بخشی از مقاله
چکیده:
گستردگی و پیچیدگی مسائل شهری و رشد و توسعه روزافزون شهرها، مدیریت امور شهر را به وظیفهای دشوار تبدیل نموده است.
در دو دهه اخیر، واژه فناوری اطّلاعات یا فناوری اطّلاعات و ارتباطات به عنوان یک پدیده نوظهور و قدرتمند، جایگاه جهانی خود را پیدا کرده است و از هم اکنون انتظار میرود در ساختارهای فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی و همچنین در بنیانهای سنّتی اداره جوامع، تحوّلات اساسی رخ دهد و سیستم جدیدی از مدیریت معرفی گردد. گسترش فناوری اطّلاعات و ارتباطات باعث ایجاد تحوّلات بسیاری در زمینههای مختلف از جمله ظهور شهر، شهرداری و شهروند الکترونیکی شده است که از مزایای شهر الکترونیک، کاهش »حرکت جمعیت« در شهر واقعی و در درجه بعدی »فضاهای همزمان« را بدون فرسایش و اصطکاک با یک هندسه موازی امکان پذیر می سازد.
پژوهش حاضر به بررسی موانع و راهکارهای استقرار شهر الکترونیک در قم میپردازد تا راه حلی بومی را برای استقرارچنین شهری بیابد و برای این منظور براساس مبانی نظری تحقیق، در دو دسته متغیر مستقل، شامل دسته اول: دولت الکترونیک، زندگی الکترونیک و...و دسته دوم: موانع فنی، موانع مدیریتی و...طراحی گردیده، ضمناً چندین فرضیه نیز طراحی شده است.بعد از معرفی مبانی نظری تحقیق با بهرهگیری از روش تحقیق پیمایشی،اکتشافی و با اجرای میدانی، دادهها از دو طریق کتابخانهای و غیر کتابخانهای گردآوری شده است. به دنبال آن پرسشنامه هایی با بهره گیری از فنون آماری تی استیودنت و فریدمن و با استفاده از نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتهاند و یافته های تحقیق حاضر نشان می دهند که استقرا شهرداری های الکترونیکی گام بلندی در جهت استقرار شهرهای الکترونیکی است.
مقدمه:
پیشرفتهای فناوری اطلاعات و ارتباطات و گسترش به کارگیری آن در جوامع شهری و زندگی روزمره شهروندان ، تحوّلات گستردهای را در ابعاد مفهومیاهمّ،یت راهبردی و تمرکز جغرافیایی خدمات شهری، در پی داشته است. امروزه شهرها، به عنوان نقاط تجلّی شکل نوین زندگی در عصر ارتباطات و موج چهارم - که به نهضت مجازیشدن تعبیر میشود - و به سبب تمرکز خدمات و حجم بیشینه تعاملات اجتماعی و اقتصادی، در بالاترین سطح نیاز به بهره گیری از روشها و فناوریهای نوپیدای خدماترسانی قرار دارند وا ز سوی دیگر، ازدحام و تراکم جمعیت، مشکلات حمل و نقل و ترافیک شهری همراه با اتلاف زمان و آلودگیهای زیستمحیطی، منشاء یافتن چارهای برای کاهش آلام ناشی از زندگی در کلانشهرها شده است.
در عین حال، مسئولین نظام مدیریت شهری نیز همواره خدماترسانی مطلوب به شهروندان را از اساسیترین و مهمترین اهداف و وظایف شهرداریها عنوان مینمایند که در این خصوص، به منظور کاهش و برطرف نمودن مشکلات یاد شده، توسعه فناوری اطّلاعات و ارتباطات مدّ نظر قرار گرفته استدر. حوزه مدیریّت شهر-های بزرگ جهان، توسعه فناوریهای اطّلاعات و ارتباطات باعث ایجاد تحوّلات اساسی در هوشمندسازی نظامهای اداری و کنترل امور شهری شده است. بهرهگیری از فناوریهای نوین در جهت نوآوری در عرضه اطلاعات و خدمات شهری و همچنین مدیریت مصرف منابع شهری، از ضروریاتی است که برنامهریزی علمی، راهبردی و جامعی را طلب میکند.
بیان مسأله و ضرورت تحقیق
در دهههای اخیر تحول عمیقی در سازماندهی نیروی کار، مبنای اقتصادی، قواعد سیاسی و حتی ماهیت خاص جوامع کشورهای صنعتی پدید آمده است. اطلاعات در این جوامع به عنصر حیاتی تبدیل شده است. این اتکاء روز افزون بر فعالیتهایی که مستقیماً با تولید، توزیع و کاربرد اطلاعات مرتبط است سبب گردیده است که بسیاری از کشورهای صنعتی جهان را جامعه اطلاعاتی بخوانند. گذر از جوامع سنتی وصنعتی قدیم به جوامع اطلاعاتی مستلزم تغییرات بنیادی چشمگیری در ساختار جوامع است. در جامعه اطلاعاتی شهرها با توجه عمق وظایف و پیچیدگیهای روابط اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی عصر تعاملی حاضر در جامعه اطلاعاتی از اهمیتی دوچندان برخوردارند.
کلانشهر قم به لحاظ بسیاری از شاخصهای اجتماعی و اقتصادی توسعه، مانند درآمد سرانه، سطح خدمات آموزشی، درمانی، فرهنگی، فرصتهای اشتغال و امکانات سرمایهگذاری، یکی از شهرهای شاخص در استان قم است و همانند هر شهر در حال توسعه، در چند دهه اخیر با رشد قابل توجهی مواجه بوده و با توجه به معیارهای توسعهیافتگی شهرهای جهان، شهروندان قم نیز مایل به دریافت سریعتر، آسانتر و گستردهتر خدمات شهری میباشند.
طبق بررسیهای انجام شده، هفتاد درصد سفرهای درون شهری ، برای کسب اطلاعات و تنها سی درصد آن برای دسترسی به خود کالا و خدمات است. اگر تأمین اطلاعات، ارتباطات و خدمات مورد نیاز شهروندان به نحوی کارآمد و بهنگام صورت گیرد، از طول سفر و ترافیک شهری و پیامدهای نامطلوب آن کاسته خواهد شد. با در نظر گرفتن تعداد سفرهای روزانه درونشهری، تردد بالای خودروها در سطح شهر و مقدار مصرف روزانه بنزین، میتوان نقش مهم فناوری اطلاعات و ارتباطات را در کاهش معضلات موجود به روشنی دریافت.
بدین ترتیب ضرورت بهبود اداره شهر و ارائه سریع و آسان خدمات به شهروندان، مدیران شهری را ناگزیر از جستوجو و تدبیر راههایی نو و کارآمد جهت پاسخ به نیازها و رفع مشکلات موجود ساخته است.
از سوی دیگر، با توجه به اتخاذ سیاستهای ناحیهمحوری و محلهگرایی، از سوی نهادهایمتولّی مدیریت شهر آباده در راستای افزایش اختیارات و تقویت شهرداریهای مناطق در اداره امور شهری، میتوان به اهمیت جایگاه و نقش شهرداریهای مناطق و همچنین ضرورت برنامهریزی جامع و راهبردی در راستای توسعه خدمات الکترونیکی شهرداری قم ، پی برد.
با توجه به این توضیحات، پژوهش حاضر، تأمین اهداف و پاسخگویی به مسائل ذیل را دنبال مینماید:
• تبیین ضرورتها، مزایا و نقش خدمات الکترونیک در نوآوری و توسعه ابعاد خدماترسانی نهادهای مدیریت شهری.
• شناسایی زمینهها، پشتوانهها و چالشهای فرا روی شهرداری قم در راستای توسعه خدمات شهرداریهای الکترونیک.
• ارائه تدابیر و راهکارهای پیشنهادی جهت استفاده از پشتوانهها و زمینههای مساعد و رفع چالشهای موجود.
روش تحقیق:
با توجه به ماهیت موضوع، رویکرد حاکم بر این پژوهش روش پیمایشی - اکتشافی و با اجرای میدانی می باشد به این طریق که دادهها از دو طریق کتابخانه ای و غیر کتابخانهای گردآوری شده است. به دنبال آن پرسشنامه هایی با بهره گیری از فنون آماری تی استیودنت و فریدمن و با استفاده از نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتهاند و یافته های تحقیق حاضر نشان می دهند که استقرا شهرداری های الکترونیکی گام بلندی در جهت استقرار شهرهای الکترونیکی است و سپس با توجه به تجربیات علمی و عینی به ارائه مدلی مفهومی - اجرایی پرداخته شده است که به روش اجرایی شدن شهر و شهرداری الکترونیک به صورت یکپارچه و جامع اشاره ای مختصر نموده است.
پیشینه تحقیق:
به سبب ابعاد و زمینه های بسیار گسترده و پیچیده در موضوعات شهری، سابقه ی تحقیق بسیار متنوع و وسیع می باشد، بنابراین در ادامه به برخی از مهم ترین پژوهش ها در سطح جهان و ایران به طور خلاصه اشاره می گردد. ارگازاکیس و همکاران در سال 2011 پیرامون روش های تصمیم گیری جهت اجرای طرح ها به صورت سیستم یکپارچه و جامع در شهرهای الکترونیکی پژوهشی داشته اند
بایلی و نگونیام در سال 2011 چالش های مشارکت الکترونیکی در شهرها را بررسی نموده است - - . - Bailey and Ngwenyama, 2011: 204-214 پازالو و همکاران در سال 2012 روش ساختار یافته ای را برای ارزیابی و اصلاح خدمات الکترونیکی در شهرها مطرح می نماید
ردیک کریستوفر و فرانک در سال 2007، ملاحظاتی راجع بع اثرات دولت الکترونیکی در شهرهای فلوریدا و تگزاس برای مدیران داشتند
روتر فورد راجع به "شهر اطلاعاتی" که در شهرهای الکترونیکی تحقق پیدا می نمایند در " دایره المعارف بین المللی جغرافیای انسانی" مفاهیم پایه را مطرح نموده اند
کیانی پیرامون موضوع شهر الکترونیک و شهرداری الکترونیک با رویکردی جامع، تاکید بر داده ها و اطلاعات زمین مرجع یا مختصات پذیر داشته است و تلاش نموده است در قالب ابر نقشه الکترونیکی کلانشهرها و شرایط پیچیده محیط طبیعی و انسانی، سیستمی را طرح نماید که به طور خودکار و هوشمند بتواند به نیازها پاسخ دهد، سیستم مذکور در مراحل فراتر با اجرای تعاملات هوشمندانه و دو طرفه وضعیت ابر نقشه را برای پاسخگویی به سیستم های شهر الکترونیک هرچه بیشتر مهیا و ارائه می نماید
ویسی و قیسوندی در سال 1390 پیرامون " شهر هوشمند، تکوین انقلاب شهری نوین، شهر الکترونیک واقعیت شهر های فردا " مطالعاتی داشته اند که پذیرش واقعیات موجود و در حال توسعه را برای شهرهای آینده ضروری می داند - میسی و قیسوندی،1390ک. - 36 سوابق نشان می دهد، متناسب با زیرساخت های موجود و در حال توسعه کشورهای مختلف تلاش نمده اند شهر الکترونیک و شهر هوشمند را به گونه ای پیش ببرند که بتوانند در عرصه دنیای فناوری از امکانات بهره برداری نمایند، با این وجود، در بسیاری از شهرها به سبب دلایلی که در تحلیل موضوعات به آن ها پرداخته می شود، روند مطلوب و ایده آل طی نشده است.
شهر الکترونیک یکی از خاستگاههای مدیران شهری و شهروندان در عرضه کردن و مورد استفاده قرار دادن خدمات شهری است شهر الکترونیک عبارت از شهری است که اداره امور شهروندان شامل خدمات و سرویسهای دولتی و سازمانهای بخش خصوصی بصورت برخط - online - و بطور شبانهروزی، در هفت روز هفته با کیفیت و ضریب ایمنی بالا با استفاده از ابزار فناوری اطلاعات و ارتباطات و کاربردهای آن انجام میشود، یا به عبارت دیگر میتوان گفت در شهر الکترونیکی تمام خدمات مورد نیاز ساکنان از طریق شبکههای اطلاعرسانی تامین شود. البته باید به این نکته توجه کرد که شهر الکترونیک یک شهر واقعی است که دارای شهروند، ادارهها و سازمانهای مختلف و... است که در آن فقط ارتباطات و برخی تعاملهای اجتماعی و تأمین بخش عمدهای از نیازهای روزمره از طریق اینترنت صورت میگیرد.
شهروند الکترنیکی :
شهروند الکترونیک، فردی است که توانایی استفاده از فناوری اطلاعات را در انجام امور روزمره خود داشته باشد و بتواند خدمات مورد نیاز خود را بااستفاده از سیستم های الکترونیکی از ادارات و مؤسسات ذیربط دریافت نماید.
شهرداری الکترونیک:
براساس پیش بینی های سازمان ملل تقریبا همه ی رشد جمعیتی جهان برای آینده قابل پیش بینی در مناطق شهری و به ویژه مناطق شهری جهان سوم روی خواهد داد. تا سال 2030، تقریبا 60 درصد جمعیت جهان در مناطق شهری زندگی خواهند کرد.در واقع رابطه متقابل انسان ها در عرصه اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و ... پس از شکل گیری حیات و با گذشت زمان پیچیده تر گردید
تحولات اقتصادی، گسترش مراکز صنعت بازرگانی و پدیده هی ناشی از پیشرفت تکنولوژی در شهرها مسائل و مشکلات متعددیبرای زندگی شهری به وجود آورده است - طاهری،. - 10:1377 از این رو شکل گیری سازمان هایی برای تولید کالا و خدمات و قبول مسئولیت اداره امور زندگی شهروندان را ضروری ساخته است
شهرداری الکترونیکی، سازمانی است که با بهره گیری از فناوری اطلاعات، خدمات خود را در حوزه مسئولیت وظایف شهرداری، به صورت آسان، سریع، قابل دسترسی و ایمن به شهروندان ارائه می دهد. این خدمات به صورت شبانه روزی و بیش تر از طریق شبکه جهانی اینترنت ارائه می شود. در شهرداری الکترونیکی وظایف زیر باید انجام شود:
-1 تامین و بروز رسانی اطلاعات
-2 ارائه خدمات بر خط یا online
-3 تبادل اطلاعات اجتماعی زیر ساخت های لازم برای توسعه شهرداری الکترونیکی به شرح زیر است:
- 1 زیرساخت های مخابراتی: شامل شبکه فیبر نوری، اینترنت و اینترانت و در اختیار قرار دادن اینترنت پر سرعت برای شهروندان، بنگاه ها و ادارات.
- 2یزرساخت های حقوقی: که شامل قوانین و مقررات می باشد.
- 3زیر ساخت های فرهنگی: تربیت نیروی متخصص و آموزش کارکنان شهرداری و...
- 4زیرساخ تهای نرم افزاری: مهندسی مجدد و توسعه خدمات الکترونیک، یکپارچه سازی با سیستم اطلاعاتی و نرم افزارهای کاربردی و توسعه وب سایت رسمی شهردای
امروزه بحث توسعه شهرها به شبکه جهانی - اینترنت - نیز سرایت پیدا کرده است. شهرها و شهرک های جدیدی در فضای مجازی ظاهر می شوند که مصالح آنها از خشت و ملات دیجیتالی تشکیل شده است. این شهرهای الکترونیکی در زبان عامه با اصطلاح شهرهای مجازی - virtual cities - شناخته می شوند. شهر الکترونیک یکی از خاستگاه های مدیران شهری و شهروندان در عرضه کردن و مورد استفاده قرار دادن خدمات شهری است و با ورود فناوری های نوین مجبور به تسلیم در مقابل پدیده های حاصل تغییرات فناوری های جدید هستیم.
شهر الکترونیک به عنوان یک نیاز و ضرورت هزاره سوم است و برای اجرای آن در ایران می بایست وضعیت های مختلف را با توجه به ابعاد موضوع مورد ملاحظه قرار داد و راهبردهای آینده یا چشم اندازها را بهتر در برنامه لحاظ نمود. شکل - - 1 چرخه بروز رسانی طرح جامع فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری و ارتباط آن با چشم انداز، اهداف کلان، استراتژی ها، طرح و برنامه و طرح ارزیابی فناوری اطلاعات و ارتباطات را نشان می دهد.
