بخشی از مقاله
مدیریت منابع مالی و راهکارهاي افزایش درآمد شهرداري ها
چکیده
سرمایه یا منابع مالی یکی از مهمترین ارکان گردش امور همه سازمانها و از جمله شهرداريهاست که مدیریت و ابداع راهکارهاي جدید افزایش آن، بخش حیاتی وظایف و توانمندي مدیر هر سازمان را تشکیل میدهد. مدیریت مالی، صاحب حساب شهرداري است و وظیفه دارد که ضمن تامین اعتبار مورد نیاز براي فعالیتهاي عمرانی، خدمات شهري و سرمایهگذاري، با رعایت مقررات و ضوابط مالی، مراقب حسن گردش کار مالی و حسابداري واحدهاي شهرداري باشد.الگوي مقاله حاضر بنیادي- کاربردي و روش بررسی آن توصیفی- تحلیلی است و براي گردآوري اطلاعات از منابع اسنادي و اینترنتی و تحقیقات نگارنده استفاده شده است.
هدف از این پژوهش توصیف و تحلیل مدیریت منابع مالی و ارائه روشهاي افزایش درآمد شهرداریهاست. نتایج حاصل از این تحقیق نشان میدهد که مدیریت مالی نیازمند به حرکت انداختن و منظم کردن ابزارهاي پولی لازم براي مقاصد توسعه شهري است که محدود به بودجه شهرداري نمیگردد بلکه تمامی منابع مالی راکد و فعال موجود در شهر را در بر میگیرد. همچنین از آنجا که شهرداریها براي اداره مطلوب امور شهر و ساختن شهري زیبا و سالم براي شهروندان، هزینه هاي گزافی را متحمل میشوند بنابراین همواره بایستی در جستجوي ایجاد منابع کافی درآمد و خلق راهکارهاي افزایش منابع مالی، علاوه بر منابع درآمد موجود داخلی و خارجی باشند که برخی از آنان در این مقاله اشاره شده است.بعلاوه استفاده ار تجارب شهرداريهاي دیگر شهرهاي کشور و جهان بسیار راهگشاست.
کلمات کلیدي: مدیریت مالی، شهرداريها، منابع، درآمد
۱
-1 مقدمه
امروزه یکی از مسائل مهم شهرداریها در سراسر جهان، ایجاد منابع کافی درآمد و تامین هزینه خدمات شهري است. از این رو از جمله مسئولیتهاي اساسی شهردار این است که همواره در تلاش براي تهیه طرحها و برنامههایی براي افزایش منابع درآمدي
شهرداري باشد. از آنجا که اداره مطلوب شهرها و ارائه خدمات مناسب و کنترل و هدایت پروژه هاي عمرانی علاوه بر اعمال مدیریت
صحیح، مستلزم کسب اعتبارات کافی و هزینه صحیح آن میباشد،لذا شهرداريها جهت انجام وظایف خود بایستی از مدیریت مالی
قوياي برخوردار باشند.
مدیریت مالی عبارت است از: فعالیتهایی مبنی بر تنظیم و حصول بودجه براي یک موسسه و ارزیابی بهترین طرق کاربري آن(فرنچ و ساورد،.(248 : 1371 اهمیت بودجه سالانه شهرداري که عبارت است از: یک برنامه جامع مالی که درآن کلیه خدمات و فعالیتها و اقداماتی که باید طی سال مالی انجام شود همراه با برآورد مبلغ و میزان مخارج و درآمدهاي لازم براي تامین هزینه انجام آنها در مدیریت مالی شهرداري به قدري است که مسئولیت آن بطور مستقیم بر عهده شهردار گذاشته شده است و واگذاري این وظیفه از طرف شهردار به هریک از ماموران دیگر شهرداري رفع مسئولیت نخواهد کرد(سعیدنیا، .(81-82 :1382 در مبحث مدیریت مالی، بودجه عبارت است از پیش بینی درآمد و سایر منابع اعتبار و برآورد هزینه برنامهها و عملیات معین که در دوره محدودي از زمان انجام میشود(فرهنگ،.(234:1371 لذا بودجه ابزاري است که برنامه کار هر قسمت از شهرداري را در چارچوب ارقام و اعداد مالی تعیین میکند همچنین می توان از بودجه براي کنترل پیشرفت کار و حصول اطمینان از انجام کار، طبق برنامههاي تعیین شده بهره گرفت براي این منظور شهردار میتواند از مدیران واحدهاي شهرداري بخواهد با تنظیم صورت حسابها و گزارشهاي مرتب وضع پیشرفت کار و هزینه هاي انجام شده را به اطلاع او برساند.
از اقدامات اساسی که شهرداريها می توانند در راه جلب مشارکت شهروندان براي افزایش درآمد و کاستن از هزینه هاي شهرداري به انجام رسانند، آموزش به مردم از کوچک تا بزرگ است چراکه بار اصلی تامین منابع مالی شهرداريها بر دوش شهروندان است و روشن است که آگاهی مردم از برنامه هاي انجام شده و مشاهده بهبودها و تسهیلات، تضمین کننده مشارکت همه جانبه و از جمله مشارکت مالی آنهاست. در کشور ایران اتکاي بیش از حد شهرداريهاي کشور به درآمدهاي حاصل از صدور پروانههاي ساختمانی و فروش تراکم، باعث افزایش و تشدید قیمت مسکن و بروز مشکلات و بحرانهاي مالی در بعضی مقاطع زمانی براي شهرداریها شده است. هرچند درآمد شهرداریها در سالهاي اخیر از طریق اخذ عوارض گوناگون و دیگر منابع از رشد قابل توجهی برخوردار بوده است اما متقابلا هزینههاي آن نیز افزایش یافته و امروزه دستیابی به روشهاي جدید و پیشبینی منابع درآمدي پایدار و تعدیل هزینههاي شهرداري دغدغه اصلی برنامهریزان شهري و شهرداران میباشد.
-2 اهداف و وظایف مدیریت مالی
اهداف اصلی مدیریت مالی در همه سازمانهاي شهرداري به قرار زیر می باشد:
الف: حفظ قدرت پرداخت قروض یا مستطیع کردن شهرداري.
ب: تضمین درآمد کافی براي انجام مسئولیتهاي اصلی شهرداري در مقابل شهر.
پ: مراقبت از تامین مالی شهرداري از طریق تخصیص متعادل مالیاتها وعوارض.
۲
ت: تضمین استفاده از منابع شهرداري بر طبق اولویتها.
ث: مراقبت از استفاده قانونی و مشروع از منابع.
ج: تامین کارکنان مطلع براي اداره ي امور شهردار(٨:١٩٩٢.(Habitat,
همچنین اهم وظایف مدیریت مالی شهرداري را می توان این گونه برشمرد:
-1 تهیه برنامه عملیاتی مالی(تنظیم بودجه).
-2 هماهنگ ساختن عملیات مالی جاري.
-3 نظارت بر کلیه امور واحدهاي تحت سرپرستی و اختصاص ندادن منابع به هزینه هاي غیرضروري ونامعقول.
-4 صدور دستورها و تعلیمات لازم.
-5 ایجاد منابع سرمایهاي براي تسهیل سرمایه گذاري.
-6 تهیه گزارشهاي مالی، ترازنامه، تفریغ بودجه سالانه و بررسی و تاییدآنها.
-7 نظارت بر نگهداري حسابها در ممیزي و رسیدگی به لیستها و اسناد هزینه.
-8 بررسی عملکرد مالی موسسات و واحدهاي تابع شهرداري و مراقبت از حسن گردش امور مالی و
حسابداري آنها.
-9 وصول درآمد و تلاش در تحصیل و نگهداري حساب درآمد.
-10 مطالعه و بررسی به منظور پیشنهاد منابع جدیدعوارض و افزایش درآمد.
-11 ارائه روشهاي تازه و بهبود روش وصول عوارض براي تضمین برآورد هدفهاي مالی.
-12 اتخاذ تدابیر لازم براي استیفاي حقوق شهرداري و وصول بدهی مودیان(سعیدنیا،.(84 :1382
-3 اصول مدیریت مالی
مدیریت مالی شهرداري در زمینه تامین منابع مالی باید سه اصل انصاف، کارایی اقتصادي و اداره آسانتر را رعایت کند.
-3-1 انصاف
منطق حکم می کند هرکسی که در شهر از برق، تلفن، آب لوله کشی و در مجموع، خدمات همگانی که همه از آنها به نحوي نفع میبرند استفاده میکند، هزینه آن را نیز بپردازد. باید براي تامین هزینه ي خدمات از دو منبع هزینه بهره برداري و یارانه استفاده کرد. به طور کلی می توان هزینه ي برخی از خدمات را افزایش داد تا مصرف آنها کاهش یابد. مثلا براي استفاده عالمانه از
۳
پارکینگی که در مرکز شهر قرار دارد و منجر به آلودگی هوا میشود و به نوعی به منافع عمومی صدمه میزند، هزینه بهرهبرداري از آن را می توان افزایش داد. شهردار باید تا حد امکان قیمتهاي خدمات را بر اساس هزینه واقعی تعیین کند.
-3-2 کارایی
در تامین منابع مالی، شهرداري باید به کارایی توجه داشته باشد. براي نمونه می توان براي برخی از خدمات، تقاضا را سهمیهبندي کرد، زیرا آنان که انتفاع بیشتري از خدمتی میبرند، براي پرداخت آن نیز باید آمادگی بیشتري داشته باشند. در مجموع کارایی سبب میگردد تا از هزینهها کاسته شود. تحقق این امر مستلزم ارزیابی وضع موجود و بررسی جایگزینهایی است که آزمایش و از پیش اندیشیده شدهاند.
-3-4 اداره آسانتر
مدیریت امور مالی شهرداري باید به گونه اي انجام پذیرد که استیفاي حقوق شهرداري به آسانی تحقق یابد. براي نمونه؛ گرفتن هزینه بهره برداري نسبت به اخذ مالیات، در بیشتر مواقع راه سادهتري براي کسب درآمد است زیرا در بیشتر موارد میتوان از طریق
قطع تامین یک خدمت، هزینه بهرهبرداري را وصول کرد.
-4 منابع درآمد شهرداريها و طبقهبندي آن
به طور کلی درآمد شهرداريها از دو منبع تامین میگردد:
-1 منابع درآمد داخلی: این درآمدها شامل دریافتهاي مستقیم شهرداري از عوارض مستغلات(اراضی و املاك) و درآمد حاصل از عوارض غیر مستغلات است.
-2 منابع درآمد خارجی: این منابع شامل درآمدهایی است که خارج از سازمان شهرداري دریافت میگردد، مانند عوارض دریافتی از آب، برق، تلفن و نیازمنديهاي شهري مشابه، کارخانهها و نیز کمکهاي بلاعوض دولت.
در بودجه برنامه اي شهرداریها، درآمد و منابع مالی به 9 طبقه تقسیم شده است:
-1 سهمیه شهرداري از پرداخت وزارت کشور
-2 عوارض توام با مالیات وصولی در محل
-3 عوارض بر ساختمانها و اراضی
-4 عوارض بر ارتباطات و حمل و نقل
-5 عوارض بر پروانه ها ،کسب و فروش و تفریحات
-6 در آمد حاصل از فروش درآمد هاي وصولی در مقابل خدمات
-7 در آمد تاسیسات شهرداري و جرایم و تخلفات
