بخشی از مقاله
مدیریت بحران تصادفات جادهای در روزهای برفی و بارانی
مطالعه موردی: راههای دوخطه استان همدان
چکیده
سازمان بهداشت جهانی (WHO1) تصادفات رانندگی را مهمترین عامل مرگ زودرس بهویژه در کشورهای در حال توسعه بیان نموده است که سهم ایران در تصادفات بیست برابر کشورهای صنعتی میباشد و باعث گردیده است سوانح جادهای یک پدیده اجتماعی در کشور به حساب آید که نیاز به شناخت ابعاد زیر بنایی از قبیل مسایل فرهنگی، روانی، اجتماعی، پزشکی، ایمنی راهها، علل حوادث جاده ای و سایر موارد مربوطه دارد. مدیریت و کنترل راهها و درنتیجه کاهش تصادفات از جمله مسائل اصلی و اساسی ایمنی راههای برون شهری به شمار می رود. در ایجاد تصادفات سه عامل وسیله نقلیه، جاده و شرایط اقلیمی نقش دارند. باتوجه به اهمیت تاثیر شرایط اقلیمی بر تصادفات و نیز تاثیرگذاری بارش برف و باران بر ایجاد تصادفات که ازشرایط مهم محیطی بهویژه درراههای کوهستانی دوخطه به شمار می رود، این پژوهش به مطالعه اثر بارش برف وباران بر تصادفات جادهای پرداخته که جامعه آماری راههای دوخطه استان همدان میباشد. هدف نهایی این پژوهش علاوه بر بررسی اثرگذاری روزهای برفی وبارانی بر ایجاد تصادفات، کمک به شناخت بهتر تعداد تصادفات منجر به مرگ و مصدومیت، نوع تصادفات، تعداد، جنس و سن قربانیان ومجروحین ، نوع خودروهای درگیر در تصادفات در این شرایط آب وهوایی و همچنین ارائه نتایج این پژوهش به پلیس راهنمایی و رانندگی، بیمارستانها ، امداد خودرو وسایر سازمان های مرتبط جهت کنترل ،مدیریت و کاهش تصادفات می باشد که به عنوان یک بحران درکشور محسوب می گردد. مولفه مورد بررسی ازنوع توصیفی-تحلیلی بوده و مطالعه بر روی تعداد تصادفات رخداده و میزان بارش برف و باران در طی سال های 1388 الی 1392 صورت گرفت. در این مطالعه سه راه دوخطه از استان همدان با آنالیز خوشهای انتخاب و دو پارامتر میزان بارش باران و برف موردارزیابی قرار گرفته و رابطه سهمی درجه دوم آنها با میزان تصادفات تعیین گردید.بررسی ها نشان داد که اثرات باران و برف بر تعداد تصادفات جرحی بیشتر از تعداد تصادفات فوتی می باشد. بعلاوه روزهای بارانی نسبت به روزهای برفی اثر بیشتری بر تصادفات منجر به فوت دارند. البته بر این نکته تاکید می گردد که میزان بارش باران و برف ازجمله عوامل مهم محیطی تاثیرگذار بر تصادفات در کنار سایر عوامل انسانی و جاده ای می باشند که هرکدام نیاز به مطالعات و بررسی های ویژه دارند.
کلمات کلیدی: تصادفات، مدیریت بحران، شرایط آب و هوایی، برف و باران، جادههای دو خطه
-1 مقدمه
با گسترش زندگی ماشینی و افزایش روز افزون ترافیک در شهرها و جاده ها، در مقابل فرآیند اقتصادی و رفاهی ناشی از گسترش ارتباطات و سرعت جابجایی کالا و مسافر متاسفانه بر تعداد و شدت تصادفات وسایل نقلیه موتوری افزوده شده است.خسارات جانی و مالی ناشی از این تصادفات علاوه بر تحمیل مضرات سنگین بر اقتصاد جوامع بشری ،به یک معضل و مشکل بزرگ برای سلامت عمومی و توسعه کشورها تبدیل شده است. مطالعه تصادفات و بررسی هزینه های بالای اجتماعی ، اقتصادی و آثارمخرب فیزیکی و روانی آن روی افراد جامعه، یکی از مهمترین موضوعات مهندسی ترافیک و حمل و نقل به شمار می رود .اهمیت این موضوع برای کشورهای در حال توسعه از جمله کشور ما، به مراتب بیشتر است، زیرا تعداد تصادف ها در این کشورها در حال افزایش بوده و هزینه های مستقیم و غیرمستقیم آن نیز درمقایسه با کشورهای توسعه یافته بیشتر است. جاده ها یکی از عوامل موثر در ایجاد تغییرات اقتصادی و اجتماعی به خصوص در کشورهای در حال توسعه می باشند. رشد جمعیت و پویایی کشورها در قالب نیاز به زیرساخت های حمل و نقل شکل میگیرد که شامل جاده ها، سیستم های حمل و نقل ، مدیریت راه ها وکنترل مسیرهای مواصلاتی می باشد. در همه جای دنیا افزایش جمعیت باعث افزایش مسافرت های درون و برون شهری می شود که سهم سفرهای برون شهری دراین مورد بیشتر می باشد..به طور معمول با بیشترشدن حمل و نقل و تردد خودروها نیاز به ساخت بزرگراه ها و خطوط ترانزیت و مدیریت، کنترل و نگهداری و همچنین تلاش جهت کاهش و به حداقل رساندن تصادفات آنها اهمیت پیدا می کند.در کشورهای پیشرفته احداث جاده ها و راه های بین شهری و افزایش حجم وسایل نقلیه و حمل و نقل به ایجاد ساختار جدید شریان های حیاتی مواصلاتی در این کشورها منتهی شده است. به همین دلیل مسئولان و مدیران این کشورها ازجمله کشور ما جهت کاهش دغدغه های تصادفات و تلفات ناشی از آن دست به کار شده اند و با بررسی و مطالعه علل چگونگی بوجود آمدن حوادث ترافیکی بوقوع پیوسته به اتخاذ راهکارهای علمی مناسب جهت کاهش و کنترل تصادفات پرداخته اند که گامی بزرگ در مدیریت تصادفات بویژه تصادفات جاده ای می باشد چرا که سهم بیشتری از حوادث را به خود اختصاص داده است. محققان معتقدند اگر رخدادی کاملا تصادفی و اتفاقی باشد غیر قابل پیش بینی و غیر قابل اجتناب می شود و نمی توان آن را مدیریت کرد.این نگرش در خصوص تصادفات جاده ای می بایست تغییر کند و بر این باور باشد که تصادفات جاده ای اتفاقاتی هستند، قابل اصلاح که می توان آنها را مورد تجزیه و تحلیل منطقی و عملیات اصلاحی قرار داد.تصادفات یک موضوع جهانی بوده و از سوی تمامی سازمان ها به عنوان یکی از چهار عامل اصلی تهدید کننده سلامت و جان انسان ها معرفی شده است. به طوری که ده سال آینده دهه ایمنی رانندگی در جهان تعیین گردیده و در طی آن با سرمایه گذاری مناسب و برنامه ریزی شده تلفات ناشی از تصادفات باید کاهش یابد. سازمان بهداشت جهانی (WHO ) تصادفات رانندگی را مهمترین عامل مرگ زودرس بهویژه در کشورهای در حال توسعه بیان نموده است که سهم ایران در تصادفات بیست برابر کشورهای صنعتی میباشد و باعث گردیده است سوانح جادهای یک پدیده اجتماعی در کشور به حساب آید که نیاز به شناخت ابعاد زیر بنایی از قبیل مسایل فرهنگی، روانی، اجتماعی، پزشکی، ایمنی راهها، علل حوادث جاده ای و سایر موارد مربوطه دارد . مدیریت و کنترل راهها و درنتیجه کاهش تصادفات از جمله مسائل اصلی و اساسی ایمنی راههای برون شهری به شمار می رود. همچنین باید در نظر داشت در کنار شناخت عوامل ایجاد کننده تصادفات می توان مدیریت حوادث رانندگی یا مدیریت صحنه تصادف را یکی از راهکارهای موثری دانست که می تواند باعث کاهش عوارض بعدی ازجمله کاهش تلفات ،جلوگیری از حوادث جدید و تسریع در روانسازی ترافیک باشد . بنابراین می توان نتیجه گرفت صدمات و خسارات ناشی از تصادفات جاده ای امری مهم وقابل ملاحظه است. لذا مدیریت بر تصادفات جاده ای به بررسی علل و عوامل موثر بر حوادث رانندگی و ارائه راهکارهای مناسب جهت کاهش تصادفات جاده ای و کنترل آنها می پردازد. در ایجاد تصادفات سه عامل وسیله نقلیه، جاده و شرایط اقلیمی نقش دارند که برای درک بهتر هرکدام نیاز به مطالعات گسترده می باشد. عوامل تاثیرگزار بر تصادفات به صورت زنجیره وار به هم وابسته می باشند و اگر یکی از این عوامل دچار ناپایداری شود این چرخه دچار تزلزل شده و تشدید این ناپایداری باعث وقوع تصادفات می شود.شناخت پدیده های آب و هوائی (اقلیمی) نقش بسزائی در کاهش حوادث جاده ای و هزینه های نگهداری راه دارد. در سالهای اخیر نقش شرایط جوی در بروز سوانح جاده ای ، راهداری زمستانی جاده ها و کاهش خسارات زیست محیطی توجه بسیاری از پژوهشگران را بخود معطوف کرده است و همواره سوال اکثریت آنها این بوده است که آیا یک ارتباط منطقی و معنادار بین عناصر و عوامل اقلیمی با میزان تصادفات وجود دارد یا خیر؟. باتوجه به تعدد شرایط مختلف اقلیمی موثر در تصادفات مانند باران ، برف ، مه ، تگرگ، یخبندان، باد و.... که هرکدام نیاز به مطالعاتی گسترده دارند و نیز با در نظر گرفتن تاثیرات بیشتر باران و برف بر تصادفات جاده ای بویژه در راه های دوخطه کوهستانی در این پژوهش به مطالعه اثر بارش برف و باران بر تصادفات جادهای پرداخته که جامعه آماری مورد مطالعه راههای دوخطه استان همدان میباشد. اطلاعات لازم شامل اطلاعات آب و هوایی ازجمله باران و برف از سازمان هواشناسی، تعداد فوت شدگان و مصدومین از پزشکی قانونی و تعداد و موقعیت تصادفها از نیروی انتظامی برای پنج سال 1388 تا 1392 اخذ گردید و بر اساس این دادهها و به کمک نرم افزارهای SPSS و Excel به بررسی تحلیل و توصیفی اثرات میزان بارش باران و برف بر تعداد تصادفات مورد بررسی پرداخته شده است.هدف نهایی این پژوهش علاوه بر بررسی اثرگذاری روزهای برفی و بارانی بر ایجاد تصادفات، کمک به شناخت بهتر تعداد تصادفات منجر به مرگ و مصدومیت، نوع تصادفات، تعداد، جنس و سن قربانیان و مجروحین ، نوع خودروهای درگیر در تصادفات در این شرایط آب و هوایی و همچنین ارائه نتایج این پژوهش به پلیس راهنمایی و رانندگی، بیمارستانها ، امداد خودرو و سایر سازمان های مرتبط جهت کنترل ،مدیریت و کاهش تصادفات می باشد که به عنوان یک بحران درکشور محسوب می گردد.
-2 پیشینه تحقیق
بررسی های انجام شده نشان می دهد که در خصوص تصادفات رانندگی و همچنین مدیریت تصادفات و نقش سازمان های مختلف در تصادفات تحقیقات زیادی انجام شده است که به برخی از آنها اشاره می شود :
مرسل1 تحلیل گر آمار تصادفات در بریتیش کلمبیای کانادا در سال 1984 به این نتیجه رسید که 11% از مجموع تصادفات مربوط به شرایط جوی است و از این مقدار 42% در هنگام ریزش باران و 19%درصد هنگام ریزش برف رخ داده است.
شانکار2 در سال 1995 با استفاده از تحلیل چند متغیری به بررسی رابطه بین تعداد تصادفات بزرگراهی و عواملی از قبیل شرایط آب و هوایی و سایر خصوصیات مربوط به فصول مختلف سال و طرح هندسی مسیر پرداخت. وی به این نتیجه رسید که بیشترین میزان بارش باران، تعداد روزهای بارانی و بیشترین تعداد بارش روزانه برف نقش مهمی در وقوع تصادفات دارد.
جین اندره3 در سال 2001 مطالعات متعددی در مورد هواشناسی جاده ای در کانادا انجام داد که بیشتر مطالعات وی بر روی سوانح ناشی از بارش متمرکز بود. او به این نتیجه رسید که خطر تصادفات معمولا در طول بارندگی افزایش می یابد. بارش برف تاثیر بسزایی نسبت به باران در وقوع تصادفات دارد اما باید توجه داشت شدت تصادفات ناشی از باران نسبت به برف کمتر است.
الرود4 در سال 2003 نقش مه در تصادفات جاده ای آمریکا را با استفاده از تکنیک های ماهواره ای مطالعه نمود و به این نتیجه رسید که بیشترین احتمال وقوع تصادفات در هنگام وقوع مه کمی بعد از بالا آمدن خورشید است.
کای و سی موندس1 در سال 2006 به مطالعه اثر بارندگی بر تصادفات جاده ای در شهرهای بزرگ استرالیا پرداختند و در مطالعات خود نشان دادند که بارندگی بر افزایش تصادفات تاثیر دارد.
اسماعیلی و همکاران در سال 1386 در مقاله ای با عنوان بررسی نقش پلیس راه در مدیریت صحنه تصادفات جاده ای، به شناسایی و تبیین علمی برخی از عوامل موثر در کاهش تلفات و صدمات تصادفات پرداختند و به این نتیجه رسیدند که کاهش صدمات جانی و مالی نیازمند آموزش های تخصصی به کارشناسان پلیس ، ماموران امداد و نجات ،اورژانس و فرهنگ سازی مردم می باشد.
فاراداین2 در سال 1991 در کتابی با عنوان راهنمای مدیریت سوانح ترافیکی که توسط سازمان بهداشت جهانی به چاپ رسید، سازمان های مسئول در امر مدیریت سوانح راه های عمومی را در توسعه برنامه ها و اهدافشان یاری نمود که این کتاب از دو دیدگاه در حکم راهنما عمل می کند.اول به عنوان روندی در ادامه برنامه های مدیریت سوانح قبلی یا یک برنامه جدید و دوم مشخص کردن ابزارها و راهبردهایی که باعث تقویت عملکرد آن می شوند.
تحفیقی در سال 1391 توسط دکتر مهماندار و همکاران با هدف تعیین رابطه انواع شرایط جوی با مرگ و میر در تصادفات جاده ای بر اساس داده های موجود ثبت شده توسط اداره پلیس راه ایران، انجام گرفت. بر اساس آن نقش عوامل جوی در شدت تصادفات قابل ملاحظه بود. کشنده ترین تصادفات در هوای بارانی رخ دادهاند.
-3روش تحقیق
هر تحقیق فرآیندی علمی و هدفمند است که طی آن پژوهشگر تلاش می کند تا برای یک مساله پاسخی نظری پیدا کند و یا برای حل یک مشکل واقعی در عمل راهکارهایی را بیابد. با توجه به اهمیت موضوع در این پژوهش از روش تحلیلی - توصیفی استفاده شده است. بدین صورت که از طریق کتابخانه و مرور تحقیقات گذشته ادبیات و مبانی نظری تحقیق گرد آوری و سپس اطلاعات آماری میزان بارش باران و برف به همراه دیگر پدیده های اقلیمی موثر در تصادفات در طی مدت پنج سال از سال 1388 الی 1392 از سازمان هواشناسی استان همدان و اطلاعات تصادفات راه های دوخطه سطح استان از پلیس راهنمایی و رانندگی و همچنین اطلاعات متوفیات و مصدومین از سازمان پزشکی قانونی استان در همین دوره زمانی اخذ و وارد نرم افزار Excel گردیدند و براساس آنها نمودارهای لازم تهیه و مورد تحلیل قرار گرفتند. سپس داده های بدست آمده بوسیله نرم افزار Spss مورد تجزیه و تحلیل و ارزیابی قرار گرفته و نتایج آن استخراج گردید.نکته بسیار مهم در این نوع پژوهش ها انتخاب مسیرهای لازم برای مطالعه می باشد.انتخاب نمونه برای مطالعه می تواند بطور تصادفی یا غیر تصادفی باشد و نیز وابسته به در دسترس بودن داده ها است.انتخاب نمونه مورد نظر مهم است زیرا باید نماینده ای از شبکه جاده های بزرگتر باشد. در تحقیق حاضر بطور غیر تصادفی و با توجه به موجود بودن واخذ کامل داده ها ، جاده ها در سطح استان همدان انتخاب گردیدندکه با در نظر گرفتن راه های دوخطه کوهستانی در سطح استان همدان و با انجام آنالیز خوشه ای3 بر اساس شرایط هندسه مسیر ، تعداد قوس ها ، شیب، عرض و تعداد خط ، عرض شانه، شرایط حاشیه مسیر و حجم و تنوع ترافیک سه قطعه از محورهای مواصلاتی دوخطه کوهستانی استان همدان بنام های آورزمان ، همه کسی و آوج انتخاب شده و مورد ارزیابی و مطالعه قرار گرفتند.
طول هر کدام از این قطعات حدود 17 کیلومتربوده است.می توان گفت تجزیه و تحلیل خوشه ای یک عنوان کلی برای یکسری از روش های ریاضی است که برای پیدا کردن شباهت بین مواد در یک مجموعه بکار می رود. بدین منظور بهترین
روش استفاده از طبقه بندی است که این روش عمل طبقه بندی را با استفاده از فرمول های ریاضی انجام می دهد.بنابراین تجزیه خوشه ای اصولی ترین روش برای برآورد شباهت بین افراد در یک مجموعه است.لازم بذکر است که باید دقت نمود متغیرهای اقلیمی مورد مطالعه معرف و توصیف کننده واقعیت محیطی جاده های مورد ارزیابی باشند. انتخاب صحیح متغیرهای محیطی موثر در تصادفات امری بسیار حساس می باشد. در این پژوهش ابتدا عوامل مختلف اقلیمی براساس داده های موجود دسته بندی گردیدند که شامل : میزان بارش باران و برف بر حسب میلی متر، دمای کمینه و دمای بیشینه بر حسب سانتیگراد، فشار بر حسب پاسکال، میزان رطوبت بر حسب درصد و پدیده جوی عددی از 1 تا 8 که در آن یک گرد و خاک ، دو غبار ، سه مه ، چهار آفتابی ، پنج نیمه آفتابی ، شش صاف ، هفت ابری و هشت طوفانی در نظر گرفته شده است می باشند. بنابراین هر واحد نمونه در این مطالعات سطری از یک ماتریس را تشکیل میدهد که شامل 7 ستون متغیر اقلیمی و دو ستون متغیر مربوط به تعداد تصادفات جرحی و تصادفات فوتی می باشد . لازم بذکر است که تمامی آنالیزها و تحلیل ها در نرم افزار Spss انجام گرفته که جدول زیر نتایج آنها را برای تعداد تصادفات منجر به فوت و مصدومیت نشان می دهد.
جدول-1 نتایج آنالیز و تحلیل برای تعداد تصادفات منجر به فوت ومصدومیت
پس ازبررسی داده های مختلف اقلیمی و با در نظرگرفتن نتایج این آزمونها برای تعداد تصادفات منجر به فوت و تعداد تصادفات منجر به جرح، مشخص گردید که تعداد تصادفات با دمای کمینه ، دمای بیشینه و فشار ارتباط معنی داری نداشته است. از طرفی تحت تأثیر باران ، برف ، رطوبت و پدیده جوی میباشد. بررسیهای بیشتر نشان داد که رطوبت و پدیده جوی تا حدود زیادی وابسته به برف و باران بوده و تاثیر کمتری نسبت به این دو متغیر داشته اند، بنابراین در ادامه با توجه به هدف پژوهش که مطالعه بر روی تاثیرات میزان بارش باران و برف به عنوان دو عامل محیطی مهم بر تعداد تصادفات جرحی و فوتی می باشد دو متغیر باران و برف به عنوان متغیرهای مهم محسوب شده و رابطه آنها با میزان تصادفات مورد بررسی قرار گرفت. البته ذکر این نکته مهم است که میزان باران و برف یکی از دلایل رخداد تصادف در کنار سایر عوامل انسانی و جادهای می-باشد. در این مطالعه با توجه به اینکه محورها از یک استان و با شرایط هندسی مشابهی انتخاب شدهاند، هدف تعیین اثر نسبی عوامل اقلیمی بر میزان تصادفات میباشد. همچنین با تهیه نمودارهای لازم که در ادامه چند نمونه ازآنها ارائه می گردد به بررسی و ارزیابی شرایط سنی، جنسیت ، ساعات تصادف ، محل فوت(بیمارستان ، در حین انتقال،محل حادثه) ،نوع خودروهای تصادفی و درگیر در تصادفات پرداخته شده است.
در نگاه کلی می توان مراحل انجام این پژوهش را بر اساس انجام گام های زیر استوار نمود که نتیجه هر گام بعنوان ورودی برای گام متوالی بعدی می باشد:
گام اول) انتخاب نمونه ای از جاده ها با استفاده از آنالیز خوشه ای و تقسیم یک نمونه از مسیرها (جاده ها) به قطعات کوچکتر
گام دوم) انتخاب و تحلیل تاثیرات متغیرهای مختلف اقلیمی مانند باران ، برف ، مه ، یخبندان و ... که می توانند در تصادفات تاثیر گذار باشند.
گام سوم) انتخاب و جداسازی دو پارامتر مهم محیطی برف و باران از میان دیگر عوامل اقلیمی با توجه بر شدت تاثیر آنها توسط نرم افزار Spss که اصلی ترین هدف این پژوهش می باشند.
گام چهارم) بررسی و مشخص نمودن تاثیرات میزان بارش برف و باران بر تعداد تصادفات منجر به فوت و مصدومیت و درنتیجه ارزیابی تاثیرات آنها توسط نرم افزار Spss
گام پنجم) ارزیابی روزهای بارانی و برفی به همراه تعداد تصادفات رخ داده فوتی و جرحی در این ایام و تهیه نمودارهای لازم توسط نرم افزارExcel
گام ششم) تحلیل و بررسی شرایط سنی، جنسیت، ساعات تصادفات، نوع خودروهای درگیر در تصادفات براساس نمودارهای تهیه شده در نرم افزار Excel
گام هفتم) تحلیل و بررسی کلیه مراحل فوق و ارائه نتایج لازم
