بخشی از مقاله
عوامل کالبدی موثر بر ارتقاء تعاملات اجتماعی در فضاهای دانشگاهی
چکیده
در عصر حاضر، با توجه به افزایش روبه رشد دانشجویان و جایگاه دانشگاه به عنوان یک نهاد اجتماعی موثر در ارتقاء علمی و فرهنگی یک جامعه، وجود فضاهای جدید دانشگاهی جهت ارتقاء مراودات اجتماعی، به سبب فقر فضای ارتباطی در اینگونه محیطها، امری ضروری به نظر می رسد. از آنجایی که دانشگاه علاوه بر ملاحظات عملکردی، برای پویایی و سرزندگی خود نیازمند توجه به مراودات اجتماعی است. توسعه این مراودات اجتماعی باید بتواند دانشجو را برای حضور فعال و پرنشاط در جامعه پرورش دهد، همچنین به لحاظ تأثیر مهم و نقش عمدهای که فضا بر نحوه عملکرد و کنش متقابل با فرد ایجاد میکند؛ تمرکز این مقاله بر شناسایی عوامل فضایی- کالبدی موثر در اجتماع پذیری فضاهای دانشگاهی و بخصوص دانشکده هنر و معماری به دلیل جایگاه کار گروهی در این رشته می باشد.
هدف از این پژوهش ارائه رهنمودهایی برای طراحی فضاهای دانشگاهی مبتنی بر افزایش تعاملات اجتماعی است که بدین منظور و جهت دستیابی به عوامل فضایی-کالبدی موثر جهت ارتقاء تعاملات اجتماعی، ابتدا با پرداختن به تئوریهای نظریه پردازان و مرور سوابق موضوع، عوامل معماری تأثیرگذار بر تعاملات اجتماعی به دست آمد و سپس بر اساس یافتهها مدلی نظری، اعم از عناصر کالبدی ثابت فضا، عناصر کالبدی نیمه ثابت و عناصر کالبدی غیر ثابت پیشنهاد گردید و در نهایت با استفاده از نقشه رفتاری و مطالعات میدانی به بررسی و تحلیل هر یک از عوامل پرداخته شد.
واژه های کلیدی: "دانشگاه"، "تعاملات اجتماعی"، "عناصر کالبدی"، "اجتماع پذیری"
مقدمه
در سالهای اخیر، به تبع افزایش رو به رشد دانشجویان، هدف اصلی از ایجاد فضاهای دانشگاهی، پاسخگویی به نیازهای کمی دانشجویان بوده است؛ در حالیکه دانشگاه، به عنوان نهاد اجتماعی متشکل از محققانی که به صورت گروهی پیگیر علم و دانش می باشند، علاوه بر ملاحظات عملکردی، برای پویایی و سرزندگی خود نیازمند توجه به "مراودات اجتماعی" است .[1]
باوجود اهمیت تعامل در محیط های دانشگاهی و نقش محوری ارتباطات در اجتماعات علمی، برخی مطالعات جامعه شناختی، معضل ضعف ساختار ارتباطی و تعاملاتی را به مثابه مشکل اساسی نهاد علم در ایران، مطرح کرده× اند و آن را ناشی از فقر فضای ارتباطی در این محیط های علمی می دانند .[2]
در خصوص فضا و ارتباط آن با رفتار انسان تحقیقات بسیاری انجام گرفته که در مجموع بر اهمیت تاثیر کیفیت فضا بر رفتار انسان تاکید شده است.[3] بنابراین توجه به محیط کالبدی به عنوان محمل انسان های همجوار در جهت نزدیک کردن آنها به یکدیگر اهمیت بیشتری می یابد.
از این رو تحقیق حاضر تلاشی است برای دستیابی به عوامل کالبدی موثر جهت ارتقاء تعاملات اجتماعی در فضاهای دانشگاهی و بخصوص دانشکده هنر و معماری به دلیل جایگاه کار گروهی در این رشته. که این عوامل می بایست علاوه بر تأمین نیازهای کارکردی، متناسب با ویژگی های انسان و هماهنگ با نیازهای فیزیکی و روانی او باشند و تعاملات افراد با یکدیگر را مورد توجه ویژه قرار دهند تا علاوه بر ایجاد اعتماد به نفس و افزایش انگیزش یادگیری، تأثیرات سازنده ای درجهت گیری های علمی و اجتماعی دانشجویان پس از فراغت از تحصیل داشته باشند و آنها را نیز برای ورود به اجتماع و تقبل مسئولیت های اجتماعی پرورش دهند.
روش تحقیق
در روش تحقیق حاضر ابتدا منابع مرتبط مورد بررسی قرار گرفت و به صورت کتابخانه ای سوابق موضوع، جمع آوری گردید. سپس بر اساس یافته ها، مدلی نظری پیشنهاد گردید و با استفاده از نقشه رفتاری و مطالعات میدانی مورد محک و آزمون قرار گرفت و صحت ساختار آن تأیید گردید.
مطالعه موردی
دانشگاه مورد مطالعه، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز واقع در کیلومتر 2 جاده تهران می باشد. به منظور آزمون مدل نظری پیشنهاد شده و دستیابی به مولفه های کالبدی تأثیر گذار بر ارتقا تعاملات اجتماعی در فضاهای دانشگاهی، دانشکده هنر و معماری به دلیل جایگاه کار گروهی و بالا بودن تعاملات اجتماعی در این رشته
و نیز به دلیل معماری در خور، اندازه بزرگ و جمعیت حاضر دائمی و فعال، انتخاب گردید تا به نتایج دقیقتری دست یافت.
تعاملات اجتماعی
بر اساس مدلهایی که برای تعریف نیازهای انسانی مطرح شده اند، از جمله مقیاس احساسات اصلی در رقابت (الکساندر لیتون ( Alexander (Leighton، (1959 و سلسله مراتب نیازهای انسانی (آبراهام مازلو (Abraham Maslow)، (1943 -1954، با هم بودن و تعاملات اجتماعی، یکی از موارد مهم و ضروری می باشد .[4] تعامل اجتماعی به معنای ایجاد رابطه بین دو نفر یا بیشتر است که منجر به واکنشی میان آنها شود و این نوع واکنش برای هر دو طرف شناخته شده است. بنابراین روابط بدون معنا در زمره این تعریف قرار نمی گیرند .[5] البته تعاریف دیگری نیز برای تعاملات اجتماعی وجود دارد به عنوان نمونه، تعامل اجتماعی و برقراری ارتباط، می تواند یک موضوع فیزیکی، یک نگاه، یک مکالمه و ارتباط بین افراد باشد که خود مستلزم تعریف رویدادها و فعالیت های متناسب و در نتیجه نقش پذیری مردم در فضا و عضویت آنها در گروه ها و شبکه های اجتماعی است.[6] در این روابط حداقل دو نفر یا بیشتر مشارکت دارند و شکل گیری آن وابسته به انگیزش اجتماعی و پاسخ آن است. انگیزش ها به عنوان عوامل هدایتگر رفتار انسان، از یک طرف به باورها، نگرش ها، ترجیحات و دیگر جنبه های شخصیتی ویژه افراد، وابسته هستند و از طرف دیگرتحت تأثیر محیط کالبدی اند که فرد در آن حضور می یابد -4- که در این مقاله عوامل کالبدی مورد بررسی قرار می گیرد.
تعاملات اجتماعی و فرایند اجتماع پذیری
مسئله اجتماع پذیری در فضای معماری، در ارتباط با ایجاد روابط اجتماعی مطلوب و افزایش فرصت های تعامل اجتماعی در ارتباطات فردی و فرافردی (گروهی) مطرح می شود7] و .[8
هال )Hall،1982 (به منظور مطالعه تعاملات جمعی در فضا مفاهیمی همچون اجتماع پذیری را مورد مطالعه قرار داده است. وی عقیده دارد مطالعه هر فضای فعالیت بسته به بستر هنجاری و رویدادهای جاری رفتاری در فضا برخوردی خاص را می طلبد. در مطالعه وی محیط به دسته محیط های اجتماع پذیر و محیط های اجتماع گریز دسته بندی شده اند. محیط های اجتماع پذیر موجب تشویق و ترغیب تعاملات جمعی می گردند و محیط های
