد آنان با شرح وظایف شغلی مصوب بود؛ درحالی که امروزه رفتارهایی فراتر از آنها نظیر رفتارهای فرانقشی و رفتارهای شهروندی سازمانی مورد توجه قرار گرفته است - هوسام ، - 2008 در ادبیات تحقیق توجه بسیار زیادی به شناخت رفتار های فرانقشی کارکنان مبذول شده است و چنین تصور می شود که این رفتارها تأثیر زیادی بر عملکرد سازمانی دارند.
بخش عمده ای از این رفتارها را میتوان در قالب رفتار های شهروندی سازمانی درنظر گرفت. - اورگان ، پادساکف و مک کینزی ، . - 2006 بنابراین، رفتار شهروندی سازمانی رفتاری از سوی کارکنان است که فراسوی وظایف ضروری فرد است، رفتاری کاملاً اختیاری و داوطلبانه قلمداد می شود و، بر اساس ساختار رسمی پاداش سازمان، پاداشی به آن تعلق نمی گیرد - آلیسون، ووس و درایر، . - 2009 در این بخش به شرح و بسط کامل مقوله رفتار شهروندی پرداخته شده است.
ماهیت و تعریف رفتار شهروندی
رفتار شهروندی سازمانی از ریشهی لاتین اتیک به معنی اخلاق، اصول اخلاقی، رفتار و از واژهی یونانی اتوس به معنی ویژگی شخصیتی یا آداب و رسوم قومی میباشد. معناشناسی و ریشهیابی این واژه بیانگر ارتباط اساسی آن با ویژگی درون فردی و نشان دهندهی خوبی شخص و قواعد اجتماعی صحیح و غلطی است که رفتار فرد را جهتدهی می کند - رجب بیگی و همکاران،. - 1392 باتوجه به اینکه مفهوم رفتار شهروندی سازمانی نسبتاً جدید است اما تعاریف متعددی برای آن ارائه شده است که در زیر بعضی از آنها ارائه میگردد.
اورگان - 1988 - و سایر پژوهشگران پیشگام در این موضوع این نوع رفتار را با عنوان رفتار فرانقش مورد مطالعه قرار دادهاند . زیرا به رفتارهایی اطلاق میشود که فراتر از الزامات نقشی است که برای افراد تعیین شده، به علاوه این رفتارها به طور مستقیم و آشکار از طریق سیستم پاداشدهی سازمانی مورد تقدیر قرار نمیگیرد. گروه دیگری از پژوهشگران نظیر گراهام معتقدند که رفتار شهروندی سازمانی باید به صورت مجزا از عملکرد کاری، مورد ملاحظه قرار گیرد؛ چون در این صورت، مشکل تمایز بین عملکرد نقش و فرانقش به وجود نخواهد آمد.
