بخشی از مقاله
چکیده مقاله : طنز بهاري - نگاهی به طنز در شعر هاي کلاسیک بهار - نویسنده : حمید صدري - شهرضایی - » طنز« یکی از انواع ادبی است که ناهنجاريهاي جامعه و فرد را به چالش میکشد. با توجه به نابسامانیهاي اجتماعی-سیاسی جامعه ایرانی و بیداري مردم ،همچنین گرایش به مدرنیسم در یک قرن اخیر این نوع ادبی مورد توجه شاعران قرار گرفت.در شعر ملک الشعراي بهار طنز نمود خاصی دارد .
بهار به دلیل شناخت ادبیات ، جامعه وفرهنگ ایرانی هرگاه که لازم می داند چاشنی طنز را در اشعارو آثار خود به کار می برد تا علاوه بر تأثیر و گیرایی آن رسالت اجتماعی خود را در بیدار نمودن مردم ادا کرده باشد. مبارزه با خرافه و جهل ، انتقاد از بی توجهی به شناخت زمان ، انتقاد از تفکر حاکم بر جامعه و بی تفاوت بودن به مسائل اجتماع ، پرداختن به زنان و لزوم بیداري آنان ، دور شدن از جهل وخرافه و.... از نکته هایی است که درلباس طنز در شعر بهار نمود می یابد ».
رستم نامه« و» ظلال مبین« ،» بلدي « نمونه هاي طنز بهار است . در این مقاله به بررسی جلوه هاي طنز اجتماعی در اشعارکلاسیک ملک الشعراي بهار پرداخته می شود. این اشعار در قالب هاي قصیده ، مستزاد ، مسمط و ترجیع بند و ترکیب بند سروده شده است و بعضی با قالب هاي رایج طنز پردازي زمان شاعر تفاوت دارد اما موضوع و دورن مایه اي مشترك دارد. همچنین سعی شده است نوع طنز بهار در دو شاخه رسمی : formal یا مستقیمqq1وdirect غیرمستقیم 2 بررسی گردد .
مقدمه :
در ادبیات فارسی ملک الشعراي بهار به عنوان شاعر طنز پرداز شناخته نشده است . او سخندانی است توانا که هرجا لازم دیده موضوع را در ظرف مناسب خود ریخته است و اثر ادبی پدیده آورده است که معیار ادبی بالا دارد. قصیده جلوه گاه هنر نمایی بهار است و آن چه در این قصیده ها حلاوتی خاص دارد طنز است. .او قالب خاصی را براي هنر نمایی خود در این زمینه انتخاب نکرده است بلکه به فراخور موضوع و مقتضاي کلام پیمانه و ظرف آن را انتخاب می کند مثلاً. »ضلال مبین «3 در قالب قطعه سروده شده است .
قالبی کوتاه ،گویا ومؤثر با موضوعی جذاب و پیامی تأمل برانگیز. بهار در بررسی مسائل اجتماعی و مو ضوعاتی که داراي چند بعد هستند قالب مثنوي را انتخاب می کند تا با سرودن منظومه هاي بلندبتواند حرف خود را دقیق بیان کند نمونه ي این منظومه ها »کارنامه ي زندان« است که داراي شش بخش می باشد. در این مقاله با توجه به این که بهار شاعري قصیده پرداز است و قصیده زبان فاخرخاص خود را دارد فقط نگاهی به نمود طنز در این قالب شعري و قالب هاي سنتی مسمط،مستزاد ، ترجیع بند و ترکیب بند. خواهیم داشت.
این اشعار با توجه به جلد اول دیوان بهار به کوشش چهرزاد بهار انتخاب شده اند و در این بررسی تقسیم بندي هاي زمانی دیوان مذکور ملاك کار است و عنوان شعر ها همان است که در دیوان آمده است . پرداختن به موضوعات دیگر مانند هجو ، هزل در دیوان بهار بسیار گسترده است و مجالی دیگر می طلبد که در این مقاله به آن ها پرداخته نشده است . محور اصلی کار در این مقاله بررسی طنز در اشعار کلاسیک بهار است و این که بهار چگونه در قالب هاي سنتی شعر فارسی چاشنی طنز را به سخن خود می افزاید.سپس نوع طنز با توجه به تقسیم بندي جهانی آن، رسمی formalیا مستقیمqوdirect غیر مستقیم، مشخص می گردد.
بقیه مطالب این گفتار متناسب با موضوع انتخاب شده است ؛به گونه اي که پس از بیان چند تعریف از طنز به تعریف طنز در ادبیات غرب اشاره اي می شود و سپس به پیشینه طنز در ادبیات فارسی تا سال 57 و عصر مشروطه به عنوان دوره ي رواج طنز اجتماعی در ادب فارسی نگاهی گذرا خواهیم داشت . جهت آشنایی با خط سیر زندگی بهار به طور مختصر آن را بررسی می نماییم و نمود طنز را در جلد اول دیوان بهار با ذکر نمونه هایی بررسی می نماییم. در پایان نیز نتیجه گیري از مباحث ارائه شده خواهیم داشت .
طنز چیست ؟
براي طنز و معیار هاي شناخت آن نظرات گو ناگونی ارائه شده است و هر کس از دیدگاهی آن را بررسی کرد و سرانجام از آن تعریفی ارائه داده است .در اینجا چند تعریف آورده می شود. »طنز کلمه اي است عربی است . در فرهنگ لاروس - جلد2 ص - 1392 آمده است »:طنزَ طنزا. او را ریشخند کرد و سخنانی به او گفت که او را به هیجان آورد. - « زروئی نصر آباد، - 29:138طنز BIronyMqعبارت از این است که : زشتی ها یا کمبودهاي کسی یا گروهی یا اجتماعی را برشمارند و فرق آن با هجو در این است که صراحت تعبیرات هجو در آن نیست و اغلب به طور غیرمستقیم و به تعریض، عیوب کاري یا کسی یا گروهی را بازگو میکند. - وحید، - 15:1371
طنز - سلشظسش - از اقسام هجو است اما فرق آن با هجو این است که تندي و تیزي و صراحت هجو در طنز نیست .وآن گهی در طنزمعمولاً مقاصد اصلاح طلبانه و اجتماعی مطرح است. - شمیسا. - 249:1383 آنچه در همه این تعریف ها و تعاریف دیگر آمده است و موجب جدا شدن طنز از دیگر سخنان می شود هدف والاي آن است که آگاهی و بیداري است. در حقیقت طنز تلنگر زدن به خواب ها ، بی توجهی ها و ندیدن هاست .بیان واقعیت هاي تلخ به گونه اي شیرین ،کنایی و نشاط آور اما عفیف و منصفانه تعریفی تازه از طنز است.
طنز در ادبیات جهان
آیرونی4 - از زبان یونانی باستانqεἰρωνείαqبه معنی دو رویی و یا جهل جعلی گرفته شده است. یکی از وسیعترین مفاهیم شیوه بلاغی و صناعتهاي ادبی است که در آن مفهوم رویدادها با آن مفهومی که در سطح به نظر میرسند متفاوت است.
